Wolwedans In Die Skemer

Die verhaal is verwerk tot radiodrama, televisiereeks, rolprent en roman. Die storie het ses weergawes ondergaan.

Inleiding

Die atmosfeer, legendariese musiek, kenwysie (Nadia se Tema van Michell Strogoff) en aankondigings deur Roelf Jacobs word in sowel die 1980’s- as 2012-episodes gebruik. Die inleiding loop:

(geluid van paddas en krieke) (geluid van sebra) (geluid van hadidas)

As die hadida oor ’n huis vlieg en sy angsroep oor die vallei skeur
Sê hulle dat iemand gaan sterf.
Dis dan wanneer die wolf uit sy skuilplek kruip …
As antwoord op die roep.

Ons bied u, Leon van Nierop se verhaal oor Hotel Njala in die Hazyview-vallei.

(kenwysie)

Wolwedans in die skemer

Oorspronklike radioverhaal

In 1979 is Leon van Nierop deur veteraan Francois van Heyningen gevra om 'n voorstel vir 'n nuwe soort halfuurvervolgverhaal aan Springbokradio te rig. Op 'n Maandagnamiddag in sy tweevertrek-woonstelletjie te Yeoville, Johannesburg, is Wolwedans in die Skemer uitgedink. Hy het omtrent deurnag geskryf. Die storie se begin, middel en slot is noukeurig beplan op papier. Die eerste episode is met die hand geskryf, op 'n Olivetti Linea 98 met twee vingers getik en die eerste opsomming is ingestuur.

Die voorafepisode is omtrent twee weke later opgeneem en omtrent 'n week later het Wolwedans veertien ander regisseurs en skrywers se pogings oortref.

Die idee het gespruit uit 'n spookagtige ondervinding wat hy en 'n vriendin in 1977 op Pelgrimsrus gehad het. Hy het daar begin dink aan 'n moordenaar wat in 'n Laeveldse hotel deur die gange sluip met 'n byl en die inwoners teister. Kort daarna teen skemer is by die Casa do Sol-hotel te Hazyview ingedraai en het die karakters en intrige ontstaan.

Tydens die eerste opname het 'n kragonderbreking plaasgevind. Die spelers moes omtrent 'n uur lank in die donker wag. Die eerste episode is amper nie opgeneem nie. 'Dit is ’n omen vir wat gaan volg,' het een van die vroulike spelers gesê.
'n Ander probleem is dat die spelers nie altyd beskikbaar kan wees nie. So het oom Schalk Lourens byvoorbeeld vir Patrick Mynhardt ingestaan. Dieselfde het ook met die spelers van die 2012-weergawe gebeur.

Van Nierop en die klankspan het spesiaal in die Laeveld drie dae lank grillerige byklanke opgeneem, soos ’n man wat ’n vrou deur ’n modderige bos met ’n byl jaag, die klank van reëndruppels op piesangblare, die geluid van ’n byl wat deur vleis klief, naggeluide en spookhuis-byklanke. Die gebabbel van toergroepe, Jeeps se deure wat oop- en toegaan en dieregeluide – veral dié van paddas – is opgeneem by die Casa do Sol-hotel en Sabi Sand-wildtuin. Van hierdie byklanke is ook in die 2012-radioweergawe gebruik.

Wolwedans in die skemer is vanaf 4 Augustus 1980 tot 30 Januarie 1982 op Springbokradio uitgesaai, met 385 halfuur-episodes. Die draaiboek het 6 000 bladsye beslaan. Wolwedans in die skemer sou oorspronklik ses maande lank uitgesaai word, maar het op die ou einde gerek tot 'n jaar en 'n half. Van Nierop het dit belaglik gevind om 'n whodunnit so lank uit te rek en die reeks het in 1982 geëindig. 'n Vervolg het in 1983 begin en 1984 geëindig met 325 episodes. Van Nierop moes die skryfwerk staak, want op daardie stadium het hy die kontrak gekry om Ballade vir 'n Enkeling vir die televisie te skryf. Met sy debuut het die radioverhaal binne 6 weke bekend geraak as die gewildste radioverhaal sedert Die Du Plooys van Soetmelksvlei. Skoliere het daarvoor sport misgeloop en huis toe gejaag.Die vervolgverhaal het smiddae om 14:00 aanvanklik 'n geskatte 150 000 luisteraars gehad. Teen die einde van die reeks was omtrent 1 miljoen luisteraars ingeskakel.

