2023-cü ildə COVID-19 pandemiyasının (Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qlobal sağlamlıq vəziyyətində fövqəladə vəziyyət adlandırmağı dayandırdı) azalması müşahidə edildi. İl ərzində 2022-ci ildən başlayaraq Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsi davam etdi. Aprel ayında Sudanda hərbi konflikt başladı.
2023-cü ildə həmçinin çoxsaylı təbii fəlakətlər oldu. Türkiyə və Suriyada təxminən 60000 insanın ölümünə səbəb olan zəlzələ baş verdi. Bu zəlzələ XXI əsrin beşinci ən ölümcül zəlzələsidir. Eləcə də tarixdə qeydə alınmış ən uzunmüddətli tropik siklon olan Freddi siklonu da təxminən 1400 insanın ölümünə səbəb oldu.
2023-cü ildə bank böhranı baş verdi. Nəticədə çoxsaylı ABŞ regional bankları iflas etdi. İsveçrədə UBS tərəfindən Credit Suisse investisiya bankının satın alındı. ABŞ bankları arasında çökən ən böyük 2 bank: Silicon Valley Bank və First Republic Bank. Bunlar ABŞ tarixindəki ikinci və üçüncü ən böyük bank çöküşləridir.
Texnologiya sahəsində 2023-cü ildə generativ süni intellekt modellərinin davamlı yüksəlişi müşahidə edildi və müxtəlif sənayelərdə tətbiqlər yeni zirvələrə çatdı. Maşın öyrənməsi və təbii dil emalında irəliləyişlərdən istifadə edən bu modellər real və ardıcıl mətn, şəkillər və musiqi yaratmağa qadirdir. Şəxsi şirkətlər arasında süni intellektlə silahlanma yarışı 2010-cu illərin sonlarından bəri davam edir. Microsoft tərəfindən dəstəklənən OpenAI və Google-un sahibi Alphabet bu gün firmalar arasında üstünlük təşkil edir.
7 Yanvar — İsrail məhkəmə islahatı etirazları: İsrailinTəl-Əviv şəhərindəki Həbimə Meydanında 37-ci İsrail hökumətinin qurulması və məhkəmə sisteminin əsaslı şəkildə yenidən qurulması təklifinə qarşı etiraz aksiyası keçirildi.
COVID-19 pandemiyası:Çin2020-ci ilin mart başlayan səyahət məhdudiyyətlərinin sona çatdığını elan etdi və sərhədlərini beynəlxalq ziyarətçilər üçün yenidən açdı.
Braziliya Milli Konqresinə hücum: Keçmiş Braziliya Prezidenti Jair Bolsonarunun tərəfdarları "Prasa dus Tres Poderes"də (Üç Qüvvət Meydanı) yerləşən Braziliya Milli Konqresi, Ali Federal Məhkəmə və Planaltu Prezident Sarayına hücum etdi.
2023 Benin Parlament seçkiləri: Yeniləşmə üçün Mütərəqqi Birlik partiyası çoxlu mandat qazandı.
9 Yanvar — Peru etirazları: Perunun Xulyaka şəhərində hökumət əleyhinə aksiyalar zamanı polis etirazçılara atəş açdı, Xulyaka qətliamı törədildi. Nəticədə 18 nəfər öldürüldü və 100-dən çox insan yaralandı.
10–17 Yanvar — Əfqanıstan soyuq dalğaları: Əfqanıstanda hava temperaturu −33 °C (−27 °F) qədər aşağı düşdü və dağlıq bölgələrdə qarın hündürlüyü 30 santimetrə çatdı. Ölümcül soyuq hava 166 insanın və 80000-ə yaxın mal-qaranın ölümünə səbəb oldu.
13–14 Yanvar — 2023 Çexiya Prezident seçkiləri (I tur)
14 Yanvar — İsrail məhkəmə islahatı etirazları: İsrailinTəl-Əviv şəhərində təxminən 80 min nəfərin iştirak etdiyi etiraz aksoyası keçirildi.
15 Yanvar — Yeti Airlines şirkətinin 691-ci reysi Nepalın Pokhara şəhəri yaxınlığında qəzaya uğradı və 72 nəfər həlak oldu.
