Барагаш

Барагаш орустап весь лес.

Бар орустап имеющийся в наличии, весь , агаш орустап дерево.

Географиязы

Алтай Республиканыҥ тӱндӱк — кӱнбадыш јанында, Бештиҥ ле Барагаштыҥ сууларыныҥ јарадында турат.

Јал-Мӧҥкӱ, Беш бажы, Себи бажы, Сарлык, Чаргы бажыныҥ тайга сындары эбире турат.

Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 928 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Јети айдаҥ артык кыш ла ӱч ай јай турат. Ортојылдык температураныҥ алды —4,2 болзо, эҥ ле јылузы +36 °С, эҥ ле соогы —54 °С. Баштапкы сооктор 02.06/19.08 киреде болот, соок јок ӧй 60 ла кӱн, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, кейдиҥ чыгы-јуды 343 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 2,8 м/с, тыҥ салкынду (15 м/с кӧп) кӱндердиҥ тоозы — 9,9.

Аҥ-куштары

Барагаштыҥ тайга тажы аҥдык: койон, агас, јоонмойын, тийиҥ, сарас, кӧрӱк, суузар, камду. Азулу айдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, шӱлӱзин јӱрет кырларда. Кезик аҥдар-куштардыҥ тоозы астап, јоголорго једип бараткан учун олорды «Кызыл Бичикке» кийдирген. Куштардаҥ бӧднӧ, чай, кӱртӱк, агуна, турна, кара-тас, каргаа ла о.ӧ. Туйгакту јерликтер: элик, булан, марал. Тооргыны аҥдап, улус торт јоголторго јеткен учун бу аҥ «Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине» кирген. Озодоҥ бери јӱзӱн-јӱӱр куштарыла байлык јер. Јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке.

Ӧзӱмдери

Јурттыҥ тайга-тажында тыт, мӧш, чиби. Аралдарда эргиш, беле, аспак, тайа, липа, ыргай, каргана, сӧҥӱскен, јыраа, кайыҥ каа-јаада ӧзӧт. Ак јерлерде кулузын, балузын, кӧгӧзин, јонјолой, кандык, маҥыр, јыланкӧс, јыланјастык, кӧрмосјиилек (орустап барбарис), отӧлӧҥ, јеҥес, кыйгак ӧлӧҥ, маргаа, јыду маргаа, кара чалкан (орустап крапива), буланат, чийне, кӧктаман, саргай, торко чечек (орустап ирис), алаҥуш, комургай (орустап борщевик), кӱнкаајы, таҥдалай, кӱзӱҥи чечек, калаш чечек, мӧт чечек, алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек, кылбыш (орустап бадан), чай чечек (орустап герань луговая), быркырууш чечек, кӱмели, кой маҥыр (орустап лук порей), ийт маҥыр, калба, батун, кӧжнӧ-шарапшын. Јиилектер: кой јиилек, уйкӧс, бороҥот, тийиҥкат, казылган, јыдукара, тайабаш (орустап жимолость).

Јери ле јолдоры

Јуртта 11 ором: Олјондо, Калининниҥ, Одорлу, Јииттердиҥ, Јаҥы, Партизандардыҥ, Кумакту, Совхозная, Тӧс, Школдыҥ, Энергетиктердиҥ.

Регионал кӧӧлик јол «Јабаган — Барагаш — Чаргы-Оозы» ӧдӧт.

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Јебренде мында, Беш ичинде, тыштынаҥ табарган ӧштӱлерле јаан јуу-согуштар бодгон. Айландыра тайгалары, кырлары тӱӱкилик аттарлу, соојындардаҥ эмдиги ӧйгӧ артып калган. Тӱӱкейдиҥ тайгалары, Шибее, Куйактанар ла о.ӧ.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 813 кижи болгон, олордыҥ 48 % орустар, 51 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Тӱӱкилик

• 1917—1923 јј. карындаштык мӧҥкӱзи (Јуртээлемдик јерлерде);
• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондорго кереес (293) (1967 ј.,Партизандардыҥ, 1А);
• јалбак кайа (орустап стела), јурттаҥ 2 км (179).

Археологиялык

• кезер таш, инв.темдеги 8021, Улалуда А. В. Анохинниҥ музейинде экспозицияда (177);
• ташта јурамал, јурттыҥ јаказында, Песчаный сууныҥ јарадында(178);
• мӧҥкӱсалгыштар (180—182,200,201,233—241,280,313);
• ташта јурамалдар. Бичиктӱ Ажу. Барагаш ла Шыргайтыныҥ ортозында (195);
• Тӧргин,јебрен корум. Чаргы — Барагаш — Кан-Оозы јолдыҥ јанында (208).

Ар-бӱткендик

• Кубаш байлу туу (204).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.