Van Nierop beskou Wolwedans as sy grootste verhaal. Dit het, in sy woorde, bloedtap gekos. Elke halfuur-episode moes iets nuut en aktueel wees. Hy was baie afhanklik van die reaksie van luisteraars om die regte rigting in te slaan. Vyf episodes is elke keer vooruit beplan.

Van Nierop glo die wenresep van die reeks is bloedstollende bangmaaktonele, swart humor, romanse, ’n bietjie verbode liefde, die skoonheid van die Laeveld en die donker geborge geheime van ’n familie.

Die rolverdeling vir die oorspronklike radioverhaal was soos volg:

• Sonja: Bettie Kemp
• Ryno: Ryno Hattingh
• Armand: Leon van Nierop
• Adéle: Lerina Erasmus
• Diana: Anne-Marie Muller
• Maggie: Mariëtte Engelen
• Oom Tooi: Patrick Mynhardt
• Morné: Chris van Niekerk
• Conrad Nolte: Mieder Olivier

2012-radioverwerking

Leon van Nierop het sedert die middel-1980's gereeld versoeke gekry dat die storie na die radio moet terugkeer. Die navrae daaroor het nooit, ooit opgehou … vir 32 jaar nie. 'n Meer vreemde voorval het Van Nierop een Novemberaand by 'n gastehuis in Pretoria oorgekom toe hy uit verveeldheid die tuin begin verken het. Hy het in die gastehuiseienaar se troetelwolf, Brutus, vasgeloop. Vir Van Nierop was dit die teken en daardie Desember is die draaiboek geskryf by sy huis op Hazyview wat hy in 1984 laat aanbou het.

Die SAUK (nou SABC) het in 2012 sy 75ste bestaansjaar gevier en Magdaleen Krüger, die stasiebestuurder van RSG, wou Wolwedans weer laat opvoer. Volgens Van Nierop is die radioverhaal natuurlik meer uitgebrei as die fliek; die twee genres werk dus aanvullend op mekaar.

Wolwedans in die skemer as 2012-radioverwerking is op weeksmiddae om 14:45 vanaf 6 Augustus 2012 tot 23 November 2012 op Radio Sonder Grense uitgesaai, met 80 kwartier-episodes. Dieselfde verhaal van die 1980's word gemoderniseer na 2012. Sonja is steeds op pad na Hotel Njala, is steeds in 'n motorongeluk betrokke en ontmoet dieselfde gesin, maar veranderinge word aangebring. Die polisiepersonages is een voorbeeld.

Moderne tegnologie soos DNS-analise, sellulêre telefone, die Internet en ander nuwe gesofistikeerde speurtegniek is in berekening gebring. Die verhaalruimte van die 1980's se Wolwedans was ooreenstemmend met die destydse Hazyview, wat vroeër maar 'n klein dorpie sonder misdaad was met slegs 'n apteek, kruidenierswinkel, vulstasie, poskantoor en die Numbi-hotel. Die huidige Wolwedans-Hazyview het, heel aktueel, na 'n misdaadgeteisterde stad verander. Misdaad en strooptogte bly die slang in die paradys. Gastehuise was destyds afwesig, wat 'n nuwe verhaalintrige meebring: die konkurrensie tussen Hotel Njala en ander gastehuise. Die hadida se skreeu was vir die mens destyds angswekkend, maar vandag is dit bloot 'n irritasie. Dit is veral opvallend hoe Ryno in die verhaal self die sukkelende hotel letterlik uit sy gestolde 1980's-styl die 21ste eeu inlei deur onder meer sosiale mediabemarking in te span, 'n moderne spa te laat aanbou en uitgebreide verrassingstoere spontaan te reël met 'n informele aanslag.

In 'n onderhoud met Huisgenoot, waartydens Van Nierop aan Episode 80 werk, word Rooikappie as intertekstuele bron beskou. Hy spot dat Wolwedans nou nog net in 'n musiekblyspel omskep kan word.

Van die luisteraars van die nuwe vervolgverhaal het gevra waarom die ou akteurs nie gebruik word nie. Die rede hiervoor is omdat die helfte van die spelers al oorlede is of te oud vir hul rolle klink. Die rolverdeling vir die 2012-radioverhaal was soos volg:

• Sonja Daneel: Rolanda Marais
• Ryno Lategan: David Louw
• Armand Naudé: Jacques Bessenger
• Adéle Joubert: Desiré Gardner
• Maggie Joubert: Lelia Etsebeth
• Diana Joubert: Amor Tredoux
• Jan Joubert: Leon van Nierop
• Luitenant Conrad Nolte: Gérard Rudolf
• Sersant Berta van Schalkwyk:Karen Wessels
• Yolande du Preez: Donnalee Roberts

Die televisiereeks het Junie 1987 die lig gesien en is op Maandae om 21:05 op TV 1 gebeeldsend. Aanvanklik sou die reeks in Februarie 1987 uitgesaai word.

