Нуцал — жал Сариралъул бутӀрузул ирсиллалъунги кколел рукӀарал, жидер резиденцияги цин ТӀануси, хадуб Хунзахъ шагьаралда букӀарал Аваристаналъул бутӀрузул букӀараб титул.
Аваристаналъул Нуцал | |
---|---|
Тайпа | Монархия |
Статус | Пачалихъалъул бетӀер |
Резиденция | ТӀануси, Хунзахъ |
Хъулухъ гӀуцӀи | VI гӀ. |
Хъулухъ хвезаби | 1863 |
Бещун тӀоцевесев нуцаллъун рикӀкӀуна VI гӀасруялда вукӀарав Авар-хан. МухӀамад Рафиясул «Дагъистаналъул тарихалда» Нуцалзабазул наслу байбихьулеб буго ГӀарацханидаса (ГӀарацхан Ӏ),живги VII гӀасруялда вукӀарав.
Аваристаналъул бищун къуватав ва рагӀи билӀарав нуцаллъун вукӀана КӀудияв ГӀумахан, жиндир заманалда Авар нуцаллъиялъул пачалихълъиялъул цебетӀейги, сиясиябгин экономикияб къуватги завалалда букӀарав.
Ахирисев нуцаллъун вукӀана Мехтулиса Ибрагьимхан (1859 – 1863). 1863 соналъ Авар нуцаллъи тӀубанго Россиялъул империялде гъорлъе ана.
Нуцал абураб титулалда ва гьеб бачӀараб бакӀалда сверун ругел суалазе мухӀканаб жаваб гьечӀо. Цо-цо гӀелмияб цӀех-рех гьабулез рикӀкӀунеб буго гьеб титул гуржи мацӀалъул «нацвал» абураб рагӀиялдаса бачӀин. Амма гьеб теория битӀараб букӀин цӀакъ щакаб буго, щай абуни гьеб термин Гуржиялъ къанагӀатгицин хӀалтӀизабуларо стратификациялъул номенклатураяла. Гьеб рагӀул этимология балагьизе ккола жибго Авар мацӀалда, жинда жаниб -ал ахир бугел рагӀаби гӀезегӀан ругеб. ГӀинтӀамизе ккола авар мацӀалда «нуцал» абулеб термин гӀадин «нуцияв» абураб терминги хӀалтӀизабулеб букӀараблъиялъухъ. Гьеб терминалъулгун релълъенлъи гьабула хадусел терминазги: «нусияв», ай нусил бетӀер, ва «нуцӀияв» — нуцӀа цӀунулев. Гьеб кӀиябго версиялъ бихьизабулеб буго «нуцӀияв» абулеб термин бетӀерав нухмалъулесде абулеб «нуцал» терминалде цебетӀей. Гьеб пикру хӀакълъула Авар пачилхъ жиндир байбихьуда жиндирго хьундасел гӀорхъаби гочарухъабаздаса цӀунезе гӀорхъодасеб пачалихъ хӀисабалда Сасниязул Ираналъ кумек гьабун гӀуцӀун букӀин рикӀкӀиндал.
