প্ৰদূষণ: বায়ু ৰ প্ৰতিৰোধ ব্যবস্থা

আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰিৱেশ সুৰক্ষা প্ৰশাসনে দিয়া প্ৰদূষণৰ সংজ্ঞা অনুসৰি "পানী, মাটি বা বায়ুত থকা যিকোনো পদাৰ্থ যিয়ে পৰিৱেশৰ প্ৰাকৃতিক গুণগত মান অৱনমিত কৰে, দৃষ্টিশক্তি, ৰুচি বা ঘ্ৰাণ ইন্দ্ৰিয়ক আঘাত কৰে, বা স্বাস্থ্যজনিত বিপদৰ সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ বিপৰীতে ৰাষ্ট্ৰসংঘই প্ৰদূষণক "পৰিৱেশৰ মাধ্যমত (বায়ু, পানী, ভূমি) এনে পদাৰ্থ আৰু তাপৰ উপস্থিতি বুলি গণ্য কৰে, যাৰ প্ৰকৃতি, স্থান বা পৰিমাণে পৰিৱেশৰ ওপৰত অবাঞ্চিত প্ৰভাৱ পেলায়।"

প্ৰদূষণৰ প্ৰধান ৰূপসমূহৰ ভিতৰত বায়ু প্ৰদূষণ, পোহৰ প্ৰদূষণ, আৱৰ্জনা, শব্দ প্ৰদূষণ, প্লাষ্টিক প্ৰদূষণ, স্থল প্ৰদূক্ষণ, তেজস্ক্ৰিয় প্ৰদূষণ, তাপ প্ৰদূষণ, দৃষ্টি প্ৰদূষণ, আৰু পানী প্ৰদূষণ আদি প্ৰধান।

প্ৰদূষণৰ প্ৰধান প্ৰকাৰসমূহৰ লগতে ইয়াৰ কাৰকসমূহৰ বিষয়ে তলত উল্লেখ কৰা হৈছে :

• বায়ু প্ৰদূষণ : বায়ুমণ্ডললৈ ৰাসায়নিক পদাৰ্থ আৰু কণাবোৰ নিৰ্গত হোৱা। সাধাৰণ গেছীয় প্ৰদূষকসমূহৰ ভিতৰত কাৰ্বন মনোক্সাইড, ছালফাৰ ডাই অক্সাইড, ক্ল’ৰ’ফ্ল’ৰ’কাৰ্বন (CFC) আৰু উদ্যোগ আৰু মটৰ গাড়ীৰ দ্বাৰা উৎপাদিত নাইট্ৰ’জেন অক্সাইড আদি অন্তৰ্ভুক্ত। নাইট্ৰজেন অক্সাইড আৰু হাইড্ৰ’কাৰ্বনে সূৰ্যৰ পোহৰৰ প্ৰতি বিক্ৰিয়া কৰাৰ লগে লগে আলোক ৰাসায়নিক অ’জন আৰু ধোঁৱাৰ সৃষ্টি হয়। এই কণাযুক্ত পদাৰ্থ বা মিহি ধূলিৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে ইহঁতৰ মাইক্ৰ'মিটাৰ আকাৰ পিএম ১০ ৰ পৰা পিএম ২.৫।

• বিদ্যুৎচুম্বকীয় প্ৰদূষণ: ৰেডিঅ' আৰু টেলিভিছন সংবহন, ৱাই-ফাই আদিৰ পৰা বিদ্যুৎচুম্বকীয় বিকিৰণৰ অ-আয়নীকৃত ৰূপত অতিমাত্ৰা বিকিৰণ হ’লে বিদ্যুৎচুম্বকীয় প্ৰদূষণ সৃষ্টি হয়।

• পোহৰ প্ৰদূষণ: অতিমাত্ৰা আলোকসজ্জা আৰু জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ পৰিঘটনাৰ ফলৰ পোহৰ প্ৰদূষণ হ’ব পাৰে।
• আৱৰ্জনা : ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত স্থানত জাবৰ জোথৰ পেলাই আৱৰ্জনাৰে পূৰ্ণ কৰি ৰাখিলে পৰিৱেশ দূষিত হয়।

• শব্দ প্ৰদূষণ: বাট-পথৰ গাড়ী-মটৰৰ শব্দ, বিমানৰ শব্দ, ঔদ্যোগিক শব্দৰ লগতে উচ্চ তীব্ৰতাসম্পন্ন ছ’নাৰ আদিয়ে শব্দ প্ৰদূষণৰ সৃষ্টি কৰে।