Meer as 300 akteurs het oudisies afgelê vir omtrent tien karakters. Sonja Daneel is vertolk deur Elizabeth Archer en Adéle Joubert deur Brümilda van Rensburg. Die ander akteurs was Marie du Toit, Lerina Erasmus, Elize Cawood, Ryno Hattingh, At Botha, Michelle Botes, Ian Roberts, Charl van Heyningen en Bruwer Engelbrecht. Die tegniese en spelleiding-regisseur was Hannes Roets en William Egan onderskeidelik.

Die kritici het die televisiereeks negatief beoordeel. Die reeks het te veel na die radioverhaal geklink, die "kykers se intelligensie onderskat", die afwisseling tussen die spannende en komiese tonele het te vinnig plaasgevind en die "snaaks [was] soms té snaaks en die erns té ernstig".

Die rolprent is ’n Boere-noir-riller. Boere-noir is 'n tong in die kies verwysing na film noir, maar verwys ook na die sterk Afrikaanse element en storie, asook Wolwedans in die skemer as 'n stuk Afrikana self. Afrikana-elemente is dan ook ingebring, soos die verwysing na die voorgeskiedenis van die Afrikaner, ossewaentjies, ou voortrekkerkleredrag en antieke meubelstukke. Die storie is vasgevang in 'n verlede wat nie kan aanbeweeg nie. Dit is ook Suid-Afrika se eerste film noir-rolprent. Dit het ’n ouderdomsperk van 13-jaar (seks, geweld). Die rolprentvervaardigers het gemik na 'n ouer gehoor in die ouderdom van 38 jaar plus.

Vervaardiging

In die laat 1980's en vroeë 1990's is Van Nierop genader deur rolprentvervaardigers. Hy het die aanbod van die hand gewys omdat hy gevoel het hulle nie reg sou laat geskied aan sy verhaal nie. Behalwe My Broer se Bril, Die Vlindervanger en Weerskant van die nag, wat riller-elemente bevat, het die yl gesaaide Afrikaanse rillergenre 'n groot markgaping as geleentheid gebied.

Leon van Nierop, Henk Pretorius en Hanneke Schutte het nou saamgewerk om die draaiboek van 20 000 bladsye te verminder tot 100. Van Nierop moes nou ook op 'n visuele manier skryf, wat anders is as die klank- (radio), televisie- (beeldradio) of romangenre waaraan hy gewoond was. Die regisseur, Jozua Malherbe, het sy gunstelingrillers, dié van Alfred Hitchcock, Stanley Kubrick se The Shining en Nicolas Roeg se Don’t Look Now, as inspirasie gebruik. Die oudisies het 5 September 2011 gesluit en die verfilming het in November 2011 in die Laeveld plaasgevind. Slegs ernstige akteurs is gekies en geen sangers nie. Van Nierop was ingenome met die rolverdeling en veral met die akteur David Louw wat sy rol as ’n onopgesmukte boerseun sonder enige aanstellerigheid kon vertolk. Volgens 'n vroeë nuusberig sou die rolprent tot middel Desember 2011 geskiet en vroeg in 2012 uitgereik word. 'n Latere artikel berig dat verfilming vroeg in November 2011 in die Witrivier-omgewing sou begin en dat die rolprent die silwerdoek vroeg in 2012 sou bereik.

Die rolprent is op 50 plekke in die Laeveld geskiet. Daar is 250 tonele. 'n Regte wolf is uit 148 wolwe gekies as die hoofkarakter. Die Laeveldse somerhitte was vir die filmspan ondraaglik. Drie wolwe van 'n Vrystaatse plaas is in die rolprent gebruik, en moes onder sproeiers koel gehou word. Omrede wolwe moeilike diere is om te dresseer, is geen spesifieke aksies in die draaiboek gevra nie. Malherbe, die kinematograaf Tom Marais, produksieontwerper Waldemar Coetsee en Danie Bester, die fliek se vervaardiger, het in September 2011 vir vyf dae in Van Nierop se huis, Wolwedans, buite Hazyview deurgebring om elke toneel, kameraskoot, reël en beweging te beplan. Meer as 35 mense was in begin-November 2011 op die stel betrokke.Die boshut is deur Waldemar Coetsee en sy span binne 3 dae gebou.

