শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ: অসমৰ পুৰাতাত্বিক স্থান

শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ
প্ৰৱেশ তোৰণ, শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ
শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ অসমৰ মানচিত্ৰত শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ অৱস্থান
ভূ-স্থানাংক	26°06′30″N 90°42′30″E / 26.1082792°N 90.708384°E / 26.1082792; 90.708384
নাম
অন্য নাম	শ্ৰী শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ মহাপীঠস্থান
স্থান
দেশ	ভাৰত
ৰাজ্য/ অঞ্চল	অসম
জিলা	গোৱালপাৰা
স্থানাংক	26°6′31″N 90°42′27″E / 26.10861°N 90.7075°E / 26.10861; 90.7075 90°42′27″E / 26.10861°N 90.7075°E / 26.10861; 90.7075

কেইবছৰ বছৰ আগত, কিছুমান প্ৰত্নতাত্ত্বিসকলে শ্ৰী সূৰ্যত কিছুমান শিৱ লিংগ আৰু কেইবাটাও ঘৰ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল - এনে ফলাফল যিটো বহু শতাব্দী আগত শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ ওচৰে-পাজৰে এটা সমৃদ্ধ সভ্যতা প্ৰতিষ্ঠিত আছিল যি দীৰ্ঘকালীন বিশ্বাসক নিশ্চিত কৰিছিল। ঘৰৰ জটিল তথা বৈজ্ঞানিক মানচিত্ৰ শিল্পৰ মানচিত্ৰ ইটৰ দ্বাৰা। কিছুমান প্ৰত্নতাত্ত্বিকসকলে আনকি বিশ্বাস কৰিছিল যে শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ ইতিহাস আৰু নাঙট কৰি প্ৰাচীন অসম তথা ভাৰতৰ ইতিহাস বুজৰ পৰিবৰ্তন ঘটায়। কিছুমান পণ্ডিতৰ মতে বিখ্যাত চীনা ভ্ৰমণকাৰী হিউৱেন-চাংৰ বিৱৰণ উল্লেখ কৰি কৈছিল যে এইটো শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ আছিল আৰু গুৱাহাটীৰ নহয় যিটো কুমাৰ ভাস্কৰ বৰ্মণৰ (৬০০-৬৫০) ৰাজ্যৰ ৰাজধানী প্ৰাগজ্যোতিষপুৰ বা প্ৰাগজ্যোতিষ ৰাজ্যৰ প্ৰাচীন ভূমি আছিল। এই দাবীটো শক্তিশালী কৰিবলৈ পাগলাটেকৰ ওচৰৰ প্ৰত্নতাত্ত্বিক কাষৰ অনুসন্ধানবোৰ উদ্ধৃত কৰা হৈছে। শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ যিহেতু ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ পাৰৰ বৰ কাষত, সম্ভৱত অতীতত এইটো এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বাণিজ্য কেন্দ্ৰ বা প্ৰশাসনৰ আসন আছিল।

শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ আন এটা তাৎপৰ্য হ'ল এইটো হিন্দু, বৌদ্ধ তথা জৈন ধৰ্মাৱলম্বীৰ অসংখ্য ভাস্কৰ্য আৰু অন্যান্য ধ্বংসাৱশেষৰ পৰা স্পষ্টত তিনিটাকৈ ধৰ্মৰ সংমিশ্ৰণ আছিল।

 

 

'শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ' নামৰ পৰাই বুজিব পাৰি যে স্থানটো সম্ভৱত সূৰ্য (বেলি) উপাসনাৰ লগত জড়িত আছিল। সাহিত্যৰ বিৱৰণবোৰ প্ৰমাণিত কৰে যে প্ৰাচীন অসমত পূজা কৰা অন্যান্য হিন্দু দেৱদেৱীসকলৰ মাজত 'সূৰ্য' (বা সূৰ্যদেৱ)-ৰ সাংস্কৃতিক ইতিহাসত এটা বিশিষ্ট স্থান লাভ কৰিছে। প্ৰাচীন অসমত সূৰ্য উপাসনাৰ প্ৰায় দুখন আসন কালিকা-পুৰাণ (চি দশম শতাব্দীত) উল্লেখ পোৱা যায়। কেন্দ্ৰবোৰৰ মাজত এখন শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ হিচাপে চিহ্নিত কৰা হৈছে যিটো সংস্কৃতিৰ আইকনো’গ্ৰাফীক তাৎপৰ্যও বহন কৰে।

কিছুমান প্ৰত্নতাত্ত্বিকসকলে বিশ্বাস কৰে যে এখন খোদিত কৰা শিলৰ ফলক, যি এতিয়া শ্ৰী সূৰ্য মন্দিৰত ৰখা হৈছিল আৰু এইটো ‘সূৰ্য’ হিচাপে উপাসনা কৰা হ’ব পাৰে, এইটো সূৰ্য মন্দিৰৰ চাং তৈয়াৰৰ বিচ্ছিন্ন অংশৰ হ’ব পাৰে। ফলকৰ বৃত্তাকাৰ খোদিতৰ কেন্দ্ৰীয় চিত্ৰটো পখিলা হিচাপে চিহ্নিত কৰা হৈছে, যিটো অভ্যন্তৰীণ বৃত্তৰ ভিতৰত যেতিয়া খোদিত কৰা হৈছিল তেতিয়া চাৰিওফালৰ বাহিৰৰ বৃত্তটো বাৰটা পদুম পাহিৰ আকাৰ লৈছে। প্ৰতিখন পদুমৰ পাহিত এটাকৈ আদিত্যৰ বহাৰ চিত্ৰ আছে। এই বাৰখন আদিত্যক ধাত্ৰী, মিত্ৰ, আৰ্যমন, ৰুদ্ৰ, বৰুণ, সূৰ্য, ভাগা, বিবাসন, পুশান, সাবিত্ৰী, ত্বস্ত্ৰী তথা বিষ্ণু নামত বাৰখন সৌৰ দেৱতা হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।

শিৱ লিংগ আৰু 'প্ৰজাপতি'ৰ দাঁতিত অসংখ্য শিল খোদিতৰ উপৰিও ইয়াত হিন্দু দেৱ-দেৱীসকলৰ বহুবোৰ শিল খোদিত আছে যিটো শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ পাদদেশত আৰু ইয়াৰ ওচৰে-পাজৰৰ অঞ্চলত দেখিবলৈ পোৱা যায়। ইয়াৰ মাজত উল্লেখযোগ্য হ'ল শিৱ আৰু বিষ্ণুৰ ভাস্কৰ্য নাম তালিকাবোৰ। মূৰৰ ওপৰত এখন সাত-ফণা চালিযুক্ত বাৰ-সশস্ত্ৰ বিষ্ণু বিশিষ্ট। এইটোক দাসভূজা দুৰ্গা হিচাপে পূজা কৰা হয়। নেকলেচ, কুণ্ডলাচ, আৰ্মলেটচ, মালা ইত্যাদিৰে সজ্জিত এই দেৱতাটো পদুমৰ ওপৰত উঠি থিয় হৈ আছে।

