চাৰ্লছ ডিকেন্স

১৮২৭ চনত, ১৫ বছৰ বয়সত স্কুল এৰি চাৰ্লচ লণ্ডনৰ এখন ’চলিচিটৰ ফাৰ্ম’ত (আইন-কানুন সম্পৰ্কীয় পৰামৰ্শ দিয়া প্ৰতিষ্ঠান) কেৰেণীৰ চাকৰিত সোমায়। দিনটো আইন-কানুন সম্পৰ্কীয় নথি-পত্ৰৰ মাজত বন্দী হৈ থাকি অফিচ ছুটিৰ পাছত চাৰ্লচ থিয়েটাৰ চাবলৈ যায়। মঞ্চস্থ একোখন নাটক চাই থাকোঁতে মনে মনে কল্পনা কৰে এজন অভিনেতা হোৱাৰ বা কেতিয়াবা হয়তো নাট্যকাৰ হোৱাৰ। কেতিয়াবা সেই নাটকৰ কপি কিনি আনি ঘৰত আইনাৰ সন্মুখত থিয় হৈ অভিনয়ৰ অনুশীলন কৰে। অৱশ্যে অভিনেতা বা নাট্যকাৰ নহ’লেও এই অনুশীলনে তেওঁ পৰৱৰ্তী জীৱনত বহুতো কথাত সহায় কৰে।

১৮৩২ চনত ডিকেঞ্চে লণ্ডনৰ পৰা প্ৰকাশিত এখন বাতৰি কাকতৰ সম্পাদনা বিভাগত যোগ দিলে। এই কাকতৰ সংবাদদাতা হিছাপে চাৰ্লচে ’হাউচ অব কমন্‌চ’লৈ যোৱাৰ সুবিধা পায়। এই সময়ত ইংল্যণ্ডৰ সংসদীয় গণতন্ত্ৰত থকা কেতবোৰ আসোঁৱাহৰ শুধৰণিৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে চাৰ্লচ ডিকেঞ্চে সংসদ তথা ইংলেণ্ডৰ জনসাধাৰণক সজাগ কৰি দিয়ে, কাকতত তেওঁৰ লিখনিৰ জৰিয়তে।

 

সংসদ অধিবেশন সমূহৰ মাজে মাজে চাৰ্লচক দেশৰ বিভিন্ন অংশত ৰাজনৈতিক নেতাসকলে দিয়া ভাষণ আদিৰ ওপৰত সংবাদ প্ৰেৰণ কৰিবৰ বাবে পঠোৱা হয়। এই কামত চাৰ্লচ ডিকেঞ্চে যথেষ্ট সুনাম অৰ্জন কৰে। যিকোনো ঘটনা বিশেষৰ বৰ্ণনা তেওঁৰ লিখনিত ইমান সজীৱ হৈ উঠে যে পিছলৈ কেৱল চাৰ্লচৰ লিখনিৰ বাবেই সেই কাকতৰ বিক্ৰী বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে। কৰ্তৃপক্ষই তেওঁৰ দৰমহা বঢ়াই দিয়ে। কিন্তু এই বৰ্দ্ধিত উপাৰ্জনেৰেও তেওঁৰ পৰিয়ালৰ দুখ দৈন্য সম্পূৰ্ণৰূপে দূৰ কৰিবলৈ অসমৰ্থ হয়। কাৰণ সদায় দেনাৰ ওপৰতে চলা দেউতাকৰ ধাৰ-ঋণ গ্ৰহণ কৰাৰ প্ৰকোপ দিনে দিনে বাঢ়িহে যায়। এই আৰ্থিক সংকটৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ আশাৰে চাৰ্লচ ডিকেঞ্চে উপৰুৱাকৈ আৰু দুই-এখন মাহেকীয়া –পষেকীয়া কাকতত লিখিবলৈ ধৰে।

ইংল্যণ্ডৰ বিভিন্ন পত্ৰ-পত্ৰিকাত প্ৰকাশিত ডিকেঞ্চৰ লিখনিৰ ওপৰত ইতিমধ্যে ’লিটাৰেৰী গেজেট’ (Literary gazette) কৰ্তৃপক্ষৰ চকু পৰে। যিকোনো ধৰণৰ লিখনিৰ সমীক্ষা আৰু সমালোচনাৰে এই কাকতৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল সেই কালৰ বহুতো উদীয়মান লেখকৰ ভৱিষ্যত। ডিকেঞ্চৰ প্ৰথমাৱস্থাৰ লিখনিসমূহৰ ওপৰত এই কাকতে কৰা মন্তব্য আৰু ভূয়সী প্ৰশংসাই তেওঁক বিশেষভাৱে অনুপ্ৰাণিত কৰে আৰু তেতিয়াই তেওঁ ভৱিষ্যত জীৱনত এখন লিখক হোৱাৰ স্থিৰ সংকল্প গ্ৰহণ কৰে।

