A Republica d'Iraq, u Iraq, tamién Irak (en arabe جمهورية العراق), ye un país situato en Orient Meyo, a lo sudueste d'Asia.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Muga a lo norte con Turquía, a lo sud con Arabia Saudita y Kuwait, a lo norueste con Siria, a l'ueste con Chordania y a l'este con Irán. A capital d'o país ye a ciudat de Bagdad.
Republica d'Iraq الجمهورية العراقية Al-Chumhūriyya al-‘Irāqiyya | |||||
| |||||
Himno nacional: Mawtini | |||||
Capital • Población • Coordenatas | Bagdad 5.672.516 (2005) 33° 20’ N 44° 26’ E
| ||||
Forma de gubierno President Primer ministro | Republica parlamentaria Barham Salih Mustafa Al-Kadhimi | ||||
Independencia de l'Imperio Otomán d'o Reino Uniu | 1 d'octubre de 1919 3 d'octubre de 1932 | ||||
Superficie • Total • % augua Mugas Costas | Posición 58º 437.072 km² 1,1% 3.631 km 273 km | ||||
Población • Total • Densidat | Posición 36º 37.056.169 82,7 hab/km² |
A suya población ye de 37.056.169 habitants (2015) en una superficie de 437.072 km², con una densidat de población de 82,7 hab/km². A mayor parte d'a población d'o país son arabes, charrando a luenga arabe, encara que en o nord-este d'o país bi ha presencia predominant d'os kurdos, que charran idioma kurdo. Tamién bi ha atras minorías, como turcomans y asirianos. A relichión d'a mayor parte d'a población ye o Islam, dividito entre chiitas y sunnitas, con presencia de chicotas minorías de cristianos, como os mesmos asirianos.
Conoixito entantes como Mesopotamia, en o territorio entre os ríos Eufrates y Tigris, Iraq ye o lugar a on que as civilizacions antigas prosperoron, entre as que s'incluyen as culturas sumeria, acadia, babilonica, asiria, persa, seleucida, parta y sasanida. Os musulmans conquirioron Iraq en o sieglo VII dimpués de Cristo. En o sieglo VIII, o califato abasida establió a suya capital en Bagdad, ciudat que dimpués esdevenirba un puesto mugant con l'Imperio Otomán.
Dende a invasión d'Iraq en 2003 por una coalición liderata por os Estaus Unius con participación britanica y d'atros países, ista coalición prenió lo control d'o país, en derrocando a l'anterior president, Saddam Husein, que fue aforcato dimpués d'un chudicio. Dende ixas envueltas, a situación d'o país ye d'una gran inestabilidat politica y economica, con muita violencia politica y muitas victimas civils, en un clima de guerra. L'actual president d'Iraq ye Chalal Talabani, y l'actual primer ministro ye Nouri al-Maliki.
O territorio d'Iraq se situa en l'extremo septentrional d'o disierto d'Arabia, dica os piez meridionals d'os Monts Zagros, a lo norte. Ye trescruzato por dos ríos prencipals de trazato norueste-sudeste, o Tigris y l'Éufrates, que por meyo una serie de planas aluvials de gran fertilidat rematan desembocando en o golfo Persico formando un delta.
Iraq tien una superficie de 437.073 km² con nomás 58 km de costas. As prencipals ciudaz son Bagdad que ye a suya capital, Basora, Mosul, Karkuk, As Sulaymaniyah y Irbil.
L'actual territorio d'Iraq ye considerato como una d'as cunas d'a civilización, en permitir a sedentarización d'os grupos nomadas en un sector en o cual as auguas d'os ríos Eufrates y Tigris permeteban l'agricultura intensiva de regano. Ye asinas en o periodo de Sumer, en o sieglo XXX aC, cuan se conoixen os primers entibos feitos por l'hombre ta profitar d'as auguas d'os ríos ta uso agricola. Isto fació tamién que apareixiese a escritura, en iste mesmo lugar.
En a comarca apareixioron tamién as primeras ciudaz-estato, en un periodo d'alternancia d'o dominio entre istas ciudaz, encara que destacando belunas d'istas ciudaz, como Susa u Babilonia.
Dimpués plegoron a la rechión os primers grupos d'os pueblos indoeuropeus, como hititas y medos, establindo cada uno d'istos pueblos o suyo imperio en a rechión, dica rematar en l'Imperio Persa Aquemenida. O periodo aquemenida duró a conquiesta d'o territorio por Aleixandre lo Gran en 330 aC, t'adhibir-lo a o suyo Imperio efimero, que s'esminglanó y continó en Mesopotamia como o Reino Seleucida.
Dende o sieglo III o territorio feba parte de l'Imperio Sasanida, estando un periodo de gran desarrollo cultural en a rechión.