16 Yanvar — Tıqray müharibəsi: Amhara Xüsusi Qüvvələri Efiopiya hökuməti ilə Tıqray Xalq Azadlıq Cəbhəsi arasında Afrika İttifaqının dəstəklədiyi sülh razılaşmasına uyğun olaraq Tıqray əyalətindən geri çəkildi.
17 Yanvar — Vyetnam Prezidenti Nquen Suan Fuk hökumətdəki bir neçə qalmaqal fonunda istefa verdi. 1 gün sonra Vo Thi An Suan müvəqqəti Prezident seçildi.
2023 Antiqua və Barbuda Ümumi seçkiləri: Antiqua və Barbuda Leyborist Partiyası lideri Qaston Braun 47,06% səs ilə yenidən Baş nazir seçildi.
Brovarı helikopter qəzası: Ukraynanın Brovarı şəhərində helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində ölkənin daxili işlər naziri Denis Monastırski də daxil olmaqla 14 nəfər həlak oldu.
20 Yanvar — 2023 Trinidad və Tobaqo Prezident seçkiləri: Kristin Kanqalu Nümayəndələr Palatası tərəfindən 48 səs çoxluğu ilə (68,57%) Prezident seçildi.
27 Yanvar — Neve-Yakov terroru: Qüds şəhərində Neve-Yakov sinaqoqunda fələstinli silahlı şəxsin törətdiyi terror aktı nəticəsində 7 yəhudi öldürüldü.
27–28 Yanvar — 2023 Çexiya Prezident seçkiləri (II tur): Petr Pavel 58,33% səs ilə Prezident seçildi.
30 Yanvar — Vəziristan münaqişəsi: PakistanınHayber-Paxtunxva əyalətinin Pişəvər şəhərində bir məsciddə bomba hücumu nəticəsində 84 nəfər öldü, 220-dən çox insan yaralandı.
İsrail və Sudan iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılmasına dair razılaşmanın yekunlaşdığını elan etdilər.
ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin federal fondların faiz dərəcəsini artırmasından sonra, Avropa Mərkəzi Bankı və İngiltərə Bankıinflyasiya ilə mübarizə aparmaq üçün hər biri öz faiz dərəcələrini 0,5 faiz bəndi artırdı.
12 Fevral — 2023 Kipr Prezident seçkiləri (II tur): Nikos Xristodulides 51,92% səs ilə Prezident seçildi.
13 Fevral — 2023 Banqladeş Prezident seçkiləri: Avami Liqası partiyası namizədi Şahabuddin Çuppu rəqibsiz Prezident seçildi.
14 Fevral — Avropa Parlamenti2035-ci ildən Aİ-də yeni benzin və dizel mühərrikli avtomobillərin satışına qadağa qoyulmasını təsdiqlədi. Buna iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və elektriklə işləyən avtomobillərin təşviqi ehtiyacı əsas gətirildi.
25 Fevral — 2023 Nigeriya Ümumi seçkiləri: Bütün Proqressivlər Konqresi partiyası namizədi Bola Tinubu 36.61% səs ilə Prezident seçildi.
27 Fevral — Böyük Britaniya və Aİ arasında Şimali İrlandiya Protokolu çərçivəsində ticarət məsələlərini həll etmək üçün Vindzor Çərçivə Sazişi imzalandı.
28 Fevral — Tembi qatar qəzası: YunanıstanınFessaliya periferiyasında Tembi vadisinin cənubunda 2 qatarın toqquşması nəticəsində 57 nəfər öldü və 85 nəfər yaralandı. Bu, Yunanıstan tarixindəki ən ölümcül dəmir yolu qəzasıdır.
BMT-yə üzv dövlətlər 2030-cu ilə qədər dünya okeanlarının 30%-ni qorumaq məqsədi daşıyan Açıq Dənizlər Müqaviləsi üçün hüquqi baza üzərində razılaşdılar.
5 Mart — 2023 Estoniya Parlament seçkiləri: Estoniya İslahat Partiyası sədri Kaya Kallas 31,24% səs ilə yenidən Baş nazir seçildi.