Van Nierop was self op die stel tydens die eerste en die laaste week wat Wolwedans verfilm is. Dit is in November en Desember 2011 in en om Hazyview geskiet.

Hoofrolspelers

• Rolanda Marais as Sonja Daneel
• David Louw as Ryno Lategan
• Desiré Gardner as Adéle
• Gérard Rudolf as Conrad Nolte
• Lelia Etsebeth as Maggie
• Riana Wilkens as Diana Joubert
• André Roothman as Jan Joubert
• Karen Wessels as Berta Matthee
• Jacques Bessenger as Armand Naudé
• Ilse Roos as Arista

Ontvangs

Tydens die openingsnaweek het meer as 25 897 fliekgangers Wolwedans in rolprentteaters gekyk; meer as R1 miljoen is ingevorder, wat ander rolprente soos Die Wonderwerker (R733 391), Roepman (R483 176) en Hoofmeisie (R463 927) oortref het. Die rolprent het altesaam R4,3  miljoen by die loket verdien teen einde 2012.

Pople het die rolprent 'n negatiewe resensie van slegs 2 uit 5 sterre toegeken. Volgens die resensent was daar te veel liggaamstaal bo inhoud, die stemming is te duidelik "gefabriseer" met 'n verwysing na klassieke en eietydse rillers, die beeld en interaksie tussen die karakters het nie gevloei nie, daar is geen normale gesprekke nie (wat verliefdheid onmoontlik maak), daar is onaangename wendinge, die seksuele innuendo's van Ryno teenoor Sonja word bevraagteken en die polisiekarakters kom nie werklik tot hul reg nie. Die fliek word opgesom as 'n deurmekaarloop van mooi beelde met 'n storie wat verwar oor mense vir wie die kyker niks eintlik voel nie.

Kritzinger vind Pople se resensie uit pas met die gewone fliekganger se siening; die resensent word gekritiseer vir haar uitlap van die intrige en die twee sterre wat toegeken is. Die raaisels werk volgens hom funksioneel by tot die spanning en krag van die fliek, die onderskeie rolle word oortuigend gespeel, die kamerawerk, klankeffekte, simboliek en vloei, asook die toneelgang, is goed geïntegreer. Die geheimsinnigheid en onsekerheid is volgens hom geslaagde tegniek om spanning op te bou. Hy beskou die resensent se vervreemdingsgevoel in die resensie as subjektief.

In 'n onderhoud voor die uitreik van die rolprent sê Van Nierop hierdie rolprent is vir hom soos sy eie kind waarvan hy die tweede meeste van hou. Die TV-reeks Ballade vir 'n Enkeling is sy gunstelingkind. Van Nierop beskou homself egter slegs as die draaiboekskrywer; Wolwedans is daarmee nie sý rolprent soos wat die publiek soms veralgemeen nie.Hy het nie die film resenseer nie.

Omstredenheid

Wolwedans in die Skemer het by die openingsnaweek R1 053 390 verdien, terwyl Stilte tydens sy openingsnaweek 'n week later slegs R295 235 ingevorder het.

Die vervaardiger van die geestelike rolprent, Stilte, Anton Ernst, skryf hierdie swak opkoms van fliekgangers toe aan die negatiewe resensie wat Leon van Nierop oor die rolprent geskryf het. Van Nierop het die rolprent slegs 3/10 toegeken. Hierdie resensie is Vrydagoggend, 12 Oktober 2012, op die program Monitor, op Radio Sonder Grense, voorgelees. Ernst voel Van Nierop het oneties 'n ongunstige resensie geskryf om moontlike kompetisie met Wolwedans in die skemer te verminder. Die grens tussen onafhanklike resensent en rolprentmaker het daarmee vervaag. Ernst glo Afrikaanssprekendes slaan ag op die rolprentresensent se woord en dit het sodoende tot Stilte se finansiële verlies gelei.

Van Nierop het homself verdedig: "Dit is godsonmoontlik dat ’n resensie hierdie film negatief gaan beïnvloed. ’n Vrot fliek vernietig homself." Stilte was sy eerste Afrikaanse fliek in vier jaar wat hy 'n negatiewe resensie gegee het. Hy ontken dat hy geldelik baat by Wolwedans in die skemer, aangesien hy "niks te doen gehad met die vervaardiging en die produksie van die fliek nie" en nie 'n sent daaruit maak nie.

