Aves

As aus (ditas cientificament Aves) constituyen una clase d'animals vertebratos amniotas con a sangre calient, que a suya caracteristica mes conoixita ye tener o cuerpo cubierto de plumas, un pico sin de dients (encara que bellas especies fosils en teneban) y las estremidaz anteriors modificatas como alas.

Aves Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Aus, aves
Rechistro fosil: Dende o Churasico dica l'actualidat
Cormorán
Phalacrocorax auritus
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Subfilo: Vertebrata
Intrafilo: Gnatostomata
Superclase: Tetrapoda
Clase: Aves
Linnaeus, 1758
Órdens
    • 29 órdens (Se veiga o texto)

Totas as aus son oviparas, ixo ye, que ponen uevos, y cuasi totas alimentan as suyas crías dimpuesas. Se considera que son descendients d'os dinosauros y asinas pues, forman en chunto con os crocodilos o grupo d'os Archosauria no extinguitos. Cientificament, as aus son un grupo especializato dentro d'os Reptilia. O termin etimolochico au a sobén s'ha substituyiu en mutos dialectos aragoneses per o castellanismo "ave". Os terminos paixaro/paixarico (en aragonés occidental y central) y mesmo en chistabín, y muixón (en aragonés oriental y aragonés centro-oriental) no fan referencia soque a os animals de mida mes chicota adintro d'este grupo.

Se'n conoixe mes de 9.700 especies en tot lo mundo, cuaternadas en 29 órdens, cadaguna d'estas subdividita en familias (bellas 165) y cada familia subpartita en cheneros (arredol d'os 2.000). A diversidat d'as aus ye bien gran, y s'han puesto adaptar ta una gran cantidat d'ambients. Ixo ya el demostró Darwin dimpués que fayó os suyos estudios sobre os pinzanos d'as Islas Galapagos. Ye asinas como se son tornatos os vertebratos terrestres mes abundants.

Evolución y taxonomía

As aus mes antigas conoixitas son os Archaeopterix, animals chicoz con trazas de l'esqueleto bien primitivas y reptilianas. Huei s'ha quiesto considerar que las aus derivan de dinosauros chicoz con plumas, carnivoros, que talment yeban ya ta part d'alavez capables de fer volitos curtos. Esto ye refirmato per a troballa de cualques fosils de dromaeosauridos, como os microrraptors, que ya teneban alas. Manimenos, que amaneixese plumas en os dinosauros no estió pas una adaptación ta volar, sino que, probablement, estió una traza d'amillorar a suya homeotermia (conservación d'a calor corporal), pos cal pensar que huei s'ha quiesto demostrar que ixes tipos de dinosauros teneban mayoritariament a sangre calient. Tamién puet estar que fesen servir as plumas que yeban en as estremidaz anteriors ta encorralar as presas mes chicotas. A estructura actual d'as plumas como formadoras d'a superficie d'as alas se fayó bien luego, habe ya mes de 150 millons d'anyos, y fayó puesto dimpués ta la variedat d'aus que existe huei, meyando-be la evolución diverchent.

A hipotesi que diz que as aus no son descenditas d'os dinosauros, sino d'altros tipos de reptils ditos tecodontos, ye descartada de tot, anque habe 30 anyos encara yeba la mes refirmata. S'ha trobato a-saber-los dinosauros no avians que teneban protoplumas similars a pelos (Sinosauropterix, Dilong, Beipiasaurus'', etc) y tamién con plumas autenticas bien desarrollatas (Sinornitosaurus, microrraptors, Caudipterix, Velocirraptor, etc), amés de bellas aus con caracteristicas inconfundibles d'os dinosauros (Confuciusornis, Archaeopterix, etc.). Cuan s'ha feito platero que las aus yeban d'orichen dinosauriano, s'han habito a clasificar filocheneticament dintro d'o grupo Maniraptora, y alavez dintro de Tetanurae, Theropoda, Dinosauria, Reptilia, etcetera.

Taxonomía

A primera clasificación cientifica d'as aus la fayoron Francis Willughby y John Ray en o suyo libro Ornithologiae, publicato en o 1676. Carolus Linnaeus modificó la fayena que heban feita en 1758 ta creyar a clasificación taxonomica que encara s'emplega huei.