• প্লাষ্টিক প্ৰদূষণ: পৰিৱেশত প্লাষ্টিক সামগ্ৰী আৰু মাইক্ৰ’প্লাষ্টিক জমা হোৱাটোৱে বন্যপ্ৰাণী, বন্যপ্ৰাণীৰ বাসস্থান বা মানুহক বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলায়।

• মাটিৰ প্ৰদূষণ: দূষিত ৰাসায়নিক পদাৰ্থ মাটিৰ লগত মিলি মাটিৰ প্ৰদূষণ ঘটায়। মাটিৰ প্ৰদূষকসমূহৰ ভিতৰত হাইড্ৰ'কাৰ্বন, গধুৰ ধাতু, ঘাঁহনিনাশক, কীটনাশক আৰু ক্ল’ৰিনেটেড হাইড্ৰ’কাৰ্বন আদি উল্লেখযোগ্য।

• তেজস্ক্ৰিয় প্ৰদূষণ: ২০ শতিকাৰ পাৰমাণৱিক পদাৰ্থ বিজ্ঞানৰ কাৰ্য্যকলাপৰ ফলত, যেনে পাৰমাণৱিক শক্তি উৎপাদন আৰু পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ গৱেষণা, নিৰ্মাণ আৰু নিয়োগ আদিয়ে তেজস্ক্ৰিয় প্ৰদূষণ ঘটাব পাৰে।

• তাপ প্ৰদূষণ: তাপ প্ৰদূষণ হৈছে মানুহৰ প্ৰভাৱৰ ফলত হোৱা প্ৰাকৃতিক জলভাগৰ উষ্ণতাৰ পৰিৱৰ্তন, যেনে বিদ্যুৎ কেন্দ্ৰত পানীক শীতল পদাৰ্থ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা।

• দৃশ্য প্ৰদূষণ: দৃশ্য প্ৰদূষণৰ দ্বাৰা ওপৰৰ পৰা বিদ্যুৎ পৰিবাহী লাইন, মটৰৱে’ বিলবোৰ্ড, দাগযুক্ত ভূমি আকৃতি (ষ্ট্ৰিপ মাইনিঙৰ পৰা), আৱৰ্জনা, পৌৰসভাৰ কঠিন আৱৰ্জনা বা মহাকাশৰ ধ্বংসাৱশেষৰ মুকলি সংৰক্ষণক বুজাব পাৰে।

• বাণিজ্যিক আৰু ঔদ্যোগিক আৱৰ্জনাৰ পৰা হোৱা প্ৰদূষণ: ইচ্ছাকৃতভাৱে বা আকস্মিক কোনো কাৰণত পৃষ্ঠীয় পানীলৈ ঔদ্যোগিক বৰ্জ্য পানী নিষ্কাশনৰ ফলত হোৱা জল প্ৰদূষণ; পৰিশোধিত নলা-নৰ্দমাৰ পৰা অপৰিশোধিত নলা আৰু ৰাসায়নিক দূষক পদাৰ্থ, যেনে, ক্ল’ৰিন নিৰ্গত হোৱা; আৰু পৃষ্ঠীয় পানীলৈ বৈ যোৱা পৃষ্ঠীয় পানীলৈ আৱৰ্জনা আৰু দূষক পদাৰ্থ নিৰ্গত কৰা (নগৰীয়া পানী আৰু কৃষিৰ পানীকে ধৰি, য’ত ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশক থাকিব পাৰে, লগতে মুকলি শৌচৰ পৰা মানুহৰ মলো থাকিব পাৰে)।

প্ৰদূষক

 

 

প্ৰদূষক হ’ল পৰিৱেশৰ বিভিন্ন অংশ যেনে বায়ু, পানী বা মাটি প্ৰদূষিত কৰা আৱৰ্জনা। প্ৰদূষকৰ তীব্ৰতা তিনিটা কাৰকৰ দ্বাৰা নিৰ্ণয় কৰা হয়: ইয়াৰ ৰাসায়নিক প্ৰকাৰ, ঘনত্ব, ক্ষতিৰ পৰিসৰ আৰু সময়সীমা।