ЦӀар | Нуцаллъиялъул заман | Баянал |
---|---|---|
Авар хан | VI гӀ. | |
Лъаларел нуцалзаби | ||
ГӀарацхан Ӏ | VII | |
Хидиршагь | VIII | |
Тараз | ||
ГӀабас | IX | |
Сапишагь | ||
Хаважах | ||
ПиргӀавн | X | |
ГӀамир | ||
Сайгид | ||
Тагьмаз | XI | |
Пардин (Перид) | ||
Байсар Ӏ | ||
Намруд | XII | |
Кад (Бакир) | ||
Пирудшагь | ||
ГӀумахан | ||
ГӀарацхан Ӏ | XIII | |
Саратан Ӏ | ||
Суракъат Ӏ | ||
АхӀмад | ||
Абу-Муслим | ||
Байар II | I Суракъатил вас | |
Масумбек | ||
СултӀан ибн Масумбек | ||
Чупан ибн СултӀан | ||
ГӀамирахӀмад ибн Чупан | ||
ГӀамир-СултӀан Ӏ | 1272 - 1295 | Байярил вас |
Малик Саратан Ӏ | гӀ.-ш. 1295 - гӀ.-ш. 1318 | |
Лъаларел ханзаби | ||
Суракъат ӀӀ | 1353/1354 ? | |
Саратан ӀӀ | ||
Дугърихан Ӏ | ||
Ибрагьим Ӏ | ||
МухӀамадмирза | Ибрагьимил дурц, Дугъриханасул Ӏ вас | |
Файл:ГӀандуникӀ-нуцал I.jpg ГӀандуникӀ Ӏ | 1460 - 1485 | Ибрагьимил вас |
Булач-нуцал I | 1485 - 1510 | МухӀамадмирзал вас |
ГӀамирхӀамзат-нуцал | 1510- 1540 | Булач-нуцалил вас ГӀума-нуцаласул вас |
Нуцалхан Ӏ | 1540 - 1546 | |
ГӀандуникӀ-хан ӀӀ | 1546 - дек. 1569 | |
АхӀмад | 1569 - 1577 | |
ТӀурарав | 1577—1578 | |
МухӀаммад-Шамхал | 1578—1589 | Нуцалханасул вас Турарасул вас |
Канбулак-хан | 1589—1595 | цеве рехсарасул вас |
Шамхалхан I | 1595—1596 | цеве рехсарасул вас |
Ибрагьим II | 1596—1605 | |
Магьдихан | 1605—1514 | вас МухӀаммад-Шамхал |
Барти-КӀилъилав | 1614—1620 | ГӀандуникӀ-ханасул II вас Бартил вас КӀушкӀантӀи-КӀилъиласул вас МухӀамадханасул вас, |
ГӀумахан I | 1620—1634 | Шамхалхнасул вас |
ГӀамир ХӀамзат-хан I | гӀ. ш. 1634—1646 | Барти-КӀилъиласул вас |
Молдамирза | 1646—1650 | |
МухӀамад-хан I | 1650—1656 | Барти КӀилъиласул |
Дугрихан II | 1656—1668 | ГӀумаханасул I вас |
МухӀамад-хан II | 1668—1688 | цеве рехсарасул вас |
ГӀумахан II | 1688—1699 | цеве рехсарасул вас |
ГӀандуникӀ-хан III | 1699—1706 | цеве рехсарасул вас |
Дугърихан III | цеве рехсарасул вац | |
ГӀумахан III | 1706—1707 | яги КӀудияв Булач, Дугъриханасул III вас вукӀана |
МухӀамад-хан III | 1707—1722 | цеве рехсарасул вац |
ГӀумахан IV | 1722—1735 | Турурасул вас, Туралазул тухумалдаса |
Анкалхан | 1735—1740 | |
Нуцалхан II | 1740—1744 | ГӀумаханасул IV вас |
МахӀмудхан | 1744—1765 | |
Файл:МухӀамад-нуцал IV БахӀарчияв.jpg МухӀаммад-нуцал IV БахӀарчияв | 1765—1774 | Булачил ГӀумаханасул вас |
ГӀумахан V КӀудияв | 1774—1801, апрел | цеве рехсарасул вас |
Гебек-хан | 1801—1802, январ | цеве рехсарасул вас |
СултӀан АхӀмад-хан | 1802—1823 | ГӀалисултӀан Мехтулил вас, Бахубикал рос |
Сурхай-хан I | 1818—1834 | Гебек-ханасул вас |
Аслан-хан I | 1827—1828 | |
Абу СултӀан-хан | 1827—1834 | СултӀан АхӀмадханасул вас |
Баху-бика♀ | 1834 | ГӀумаханасул V яс |
МухӀамадмирза | 1834—1837 | |
1837—1859 саназда Авар нуцалъи букӀана Хьундасеб Кавказалъул имаматалда гъорлъ | ||
Ибрагьим-хан Мехтулиса | 1859—1863 | СултӀан АхӀмадханасул вас |
1864 соналдаса байбихьун Авар нуцалъи ана Россиялъул империялде гъорлъе |
This article uses material from the Wikipedia Авар article Нуцал, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент рагьараб буго CC BY-SA 4.0 лицензиялда гъоркь, цогидаб бихьизабун гьечӀони. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Авар (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.