বাৰ-সশস্ত্ৰ 'বিষ্ণু' ভাস্কৰ্যটোৰ চিনাক্তকৰণ সম্পৰ্কত পণ্ডিতসকলৰ মাজত মতভেদ আছে। ড॰ বিৰিঞ্চি কুমাৰ বৰুৱা আৰু ড॰ শ্ৰী নিবস মুৰথিৰ মতে, ভাস্কৰ্যটো আই (মা) মনশাৰ, ভাৰতৰ প্ৰত্নতাত্ত্বিক দল এটাই এইটো পুৰুষৰ দেৱতা হিচাপে চিহ্নিত কৰিছে, যিটো পিছলৈ ঘন প্লাষ্টাৰৰ সহায়ত এগৰাকী মহিলালৈ পৰিণত হৈছিল। এই বিশিষ্ট ব্যক্তিৰ দুয়োপাশে শিল খোদিতৰ এটা ধাৰাবাহিক আছে। উল্লেখযোগ্য অৱশেষ হ'ল গণেশ, হৰি হাৰা (বা হৰিহৰ), বিষ্ণুপদ প্ৰভৃতি। এই খোদিত কৰা বেছিভাগ চিত্ৰ খ্ৰীষ্টীয় নৱম শতাব্দীত ছাৰ্কাত অৰ্পণ কৰা হৈছে। সূৰ্য চক্ৰৰ নিচিনাই ইয়াতেও এটা 'চন্দ্ৰচক্ৰ' আছে, কিন্তু প্ৰাকৃতিক ভজনবোৰ ইয়াক বেয়াকৈ মুছি পেলাইছে।

 

জৈন ধৰ্ম তাৰ দীঘলীয়া ইতিহাস আগুৰি ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত কোনো উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ ল'ব পৰা নাই। শ্ৰীসূৰ্য পাহাৰৰ প্ৰাকৃতিক গুহাবোৰৰ অভ্যন্তৰত অকলশৰীয়া উদাহৰণৰ বাহিৰে, এই ঠাইত এতিয়ালৈকে বেলেগ কোনো জৈন দেহাৱশেষ পোৱা নাই। এইটো সম্ভৱত ৰাসভনাথৰ অনুসৰণকাৰী আছিল যাৰ ভৰিৰ পতাৰ ছাপবোৰ এতিয়াও শ্ৰীসূৰ্য পাহাৰত আছে। ইয়াত পোৱা যায় জৈন চিত্ৰবোৰৰ আইকনো’গ্ৰাফী তেওঁলোকৰ হাতৰ ওচৰৰ পৰা অলপ পৃথক, কিন্তু জৈনৰ ঐতিহ্যবাহী আইকনো’গ্ৰাফী অনুযায়ী উলঙ্গ অৱস্থাত পোৱা যায়।

শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ দক্ষিণ দাঁতিত গদা শিলৰ সৃষ্টি প্ৰাকৃতিক গুহা আছে। প্ৰাকৃতিক গুহাবোৰৰ মাজত আছে জৈন খোদিত শিলালিপি আৰু শিল খোদিত আকাৰৰ এই জৈন সম্পৰ্কিত অংশবোৰৰ অৱশিষ্টাংশসমূহ, খ্ৰীষ্টীয় নৱম শতাব্দীত নিৰ্ধাৰিত হয়। ডাঙৰ গ্ৰেনাইট বোল্ডাৰত খোদিত কৰা দুখন চিত্ৰ আছে যিটো অলপ অব্যাহিত আছে। তেওঁলোকৰ হাত আঁঠুলৈ দাং খোৱা স্থিৰ ভংগীত চিত্ৰবোৰত দেখুৱা হৈছে আৰু স্বীকৃতি অলপ অব্যাহিত চিত্ৰবোৰ তলত দেখুৱা হৈছে। পৰ্বতৰ শীৰ্ষত খোদিত কৰা আন এখন চিত্ৰ আদিনাথ নামেৰে পৰিচিত। চিত্ৰটো শিলৰ আউটক্ৰ’পত বহি থকাকৈ খোদিত কৰা হৈছে আৰু দুখন তৃতীয় ষাঁড়ৰ গোড়ামিত চিহ্নিত কৰা হৈছে, প্ৰথম তীৰ্থঙ্কৰ বুজাৰ চিহ্ন। এই পৰিসংখ্যাবোৰ খ্ৰীষ্টীয় নৱম শতাব্দীৰ বুলি ধৰি লোৱা হয়।

