Акјул

Акјул — ак јол, орустап белая дорога.

Географиязы

Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Себи-Бажы сынныҥ кӱнбадыш келтейинде, тӱштӱк-кӱнчыгыш јанында Кадрин ле Сымылтыныҥ тайгалары курчайт, јурт Акјул сууныҥ јараттарында экијандай турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 819 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Тӱштӱктей аймактарга кӧрӧ ай-кӱн эмеш јымжак. Кышкы сооктыҥ ортоайлык температуразы −19 °С, чаган айдыҥ тыҥыда соогы −35 °С, —40 °С. Кар эмеш калыҥ тӱжер. Јайгы орто температура +15 °С +16,5 °С болзо, јаан изӱ айдыҥ тыҥ изӱзи +35 °С кире бар. Јут-чыктыҥ кеми јеткил тӱжет 435—462 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с.

Аҥ-куштары

Акјулдыҥ тайга тажы аҥдык: койон, агас, јоонмойын, тийиҥ, сарас, кӧрӱк, суузар, камду сыгырган. Азулу айдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, шӱлӱзин тӱлкӱ јӱрет кырларда. Кезик аҥдар-куштардыҥ тоозы астап, јоголорго једип бараткан учун олорды «Кызыл Бичикке» кийдирген. Куштардаҥ бӧднӧ, чай, кӱртӱк, агуна, турна, кара-тас, јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан кускун — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт бар. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке.

Ӧзӱмдери

Тайга-тажы мӧш, тыт, чиби, кайыҥла бӱркелген. Аралда, састу јерлерде тал, каргана, тайала кожо кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, балтырган ла о.ӧ.. Кедери аркада аламык јерлерде, одорлу ак јерде, ӧзӧктӧ јалаҥдарда башка-башка чечектер јайылат: чийне, кӱнкаајы, ай-чечек, таҥдалай, быркырууш чечек, буланат кандык. Кӧп эм-тус ӧлӧҥ-тазылдардыҥ тоозы астап, база «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген: алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек ле о.ӧ..

Јери ле јолдоры

Јурт 3 оромду: Олјондо, Јииттердиҥ, Тӧс. «Чаргы — Камай — Акјул» деп регионал-кӧӧлик јолдыҥ учы (84К—120), узуны 15 км. Бу јол Р-256 «Чуйдыҥ трагы» деп федерал-кӧӧлик јолдыҥ ..километринде кожулат.

1926 јылдыҥ тооалыжы аайынча јурт 1854 јылда тӧзӧлгӧн деп темдектелген. 1935 јылда Акјулдыҥ јуртсоведине Акјул ла Камай јурттар кирген болгон. 1956 јылда Акјулда јуртхоз артель болгон, ады «Ленинский животновод». 1960 јылда бу артель Чаргыныҥ марал совхозыныҥ фермазы болуп бириктирилген. Баштапкы башкараачызы Туйденев Адыш, баштапкы колхозчылары: Адукова Арина Гордеевна, Тунтешев Серекен Токулович, Рыспаев Илья Иванович, Чедоева Эмма Саналовна, Чедоева Сара Тонтушевна, Чедоева Имечи, Туганова Кызнак, Айманова Байдан, Манатаева Бабандай, Айманова Самаачы, Такина Кырачы.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 354 кижи болгон, олордыҥ 94 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Крестьян-фермер ээлемдер, таҥынаҥ ээлемдер. Агашла иштер.

Тӱӱкилик

• Кереес

Археологиялык

• Мӧҥкӱсалгыш Акјул сууныҥ јанында (166);
• Јаҥыс мӧҥкӱсалгыш (167).

Ар-бӱткендик

• Байлу туу;
• Тоҥбок суу;
• Боочы.

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

• Куранаков Николай Григорьевич 1914—1960, Том-Турада ӱренген, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы.
• Куранаков Мефодий Григорьевич 1908—1975 — ӱредӱчи, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы кенеги.