8 Mart — Kivu münaqişəsi: Müttəfiq Demokratik Qüvvələrin cihadçı üsyançıları Konqo Demokratik Respublikasının Şimali Kivu əyalətinin Mukondi kəndində 35 nəfəri palalardan istifadə etməklə qətlə yetirdi. Mukondi qətliamı törədildi.
2023 Çin Prezident seçkiləri: Çin Kommunist Partiyası baş katibi Si Tsinpin Ümumçin Xalq Nümayəndələri Konqresi tərəfindən 100% səs ilə Prezident seçildi.
İran və Səudiyyə ƏrəbistanıÇinin vasitəçiliyi ilə 2016-cı ildə kəsilən diplomatik əlaqələri bərpa etmək barədə razılığa gəldilər.
ABŞ bank böhranı: ABŞ-nin 16-cı ən böyük bankı olan Silicon Valley Bank iflasa uğradı və 2008-ci il maliyyə böhranından sonra bütün dünyadakı şirkətlərə təsir edən ən böyük bank uğursuzluğunu yaratdı.
Kivu münaqişəsi: AnqolaKDR-in Şimali Kivu əyalətində hökumət qüvvələri ilə 23 Mart hərəkatı üsyançıları arasında atəşkəsin uğursuzluğundan sonra KDR-ə qoşun yeritdi.
23 Mart — Dünya Atletika Assosiasiyası trangender qadınların qadın yarışlarında yarışmasını qadağan etdi.
24 — 27 Mart — ABŞ tornado fəlakətləri: ABŞ-nin Alabama və Missisipi ştatlarında 30-dan çox tornado baş verdi. Nəticədə 23 nəfər öldü və 236 nəfər yaralandı.
Ən güclü tornado Missisipi ştatının Rollinq Fork və Silver Siti şəhərlərində baş verdi. Şiddətli tornado nəticəsində şəhərlər dağıldı.
2023 Qvatemala Prezident seçkiləri (II tur): Semilya Partiyası baş katibi Bernando Arevalo 60,91% səs ilə Prezident seçildi.
2023 Ekvador Ümumi seçkiləri (I tur)
23 Avqust — 2023 Zimbabve Prezident seçkiləri: Zimbabve Afrika Milli Birliyi - Vətənpərvər Cəbhə Partiyası birinci katibi Emmerson Mnanqaqva 52,60% səs ilə yenidən Prezident seçildi.
26 Avqust — 2023 Qabon Ümumi seçkiləri: Qabon Demokratik Partiyası lideri Əli Bonqo Ondimba 64,27% səs ilə yenidən Prezident seçildi.
30 Avqust — Qabon dövlət çevrilişi: Prezident seçkilərində Əli Bonqo Ondimbanın qalib gəldiyi elan edildikdən sonra dövlət çevrilişi baş verdi. Prezident Əli Bonqo Ondimba həbs edildi. 2023 Qabon Ümumi seçkilərinin nəticələri ləğv edildi. Bonqo ailəsinin Qabon üzərində 56 illik hakimiyyətinə son qoyuldu. Ordu nəzarəti öz üzərinə götürdü, general Bris Kloter Oliqi Hqema özünü keçid Prezident elan etdi. Bütün dövlət qurumları ləğv edildi və beynəlxalq sərhədlər 3 gün bağlandı.
Sentyabr
Oktyabr
10 Oktyabr — 2023 Liberiya Ümumi seçkiləri (I tur)
15 Oktyabr — 2023 Ekvador Ümumi seçkiləri (II tur): Milli Demokratik Fəaliyyət Partiyası lideri Daniel Noboa 51,83% səs ilə Prezident seçildi.
22 Oktyabr — 2023 Argentina Prezident seçkiləri (I tur)
3 Noyabr — Ləngərud yanğını: İranınGilan ostanınınLəngərud şəhərində narkoloji reabilitasiya mərkəzində baş vermiş yanğın nəticəsində 32 nəfər yanaraq öldü və 16 nəfər xəstəxanaya yerləşdirildi.
This article uses material from the Wikipedia Azərbaycanca article 2023, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Azərbaycanca (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.