শ্ৰীসূৰ্য পাহাৰৰ আৰু দক্ষিণত এক কিলোমিটাৰ লৈকে চূড়ান্ত উত্তৰ-পশ্চিমাঞ্চলৰ দাঁতিৰ পৰা এক বিস্তীৰ্ণ অঞ্চলত, গ্ৰেনাইট শিলবোৰ পৰা সৃষ্টি কৰা বিভিন্ন আকাৰ আৰু আকৃতিৰ প্ৰায় ২৫টা সংকল্পিত থুপ পোৱা গৈছে। এই থুপবোৰৰ উল্লেখযোগ্য কাৰণ এটা-দুটা পয়েণ্ট প্ৰদৰ্শন কৰে: প্ৰথম, প্ৰাচীন কামৰূপত বৌদ্ধৰ প্ৰভাৱ আছিল। এইটো সাধাৰণত প্ৰচলিত বিশ্বাসৰ লগত বিপৰীত যে প্ৰাচীন কামৰূপৰ সাংস্কৃতিক ইতিহাসত বৌদ্ধধৰ্ম প্ৰচলিত নাছিল। দ্বিতীয়, প্ৰাচীন কামৰূপত বৌদ্ধৰ প্ৰভাৱ দেশৰ অন্যান্য অঞ্চলৰ তুলনাত অনেক আগতেই আছিল।

উচ্চতৰ উচ্চতাত চূড়ান্ত উত্তৰ পূব কোণত, এখন বিশাল পতিত গ্ৰেনাইট বোল্ডাৰটো পূব দিশত মুখ কৰি এক শাৰীত খোদিত কৰা তিনিটা দ্বৈত থুপ খোদিতৰ বাবে বাছি লোৱা হৈছিল। থুপবোৰ গঠন বৈশিষ্ট্যটোত বেদী, মেধী আন্দা আৰু হৰ্মিকা আছে যিটো সুকীয়া। থুপবোৰ লাহে লাহে তিনিখন বেচৰ চাৰিওফালে আঙুঠিবোৰ সজ্জিত কৰে। গম্বুজক সমৰ্থন কৰা এনে শীৰ্ষতম আঙুঠিটো প্ৰায় চেপেটা আৰু শীৰ্ষৰ লগত আকাৰত অৰ্ধবৃত্তাকাৰ। গম্বুজৰ শীৰ্ষত 'ছত্ৰ' বা 'ছত্ৰভালি' (পেৰাছোল)ৰ শেফ্ট ধৰি ৰাখিবলৈ কেন্দ্ৰত খাঁচযুক্ত এখন বৰ্গক্ষেত্ৰৰ 'হাৰিকিকা'-ৰ অৱশেষ আছে। মুকুটৰ উপাদানটো অৱশ্য অনুপস্থিত। তিনিখন একধৰণ থুপ ধৰ্ম, সংঘ আৰু বুধ উভয়ৰ প্ৰতিনিধি বা এইবিলাকে ভগবান বুদ্ধৰ স্মৃতিত উত্সীকীক থুপ খোদিত কৰা যাব পাৰে।

ভাৰতৰ প্ৰত্নতাত্ত্বিক দল অনুসৰি, খোদিত কৰা প্ৰত্নতাত্ত্বিক আকাৰৰ পৰা বুজা যায় যে শ্ৰীসূৰ্য পাহাৰৰ থুপবোৰ খ্ৰীষ্ট্ৰীয় যুগৰ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ হ্নায়না পৰ্বৰ সময় বোৱা হৈছিল। পৰৱৰ্তী কালত বিশ্বাসৰ আৰু বিকাশ এই স্থানত দেখা পোৱা নাযায়। পিছত বিহাৰ তথা বেঙলৰ ওচৰৰ অঞ্চলবোৰত মহাযান আৰু বজ্ৰায়ণৰ বৌদ্ধিকতাৰ পৰ্যায়বোৰ দেখিবলৈ পোৱা গৈছে।

