দলিত

দলিত শব্দটো ১৯৩৫ চনৰ পূৰ্বৰ ব্ৰিটিছ ৰাজৰ লোকপিয়লৰ শ্ৰেণীবিভাজনৰ সময়ৰ শোকগ্ৰস্ত শ্ৰেণী (Depressed Class)-ৰ অনূদিত ৰূপ। অৰ্থনীতিবিদ আৰু সংস্কাৰক বি আৰ আম্বেদকাৰে (১৮৯১-১৯৫৬) দলিত শব্দটোৰ জনপ্ৰিয়তা বৃদ্ধি কৰে। তেখেতে জাতি-বৰ্ণ নিৰ্বিশেষে সকলো শোকগ্ৰস্ত লোককে দলিত সংজ্ঞাৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰে। তেখেতে গঠন কৰা "লেবাৰ পাৰ্টি"-ত সমাজৰ শোকগ্ৰস্ত শ্ৰেণীৰ সকলো লোককে অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল যিসকলৰ ভিতৰত মহিলা, ক্ষুদ্ৰ কৃষক তথা পিছপৰা শ্ৰেণীৰ লোকসকলো আছিল। আম্বেদকৰ নিজেই এজন নিঃকুলীয়া মহৰ সম্প্ৰদায়ৰ লোক আছিল। ১৯৭০ দশকত "দলিত" শব্দৰ ব্যৱহাৰ পুনৰ জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল যেতিয়া 'দলিত পেন্থাৰ' সমাজকৰ্মী গোটে ইয়াৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল। লাহে লাহে ৰাজনৈতিক দলসমূহেও নিজৰ লাভালাভৰ বাবে এই শব্দৰ ব্যৱহাৰ আৰম্ভ কৰে। কানহাইয়া কুমাৰৰ দৰে নতুন নেতাৰ অনুসৰি "দলিত" শব্দৰ সংজ্ঞা অধিক ব্যাপক, এজন ব্ৰাহ্মণ সম্প্ৰদায়ৰ কৃষক যি অতি কষ্টৰে জীৱন নিৰ্বাহ কৰিছে তেৱোঁ "দলিত" শ্ৰেণীত পৰে।

ভাৰতৰ অনুসূচীত জাতিৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আয়োগে দলিত শব্দৰ চৰকাৰী ব্যৱহাৰক "অসাংবিধানিক" আখ্যা দিয়ে আৰু 'অনুসূচীত জাতি' শব্দৰ ব্যৱহাৰক প্ৰধান্য দিয়ে। পিছে কিছু সূত্ৰৰ অনুসৰি দলিত শব্দই এনে কিছু জনগোষ্ঠীকো সাঙুৰি লৈছে যিসকলক সাংবিধানিক ভাবে অনুসূচীত জাতিৰ স্বীকৃত দিয়া হোৱা নাই আৰু সাধাৰণতে ই ভাৰতৰ নিপীড়িত লোকসকলক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নেপালতো এনে একেই পৰিস্থিতি বিৰাজ কৰিছে।

মহাত্মা গান্ধীয়ে ১৯৩৩ চনত সমাজত অস্পৃশ্য বুলি বিবেচনা কৰা লোকসকলক হৰিজন নামেৰে নামকৰণ কৰিছিল। হৰিজনৰ অৰ্থ হৈছে হৰি বা ভগৱানৰ লোক। হৰিজন শব্দটো পাছলৈ মৰ্যাদাহানিকৰ (derogatory) আৰু অনুপালক (patronising) বুলি বিবেচনা কৰা হৈছিল। সেয়ে এই শব্দটো বৰ্তমানে ব্যৱহাৰ কৰা নহয়। দলিত শব্দ ব্যৱহাৰো কেৰালা ৰাজ্যত নিষিদ্ধ কৰা হৈছে।