ডিকেঞ্চৰ ২৪ বছৰ বয়সত প্ৰকাশ পায় তেওঁৰ ’স্কেটচেজ বাই বজ: ইলাষ্ট্ৰেটিভ অৱ এভৰি ডে লাইফ এণ্ড এভৰি ডে পিপল’ (Sketches by Boz. Illustrative of Everyday life and Everyday People)। এই পুথি তেওঁ বজ (BoZ) ছদ্ম নামেৰে বিভিন্ন কাকতে-পত্ৰই প্ৰকাশ কৰা জনজীৱনৰ হাঁহি কান্দোন আৰু দৈনন্দিনতাৰ আলেখ্য সমূহৰ এখন সংকলন আছিল। এই পুথি প্ৰকাশৰ পিছত ইয়াৰ সাফল্যই ডিকেঞ্চক নতুন মনোবল দিলে। তেওঁ সাংবাদিকতাৰ কাম সাময়িকভাৱে এৰি দি একনিষ্ঠভাৱে সাহিত্য সৃষ্টিৰ কামত মনোনিবেশ কৰিবলৈ লয়।

চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত আৰু সম্পাদিত ’পিক্‌ উইক’ আলোচনীখনৰ প্ৰকাশ পোৱাৰ কেইমানমানৰ আগতে ডিকেঞ্চে কেট্‌ হগাৰ্থ নামে এগৰাকী যুৱতীৰ সৈতে বিবাহত আবদ্ধ হয়। কিন্তু প্ৰথমা পত্নীৰ সৈতে বিবাহ-বিচ্ছেদ হোৱাত ডিকেঞ্চে তেওঁৰ এগৰাকী খুলশালীয়েক, জৰ্জিয়ানাক বিয়া কৰায়। দুয়োগৰাকী পত্নীৰ ফালৰ পৰা তেওঁ মুঠতে দহোতা সন্তানৰ পিতৃ হয়।

১৮৩৬ চনৰ মাৰ্চ মাহ্ত চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত আৰু সম্পাদিত ’পিক্‌ উইক’ (Pickweek) আলোচনীৰ প্ৰথম সংখ্যা প্ৰকাশ পায়। আকাৰত ক্ষুদ্ৰ হ’লেও এই আলোচনীয়ে প্ৰচুৰ জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰে। লিখা-মেলাৰ যোগেদি ডিকেঞ্চৰ সেই সময়ত যথেষ্ট উপাৰ্জন হৈছিল যদিও তেওঁ তেতিয়াও সেই উপাৰ্জনেৰে দেউতাকৰ ঋণ পৰিশোধ কৰোঁতেই গৈছিল। সেয়ে আৰু অধিক উপাৰ্জনৰ আশাত তেওঁ কামৰ মাত্ৰা বঢ়াই দিছিল। ডাঙৰ-সৰু, নামী-অনামী সকলো ধৰণৰ পত্ৰিকাৰ ফৰমাইচ অনুসৰি তেওঁ লিখি গৈছিল অক্লান্ত পৰিশ্ৰম কৰি। তেওঁৰ লিখনীৰ অতুলনীয় বিশিষ্ট ’ষ্টাইলে’ (Style) পাঠকৰ মন কাঢ়ি নিছিল। অতি অলপ দিনৰ ভিতৰতে তেওঁৰ সৃষ্টিৰ গৰিমাই সমসাময়িক কালৰ এজন শীৰ্ষস্থানীয় সাহিত্যিক হিছাপে প্ৰতিষ্ঠিত কৰিছিল চাৰ্লচ ডিকেঞ্চক।

 