থুপ কমপ্লেক্সেৰ এটা আকৰ্ষণীয় বৈশিষ্ট্য হ'ল নৱম-দশম শতাব্দীত, যেতিয়া এই অঞ্চলটো হিন্দু পেনথিয়ানসকলে অনুসৰীসকলৰ দখল আছিল, ইউনিপিথ আৰু শৈল শিলৰ উপৰ চেনেল স্পাউটৰ লগত শিৱ লিংগবোৰ খোদিত কৰাৰ চেষ্টা চলোৱা হৈছিল। একেলগে অৰ্ধ ডজন শিৱ লিংগ বিদ্যমান।

এখন বিশাল উপবৃত্তাকাৰ থুপ দুখন বিশাল শিলৰ মাজত পৰি এখন সৰু শিলৰ ওপৰতো খোদিত কৰা আছিল। কলাৰ এটা আকৰ্ষণীয় অংশ, কাৰণ পূব ভাৰতত এই উপবৃত্তাকাৰ আকৃতি বৰ কম দেখিবলৈ পোৱা যায়। ওড়িশাৰ জয়পুৰ জিলাৰ লেঙুডিত এনে এটা থুপ পোৱা যায় যিটো আছিল প্ৰথম শতাব্দীৰ।

নিয়মিত খনন কাৰ্যত প্ৰাপ্ত বুদ্ধৰ চিত্ৰযুক্ত থুপ আৰু পোড়ামাটিৰ ফলকবোৰ ইঙ্গিত দিয়ে যে বৌদ্ধধৰ্ম নিম্ন ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাত, বিশেষত খ্ৰীষ্টীয় যুগৰ প্ৰথম ভাগৰ সূৰ্য পাহাৰৰ আশেপাশে আৰু প্ৰৱৰ্তিত হৈছিল আৰু নৱম-শতাব্দীত খ্ৰীষ্টীয় দশম শতাব্দী লৈকে অব্যাহত আছিল। শতাব্দী খ্ৰীষ্টীয় পাল ৰাজবংশ (যিসকল বৌদ্ধধৰ্মৰ মহাযান তথা তান্ত্ৰিক বিদ্যালয় অনুসাৰী আছিল) অসম সহ ভাৰতৰ এখন বৃহত অংশত বিস্তৃত হৈছিল যাৰ ফলস্বৰূপ ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাৰ (অবিভক্ত অসম)-ৰ দৈৰ্ঘ্য আৰু উশাহ নিশাহৰ বৌদ্ধধৰ্ম বিয়পাই পৰিছিল। ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাৰ দক্ষিণ পাৰত পঞ্চৰত্ন, বাৰ্ভিটা গাঁও আৰু ভাইটবাড়ি (বৰ্তমান মেঘালয়ত) যেনে ওচৰৰ কিছুমান অঞ্চলত বৌদ্ধসকলৰ অৱশেষ পোৱা যায়, তেওঁলোকে এই সত্যক উন্নত কৰে।

 

 

ভাৰতৰ প্ৰত্নতাত্ত্বিক দল (এএচআই) ১৯৯৩ চনত শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰত খনন কাৰ্য আৰম্ভ কৰে। কিন্তু প্ৰাথমিক কাৰ্যবোৰ প্ৰতি বছৰ সংক্ষিপ্ত সময়ৰ বাবে পৰিচালিত হৈছিল, কিন্তু কৰন্দা মুকুতা, কীৰ্তিমুখা, থুপৰ মূৰ্তি, টেৰাকটা মৰ্টাৰ-পেষ্টেল আৰু আচাৰসমূহত ব্যৱহৃত পাত্ৰবোৰ, নক্সাকৃত টাইলচ, অপ্চাৰাস, পূৰ্ণঘাট প্ৰভৃতি সহ বিস্ময়কৰ অৱকাশ প্ৰকাশিত হৈছিল।