প্ৰদূষণৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য প্ৰাকৃতিক উৎস হ'ল আগ্নেয়গিৰি, যিয়ে বিস্ফোৰণৰ সময়ত বায়ুমণ্ডললৈ বৃহৎ পৰিমাণৰ ক্ষতিকাৰক গেছ নিৰ্গত কৰে। আগ্নেয়গিৰিৰ গেছসমূহৰ ভিতৰত কাৰ্বন ডাই অক্সাইড, যি বৃহৎ ঘনত্বত মাৰাত্মক হ'ব পাৰে আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনত অৰিহণা যোগায়, হাইড্ৰজেন হেলাইড যিয়ে এচিড বৰষুণৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে, চালফাৰ ডাই অক্সাইড, যি প্ৰাণীৰ বাবে ক্ষতিকাৰক আৰু অ'জন স্তৰৰ ক্ষতি কৰে, আৰু হাইড্ৰজেন ছালফাইড, যি হত্যা কৰিবলৈ সক্ষম মানুহৰ ঘনত্ব প্ৰতি হাজাৰত ১ অংশতকৈ কম। আগ্নেয়গিৰিৰ নিৰ্গমনত মিহি আৰু অতি সূক্ষ্ম কণাও অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় য’ত বিষাক্ত ৰাসায়নিক পদাৰ্থ আৰু আৰ্চেনিক, সীহ আৰু পাৰা আদি পদাৰ্থ থাকিব পাৰে।

বজ্ৰপাতৰ ফলত প্ৰাকৃতিকভাৱে হ’ব পৰা বন্য অগ্নিকাণ্ডও বায়ু প্ৰদূষণৰ এক উল্লেখযোগ্য উৎস। বন্য অগ্নিকাণ্ডৰ ধোঁৱাত যথেষ্ট পৰিমাণৰ কাৰ্বন ডাই অক্সাইড আৰু কাৰ্বন মনোক্সাইড দুয়োটা থাকে, যিয়ে শ্বাসৰুদ্ধকৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। বন্য অগ্নিকাণ্ডৰ ধোঁৱাৰ ভিতৰতো বৃহৎ পৰিমাণৰ মিহি কণা পোৱা যায়, যিয়ে জীৱ-জন্তুৰ বাবে স্বাস্থ্যজনিত বিপদৰ সৃষ্টি কৰে।

মটৰ গাড়ীৰ নিৰ্গমন বায়ু প্ৰদূষণৰ অন্যতম প্ৰধান কাৰণ। চীন, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, ৰাছিয়া, ভাৰত মেক্সিকো, আৰু জাপান বায়ু প্ৰদূষণৰ নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্বৰ আগশাৰীৰ দেশ। প্ৰধান স্থবিৰ প্ৰদূষণৰ উৎসসমূহৰ ভিতৰত ৰাসায়নিক উদ্যোগ, কয়লা চালিত শক্তি কেন্দ্ৰ, তেল শোধনাগাৰ, পেট্ৰ'কেমিকেল প্লাণ্ট, পাৰমাণৱিক আৱৰ্জনা নিষ্কাশন কাৰ্য্যকলাপ, জ্বলোৱা যন্ত্ৰ, বৃহৎ পশুধন পাম (দুগ্ধজাত গৰু, গাহৰি, হাঁহ-কুকুৰা আদি), পিভিচি কাৰখানা, ধাতু উৎপাদন কাৰখানা, প্লাষ্টিক কাৰখানা, আৰু অন্যান্য গধুৰ উদ্যোগ। কৃষি বায়ু প্ৰদূষণ সমসাময়িক পদ্ধতিৰ পৰা আহে য’ত প্ৰাকৃতিক গছ-গছনি স্পষ্টকৈ কাটি জ্বলোৱাৰ লগতে কীটনাশক আৰু ঘাঁহনিনাশক ছটিয়াই দিয়া আদি অন্তৰ্ভুক্ত।

প্ৰতি বছৰে প্ৰায় ৪০ কোটি মেট্ৰিক টন বিপজ্জনক আৱৰ্জনা উৎপন্ন হয়। কেৱল আমেৰিকাই প্ৰায় ২৫ কোটি মেট্ৰিক টন উৎপাদন কৰে। আমেৰিকানসকলে বিশ্বৰ জনসংখ্যাৰ ৫%তকৈও কম, কিন্তু বিশ্বৰ প্ৰায় ২৫% CO2 উৎপাদন কৰে, আৰু বিশ্বৰ প্ৰায় ৩০% আৱৰ্জনা উৎপন্ন কৰে। ২০০৭ চনত চীনে আমেৰিকাক অতিক্ৰম কৰি বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ CO2 উৎপাদনকাৰী দেশ হিচাপে পৰিগণিত হয়।