Cobus Bester, die aanbieder van Monitor op RSG, het twee resensente, Paul Boekooi en Kobus Burger, hul menings gevra oor die rol van 'n resensent. Boekooi en Burger is dit eens dat iemand wat professioneel by die filmbedryf betrokke is liefs nie by resensies betrokke moet wees nie; dit is oneties. 'n Resensent gee 'n deeglike, ingeligte, gemotiveerde opinie en daardie seggenskap het 'n groot waarde; persoonlike smaak mag nie inslag by die beoordeling vind nie. Burger voel daar moet meer gesprekke tussen die publiek, resensente en filmmakers wees. Dit is egter onwaarskynlik dat één resensent en program 'n fliek kan kelder. Boekooi het sowel Wolwedans as Stilte gekyk en bevind die toekenning van 3/10 was ongeregverdig. Die produksiewaardes van die twee flieks is min of meer gelykstaande. Stilte se regisseur is meer ervare en die afronding van die fliek is op 'n baie hoër standaard. Stilte het naïef voorgekom, net soos wat onlogiese detailfoute by Wolwedans ingesluip het. Hy skryf die swak openingsnaweek toe aan die oormaat Afrikaanse rolprente wat op die kringloop was. Bemarking is 'n nagmerrie. Elke rolprent se tydvak oorskadu die nuwes, wat 'n invloed het op die nuwes se kykertal. Vir Boekooi was dit wel opvallend dat die Engelse pers oor die algemeen veel meer positiewe kritiek vir Stilte gehad het as die Afrikaanse pers.

Hierdie kontroversie het as basis vir 'n onderwerp gedien op RSG se middaggeselsprogram, Loslip: Watter invloed het resensente op kykertalle en wat beteken 'n openingsnaweek se syfers?

Die eerste romanweergawe van Wolwedans in die skemer is in 1983 gepubliseer. Die tweede, moderner romanweergawe van die radioverhaal is op 20 Augustus 2011 uitgegee.

Laasgenoemde is as e-boek onwettig deur 'n Facebook-groep gratis versprei.

Op die oog af het Sonja Daneel tot dusver ’n gemiddelde en taamlik vervelige bestaan gevoer. Tot sy die dag aansoek doen om as ontvangsdame by die beroemde Hotel Njala duskant Hazyview in Mpumalanga te gaan werk.

Die hele kaartehuis tuimel inmekaar as sy in ’n motorongeluk beland op pad hotel toe om daar as ontvangsdame te begin. Wanneer sy uit die motorwrak steier, besef sy dat sy nie kan onthou wie sy is of wat sy hier kom maak het nie. Sy ly aan geheueverlies. Al wat sy weet, is dat sy ’n wolf voor haar in die pad sien staan het.

Maar daar is mos nie wolwe in die Hazyview-vallei nie. Of... is daar?

Sy besef ook dat sy, in haar vorige lewe, op een of ander onverklaarbare manier verbind was aan die hotel. En sy is vasbeslote om uit te vind hoe.

Verskeie mense staan in die pad van die herwinning van haar geheue. Die onheilspellende Jan Joubert, eggenoot van die eienares Diana Joubert, praat min en kommunikeer net deur rooi rose op Sonja se bed neer te sit. Diana Joubert blyk in ’n wêreld van haar eie te leef as sy pille moet gebruik om genoeg krag te kry om die hotel van bankrotskap te red.

Haar oudste dogter, Adéle, bestuur die hotel met ’n ysterhand en maak dit duidelik dat sy Sonja nie daar wil hê nie. Haar jonger, skaam introvert suster Maggie voer meganies bevele uit en droom van die dag dat sy dalk die hotel kan erf.

Die enigmatiese Ryno Lategan is die ekstrovert toergids wat hom oor Sonja ontferm en haar belowe dat hy haar sal help om haar geheue te herwin. Sy raak op hom verlief, maar hy bly afsydig. En dan is daar Armand Naudé, wildbewaarder en eienaar van die Pendula Wildtuin, wat ook vir Njala wil inpalm as deel van sy sakeryk.

Hierdie mense se lewens word onherroeplik verander deur Sonja Daneel se aankoms, en deur ’n onverwagse moord wat gepleeg word. Dit is die siniese Luitenant Conrad Nolte, met sy diaboliese sin vir humor, wat snuf in die neus kry dat alles nie pluis is nie. Saam met hom probeer sy assistent, sersant Berta Matthee, om nie net die saak op te los nie, maar sommer terselfdertyd ’n man los te slaan.

Dan word ’n tweede moord gepleeg en beweeg al hierdie mense se lewens op dramatiese en gewelddadige wyse na ’n onafwendbare klimaks.

• Lys van Afrikaanse rolprente

• Voorskou op YouTube
• Op Stel 1 op YouTube
• Op Stel 2 op YouTube