১৯৯৬ আৰু ১৯৯৭ চনত খনন কাৰ্যবোৰ যেতিয়া সোণত আঘাত কৰে প্ৰত্নতাত্ত্বিসকলে মঠ (বিহাৰ) সহ এটা বৌদ্ধ থুপ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল যিটো অনুমান কৰা হয় যে এইটো ৮ম - ৯ম শতাব্দীৰ (বৰ্তমানত বাংলাদেশত পাহাৰপুৰ থুপ সমকালীন) সম্পৰ্কিত।

পিছৰ বছৰবোৰত খনন কাৰ্যৰ ফলত দুটা মন্দিৰ কমপ্লেক্সও পোৱা যায় যাৰ মাজত এটা হ'ল এটা ইট মন্দিৰ কমপ্লেক্স যিটো উত্তৰ-দক্ষিণ ফালৰ লগত সংযুক্ত থাকে। এই আয়তক্ষেত্ৰকাৰ ঘেৰ প্ৰাচীৰবোৰ অভয়াৰণ্য আৰু তিনিটা গঠনমূলক পৰ্যায়ত নিৰ্মিত বাৰাণ্ডাসহ কেইটামান ইটৰ অৱশেষক আৱদ্ধ কৰি ৰাখিছে। খননকাৰীসকলে কাষতে ভালেমান পুৰাকীৰ্তিও বিচাৰি পাইছিল যাৰ মাজত বেছিভাগ আছিল টেৰাকটা টাইলচ আৰু ফলক। প্ৰাচীন টেংকৰ ওচৰৰ মন্দিৰ কমপ্লেক্সৰ পৰা অসাধাৰণ আৱিষ্কাৰবোৰৰ মাজত আছে গণেশ আৰু মহিষাসুৰমৰ্দিনীৰ ভাস্কৰ্য।

শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰৰ দক্ষিণ পাদদেশত, খননকাৰীসকলে এটা শিলৰ বিশিষ্ট প্ৰাচীৰৰ পানীৰ কুণ্ড পাইছিল। এই জাতীয় প্ৰাচীন কুণ্ড গোটেই ভাৰতত বিয়পি পৰা বহু প্ৰত্নতাত্ত্বিক স্থানবোৰত পোৱা গৈছে যিটো পানীৰ প্ৰাকৃতিক প্ৰবাহক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰে। শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰত বিচাৰি পোৱা এই কুণ্ডটো সম্ভৱত প্ৰাকৃতিক গুহাত খোদিত কৰা জৈন দেৱতাৰ উপাসনা কৰিব যোৱাৰ আগত ভক্ত তথা ভিখাৰীসকলৰ দ্বাৰা স্নান কৰিবলৈ আৰু অন্যান্য দৈনিক ওযু কৰিবলৈ ব্যৱহৃত হৈছিল।

খনন কাৰ্যৰ পৰা পোৱা বেছিভাগ পুৰাকীৰ্তি প্ৰদৰ্শনৰ বাবে এএচআই সেই স্থানত এটা জাদুঘৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। চাইট মিউজিয়ামত প্ৰদৰ্শিত এই ৯৬টা সংগ্ৰহৰ মাজত আছে গজসিংহ, মহিষাসুৰমৰ্দিনী, সজ্জিত সিংহ মূৰ, মাছ, মনুষ্য চিত্ৰৰ ফলক, পৌৰাণিক প্ৰাণী, কিৰ্তীমুখ, আমলক খণ্ড, পুষ্পশোভিত তথা জ্যামিতিক নক্সাবোৰ সজ্জিত টাইলচ ইত্যাদি।

•   ৱিকিমিডিয়া কমন্সত শ্ৰী সূৰ্য পাহাৰ সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল।
• Goalpara NIC
• The Archaeological Survey of India
• Surya Pahar Jain Teerth Archived 2012-10-04 at the Wayback Machine