En o sieglo VIII, dentroron en o país os arabes, en un proceso de conquiesta islamica, creyando-se a capital d'o Califato abasí en a ciudat de Bagdad, luego de redotar a lo Califato omeya. Bagdad se converte en una d'as ciudaz mas grans d'o mundo.
O país actual se creyó dimpués d'a desaparición de l'Imperio Otomán, unindo-se-ie os bilayatos u provincias (que corresponderba a lo Iraq historico) y Mosul, a los que amás s'adhibió una francha de disierto dica la muga con Transchordania. Metioron como rei a lo prencipe hachemí Faysal Ibn Husayn, líder d'a Rebelión Arabe. Iraq fue administrato por Gran Bretanya baixo a forma d'o Mandato Britanico de Mesopotamia.
En 1932, o Reino d'Iraq fue reconoixito por a Sociedat de Nacions, encara que os nacionalistas arabes dandaliaban sobre a suya autonomía. A l'anyo siguient, Faysal fue substituyiu por o suyo fillo Gazi y a iste lo substituyó Faysal II, zaguer rei d'Iraq que fue derrocado en 1958. Mientres a Segunda Guerra Mundial, Iraq fue invadito por o Reino Uniu, dimpués d'a presa de poder por parte d'os nacionalistas gracias a lo refirme alemán.
En 1958 un golpe d'Estato militar populista proclamó a republica, que sería dirichita dende allora por o partiu nacionalista Baath. Baixo iste manto no deixoron de desarrollar-se luitas por o poder y se succedioron os presidents, estando lo zaguer d'istos Saddam Husein.
En l'anyo 2002 o gubierno estausunidense acusó a Iraq de mantener vinclos con o rete Al-Qaeda y de poseyer armas de destrucción masiva. Encara que istas afirmacions nunca no pudioron probar-se debidament, se fació un ataque seguito d'a invasión d'Iraq en 2003. O conflicto augmentó a violencia en o país y levó a lo derrocamiento d'o president Saddam Husein, qui dimpués d'estar feito preso y chuzgato, fue aforcato por crimens de guerra en aviento de 2006.
Iraq ye dividito en 18 provincias (muhafazat, singular: muhafaza, en arabe):
|
|
A economía d'Iraq se basa en a exportación de petrolio. O teixito productivo local se troba muit malmeso por os anyos de guerra y os esfuerzos se centran en a reconstrucción d'a industria basica y o comercio de primera necesidat, con l'aduya internacional.
Antis d'esclatar a guerra cuentra Irán en setiembre de 1980, o futuro d'a economia iraquí yera brillant. A producción de petrolio heba conseguito lo nivel de 3,5 millons de barrils por día y os ingresos de petrolio sumaban 21.000 millons de dolars en 1979 y 27.000 millons de dolars en 1980. En prencipiar a guerra, Iraq heba acumulato alto u baixo 35.000 millons de dolars en reservas de divisas.
Un 75% d'os habitants d'o país son arabes, con una important minoría kurda (mas d'o 15% d'o censo total) y atros pueblos en as zonas de montanya d'o norte. Arredol d'o 95% d'a población ye musulmana, con fuertes divisions entre chiitas y sunnitas. Mas d'un millón y meyo d'iraquís han habito de fuyir d'o suyo país por a guerra y una cifra parellana ye desplazata de casa suya (refuchiatos internos).
Evolución demografica :
Estaus d'Asia |
Afganistán | Arabia Saudita | Armenia1 | Azerbaichán1 | Bahrein | Bangladesh | Birmania | Bután | Brunei | Cambocha | Cazaquistán1 | Cischordania2 | Corea d'o Norte | Corea d'o Sud | Chapón | Cheorchia1 | Republica Popular de China | Republica de China (Taiwan) | Chipre1 | Chordania | Echipto | Emiratos Arabes Unius | Francha de Gaza2 | Filipinas | India | Indonesia | Irán | Iraq | Israel | Kirguizistán | Kuwait | Laos | Liban | Malaisia | Maldivas | Mongolia | Nepal | Omán | Pakistán | Qatar | Rusia1 | Singapur | Sri Lanka | Siria | Tachiquistán | Tailandia | Timor Oriental | Turquía1 | Turkmenistán | Uzbekistán | Yemen | Vietnam |
Dependencias: Akrotiri y Dhekelia | Hong Kong | Islas Cocos | Isla de Nadal | Macau | Territorio Britanico de l'Ocián Indico |
1 Perteneix a Europa por razons culturals y historicas, pero cheograficament ye en Asia. 2 Territorios controlaus por Israel y gubernaus por l'Autoridat Palestina. |
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Iraq, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.