As aus son categorizatas como una clase con o nombre latín d'Aves dillá d'a primera taxonomía de Linneu. En Taxonomía Filochenetica, as aus s'encuadran en o clado d'os Theropoda (dinosauros carnivoros bipedos). As aus y os Crocodylia, en chunto son o zaguer grupo de supervividors d'o clado Archosauria. Filocheneticament, as aus gosan de definir-se como as descendients d'un ancestro común, o cual se postula que estió Archaeopterix lithographica, dimpués que no se'n ha puesto conoixer d'altro. Archaeopterix, que fayó parte d'a fauna d'o Churasico tardano (d'entre 155 y 150 millons d'anyos habe), ye l'animal mes antigo que se conoix que encara se l'ha puesto decir au. Belaltros pensadors han clasificato como Aves només que aquellas que fuesen mes como las modernas, excluindo-be a mes gran parte d'as aus que no se conoixen sique per os fosils, parcialment tamién ta privar que bi hese incertezas sobre d'a colocación de l'Archaeopterix en relación con os animals tradicionalment ditos dinosauros teropodos.

Aves 
Adaptacions en os picos ta poder-se alimentar:
A.- Nectarivoras
B.- Insectivoras
C.- Granivoras
D.- Sementeras
E.- Pescataires
F.- Pescataires en arrastrando
G.- Filtradoras
H.- Examinadoras de superficies
I.- Examinadoras
J.- Rosadoras
K.- Rapinyadoras

Ta clasificar-las, as aus se dividen tradicionalment en tres subclases: Archaeornithes, Enantiornithes y Neornithes. As primeras, primitivas aus que as suyas vertebras en a coda no s'han fusionato, treito d'as zagueras que son as solas supervividoras, con as vertebras d'a coda fusionatas.

  • Subclase Neornithes
    • Paleognathae
    • Neognathae
      • Anseriformes, como l'auca
      • Galliformes, como la gallina
      • Gaviiformes, como la gavia
      • Podicipediformes, como lo capuzón
      • Procellariiformes, como l'albatros
      • Sphenisciformes, como los pingüinos
      • Pelecaniformes, como lo pelicano y lo cuerbo de mar.
      • Ciconiiformes, como la cigüenya
      • Phoenicopteriformes, como lo flamingo u flamengo rosa
      • Falconiformes, como lo falcón
      • Gruiformes, como la gruda
      • Charadriiformes, como las gaviotas
      • Pteroclidiformes, como la torra u churra
      • Columbiformes, como las palombas, tortoras y torcazos
      • Psittaciformes, como los guacamayos y loros.
      • Cuculiformes, como lo coculo u cocut
      • Strigiformes, como las babiecas u cholibas
      • Aegotheliformes, como lo enganyapastors u gallineta cieca
      • Caprimulgiformes, como lo urutaú
      • Apodiformes, como lo falcet y la volandrina
      • Coraciiformes, como los bernadez pescataires
      • Piciformes, como lo tucán
      • Trogoniformes, como lo quetzal
      • Coliiformes, como las aus ratón d'Africa
      • Passeriformes, como lo pardal u gurrión.

Bibliografía

  • (es) Blasco Zumeta, Javier. Guía de Aves de Las Cinco Villas.Adefo 2009, Exeya d'os Caballers. ISBN 978-84-8321-971-3.
  • (es) Blasco Zumeta, Javier. Guía de Aves de Aragón. Editorial Prames. ISBN 978-84-8321-423-7.
  • (es) Lawrence Michael. Huellas y señales de las aves de España y de Europa: Guía de identificación. Editorial Omega, 2003. ISBN 978-84-2821-338-7

Referencias

Vinclos externos

Tags:

Aves Evolución y taxonomíaAves TaxonomíaAves BibliografíaAves ReferenciasAves Vinclos externosAvesAla (zoolochía)AmniotaAnimaliaAragonés centralAragonés centro-orientalAragonés chistabínAragonés occidentalAragonés orientalArchosauriaAusClase (biolochía)CrocodyliaDientDinosauriaLuenga aragonesaMuixónNombre cientificoOviparismoPaixaroPico (anatomía)ReptiliaSangre calientUevoVertebrata

🔥 Trending searches on Wiki Aragonés:

Idioma malayoChironaFundación WikimediaJoe MantegnaElemento quimicoEscape to AthenaPortugalFranco ripuario colonésDavid CameronCeresaAleixandre lo GranChuseuAb immemorabiliLuzarsIzarren hautsaCaixigar (Ribagorza)QBailoBridgetownPietMoleculaAra chloropteraCharlotte HornetsIdioma francoprovenzalIdioma letónLuengache de programación CHaroGristBluetoothColechiata de Santa María la Mayor de CalatayúGrand Theft Auto VOcioBonansaValle del RetortilloValentín TornosBisagorriDenuiTernasco d'AragónManchester City Football ClubArcipestrau de SemontanoCapellaADiocesi de UescaCoordenadas cheograficasPuma concolorBiscarruésDerbi navarro-aragonésLista de municipios d'a provincia de CordobaChisagüésCreative CommonsHormigosCherusalemIdioma suecoThe Battle (cinta de 1911)Intelichencia artificialEstau d'a materiaVolaryChaponesesBukkakeSestrica🡆 More