১৮৪২ চনত চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ দ্বাৰা ৰচিত চাৰিখন মহত্‌ কালজয়ী গ্ৰন্থ প্ৰকাশিত হৈ ওলাই ঠিক একে সময়তে। এই বিখ্যাত গ্ৰন্থ কেইখন হ’ল- সৰ্বজনবিদিত ’অলিভাৰ টুইষ্ট’ (Oliver Twist), ‘নিকলাচ নিকেলবী’ (Necholas Neckleby), ’দি অল্ড কিউৰচিটি ছপ’ (The Old Curiosity shop), আৰু ’বাৰ্নবি ৰজ’ (Barnaby Rudge)। অৱশ্যে ইয়াৰ আগতেই তেওঁৰ পূৰ্বৱৰ্তী ৰচনা ’পিক‌উইক পেপাৰচ’ (Pickweek Papers) আৰু ’স্কেট্‌চেজ বৈ বজ’ (Sketches by Boz) গ্ৰন্থাকাৰে প্ৰকাশ হৈ ওলায়। কিন্তু ’অলিভাৰ টুইষ্ট’ আৰু ’নিকেলবী’ৰ প্ৰকাশে তেওঁ যি অতুলনীয় যশ, খ্যাতি প্ৰদান কৰে তেনে যশস্যা বহু কমসংখ্যক লিখকৰ ভাগ্যতহে মিলিছে। এই দুই গ্ৰন্থত তেওঁ ইংল্যণ্ডৰ সমাজখনত বিৰাজমান বৈষমতা আৰু সেই সময়ৰ শিক্ষানুষ্ঠান সমূহৰ ভিতৰত থকা ঘৃণনীয় বিধি-ব্যৱস্থাৰ লগতে কিছুমান সামাজিক কদৰ্য্যতাৰ ৰূপ জনসাধাৰণৰ চকুৰ আগত সুস্পষ্টভাৱে দাঙি ধৰে। সেই কালৰ ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যখনৰ ফোঁপোলা ৰূপটোও তেওঁৰ এই কেইখন গ্ৰন্থত সুন্দৰভাৱে প্ৰকাশ পায়।

ইয়াৰ দ্বিতীয় পৰ্যায়ত প্ৰকাশিত চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ ৰচনাসমূহ হ’ল-মাৰ্টিন চাজলউইট (Martin Huzzlewit), ডম্বে এণ্ড চনচ্‌ (Dombay and Sons), ডেভিদ কোপাৰফিল (David Copperfield), খ্ৰীষ্টমাচ ষ্টৰিজ‌ (Christmas Stories), ব্লীকহাউচ্‌ (Blead House), হাৰ্ডটাইমচ (Hard Times), আৰু লিটিল ডৰিট (Little Dorrit), এই সমূহ গ্ৰন্থৰ ৰচনা কাল হ’ল ১৮৪২/৪৩ ৰ পৰা ১৮৬২/৬৩ চন। ইয়াৰ মাজতে তেওঁৰ জীৱনত ঘটা দুটা উল্লেখযোগ্য ঘটনা হ’ল তেওঁ স্ত্ৰীৰে সৈতে বিবাহ-বিচ্ছেদ আৰু আমেৰিকা, পেৰিচ আৰু ইটালী ভ্ৰমণ।

চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ জীৱনৰ শেষৰ কেইবছৰত ৰচিত আন তিনিখন মহত্‌ গ্ৰন্থ হ’ল-’এ টেল অৱ টু চিটিজ’ (A Tale of Two Cities), ’গ্ৰেট এক্সপেকটেচন (Great Expectations), আৰু আওৱাৰ মিউচুৱেল ফ্ৰেণ্ডচ্‌ (Our Mutual Friends)। ইয়াৰ উপৰিও অৰ্ধ সমাপ্ত হৈ থাকি যায় ’এড্‌উইন ড্ৰদ’ (Edwin Drood) নামৰ এখন কিতাপ।

’এড্‌উইন ড্ৰদ’ৰ ৰচনাৰ কাম চলি থকা অৱস্থাতে ১৮৭০ চনত হঠাত্‌ অসুস্থ হৈ পৰি মহান কথা সাহিত্যিক চাৰ্লচ ডিকেঞ্চৰ তেওঁৰ ’কেণ্ট’ৰ ঘৰত পৰলোকপ্ৰাপ্তি ঘটে।

•  
  Painting of Dickens in Boston 1842.
•  
  Dickens painted by Ary Scheffer, 1855.
•  
  Dickens circa 1860s.
•  
  Photograph of Dickens by Jeremiah Gurney & Son, New York, 1867.