 

 

সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে কাৰ্বন ডাই অক্সাইড অতি প্ৰয়োজনীয় হ’লেও ইয়াক প্ৰদূষক বুলিও কোৱা হয়, কাৰণ বায়ুমণ্ডলত এই গেছৰ মাত্ৰা বৃদ্ধিয়ে পৃথিৱীৰ জলবায়ুত প্ৰভাৱ পেলাইছে। পৰিৱেশৰ বিঘিনি ঘটাই প্ৰদূষণৰ অঞ্চলসমূহৰ মাজৰ সংযোগকো উজ্জ্বল কৰি তুলিব পাৰে যিবোৰক সাধাৰণতে পৃথকে পৃথকে শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হ’য়, যেনে পানী আৰু বায়ুৰ মণ্ডল। শেহতীয়া অধ্যয়নসমূহে বায়ুমণ্ডলীয় কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ দীৰ্ঘম্যাদী বৃদ্ধিৰ মাত্ৰাই সাগৰৰ পানীৰ এচিডিটি সামান্য কিন্তু জটিলভাৱে বৃদ্ধি কৰাৰ সম্ভাৱনা আৰু সাগৰীয় পৰিৱেশ তন্ত্ৰত ইয়াৰ সম্ভাৱ্য প্ৰভাৱৰ বিষয়ে অনুসন্ধান কৰিছে।

২০০৭ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ আন্তঃচৰকাৰী পেনেল (আই পি চি চি)ৰ এক প্ৰতিবেদনত, যিয়ে ১২০ খনতকৈও অধিক দেশৰ ২৫০০ বিজ্ঞানী, অৰ্থনীতিবিদ আৰু নীতি নিৰ্ধাৰকৰ কামক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিছিল, য'ত নিশ্চিত কৰা হৈছিল যে ১৯৫০ চনৰ পৰা মানুহেই গোলকীয় উষ্ণতাৰ প্ৰধান কাৰণ। মানুহে ইচ্ছা কৰিলে সেউজ গৃহ গেছৰ নিৰ্গমন হ্ৰাস কৰাৰ উপায় আৰু গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ কাৰক সমূহ এৰাই চলাৰ উপায় আছে, জলবায়ুৰ এক বৃহৎ প্ৰতিবেদনত এই সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে। কিন্তু জলবায়ু সলনি কৰিবলৈ কয়লা আৰু তেলৰ দৰে জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ পৰা হোৱা পৰিৱৰ্তনক চলিত দশকৰ ভিতৰতে সলনি কৰাটো প্ৰয়োজন বুলি ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ আন্তঃচৰকাৰী পেনেল (আই পি চি চি)ৰ এই বছৰৰ চূড়ান্ত প্ৰতিবেদন অনুসৰি প্ৰকাশ হৈছে।

 

প্ৰতিকূল বায়ু সেৱন কৰাৰ ফলত মানুহকে আদি কৰি অন্যান্য জীৱ-জন্তু মৃত্যু মুখত পৰিব পাৰে। অজ’ন গেছৰ প্ৰদূষণৰ ফলত মানুহৰ শ্বাস- প্ৰশ্বাস জনিত ৰোগ, হৃদৰোগ, বুকুৰ বিষ আদিয়ে দেখা দিব পাৰে। ২০১০ চনৰ এক বিশ্লেষণত অনুমান কৰা হৈছে যে চীনত বায়ু প্ৰদূষণৰ বাবে প্ৰতি বছৰে ১২ লাখ লোকৰ অকাল মৃত্যু হয়। দীৰ্ঘদিন ধৰি চীনে সন্মুখীন হোৱা প্ৰদূষিত ধোঁৱাৰ মাত্ৰাই মানুহৰ শৰীৰৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। ২০০৭ চনত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই অনুমান কৰিছিল যে ভাৰতত বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত বছৰি ডেৰ লাখ লোকৰ মৃত্যু হয়। তেনেদৰে গৱেষণালব্ধ তথ্য অনুসৰি আমেৰিকাত বছৰি নিহত লোকৰ সংখ্যা ৫০,০০০ৰো অধিক হ'ব পাৰে। ২০১৭ চনৰ অক্টোবৰ মাহত লেন্সেট কমিছন অন পলিউচন এণ্ড হেল্থ (Lancet Commission on Pollution and Health)ৰ এক অধ্যয়নত দেখা গৈছে যে প্ৰদূষণ, বিশেষকৈ বিষাক্ত বায়ু, পানী, মাটিৰ ফলত বছৰি ন লাখ লোকৰ মৃত্যু হয়। এই হাৰ এইডছ, যক্ষ্মা আৰু মেলেৰিয়াৰ ফলত হোৱা মৃত্যুৰ সংখ্যাৰ তিনিগুণ, আৰু যুদ্ধ আৰু অন্যান্য ধৰণৰ মানৱ হিংসাৰ ফলত হোৱা মৃত্যুৰ তুলনাত ১৫ গুণ বেছি।

পানী প্ৰদূষণৰ ফলত প্ৰতিদিনে প্ৰায় ১৪,০০০ লোকৰ মৃত্যু হয়। ইয়াৰ মূল কাৰণ হ'ল উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ অপৰিশোধিত নলা-নৰ্দমাৰ দ্বাৰা দূষিত খোৱাপানী। আনুমানিক ৫০ কোটি ভাৰতীয়ৰ কোনো উপযুক্ত শৌচাগাৰৰ সুবিধা নাই। ২০১৩ চনত ভাৰতত দহ নিযুততকৈও অধিক লোক দূষিত পানীজনিত ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ অসুস্থ হৈ পৰে আৰু ১৫৩৫জন লোকৰ মৃত্যু হয়, ইয়াৰে অধিকাংশই শিশু।

শব্দ প্ৰদূষণৰ ফলত আমাৰ শ্ৰৱণ ক্ষমতা হ্ৰাস হোৱাৰ উপৰিও উচ্চ ৰক্ত-চাপ,নিদ্ৰাহীনতা আদিৰ দৰে ৰোগ হোৱাৰ সম্ভাৱনা দেখা দিয়ে।

শিশুৰ বিকাশৰ সমস্যা আৰু স্নায়ুজনিত লক্ষণৰ সৈতে পাৰাৰ (Hg) সম্পৰ্ক আছে বুলি গৱেষণাৰ পৰা তথ্য পোৱা গৈছে। সীহ আৰু অন্যান্য গধুৰ ধাতুই স্নায়ুজনিত সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰা দেখা গৈছে। তেনেদৰে ৰাসায়নিক আৰু তেজস্ক্ৰিয় পদাৰ্থই কেন্সাৰ আৰু লগতে জন্মগত বিসংগতিৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ পৰিৱেশ ব্যৱস্থাপনাত ব্যৱহৃত শব্দ। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল বায়ু, পানী বা মাটিলৈ প্ৰদূষকৰ নিৰ্গমন নিয়ন্ত্ৰণ কৰা। প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ অবিহনে অতিমাত্ৰা ব্যৱহাৰ, উষ্ণতা, কৃষি, খনন, উৎপাদন, পৰিবহণ আৰু অন্যান্য মানৱীয় কাম-কাজৰ পৰা নিৰ্গত পেলনীয়া পদাৰ্থবোৰ জমা হৈ বা বিয়পি পৰিব পৰিৱেশৰ অৱনতি ঘটিব। নিয়ন্ত্ৰণৰ স্তৰত প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণতকৈ প্ৰদূষণ প্ৰতিৰোধ আৰু আৱৰ্জনা কম কৰা অধিক বাঞ্ছনীয়। ভূমি উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত কম প্ৰভাৱৰ উন্নয়ন নগৰীয়া পানীৰ সোঁত ৰোধৰ একধৰণৰ কৌশল।

প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ নীতি, আইন আৰু নিৰীক্ষণ/স্বচ্ছতা/জীৱনচক্ৰৰ মূল্যায়ন-সংলগ্ন অৰ্থনীতি বিকশিত আৰু বলবৎ কৰিব পৰা যায়। এটা পৰ্যালোচনাই এই সিদ্ধান্তত উপনীত হয় যে বিশ্বব্যাপী সমৰ্থিত "আনুষ্ঠানিক বিজ্ঞান–নীতি আন্তঃপৃষ্ঠ"ৰ ওপৰত কাম কৰা, যেনে- "হস্তক্ষেপৰ বিষয়ে অৱগত কৰা, গৱেষণাক প্ৰভাৱিত কৰা, আৰু পথ প্ৰদৰ্শক পুঁ‌জিৰ" ওপৰত মনোযোগ আৰু কাৰ্য্যব্যৱস্থাৰ অভাৱ বিদ্যমান।