Volkekunde: Tak van antropologie

Onderskeiding word getref tussen rasse en volke: ras word beskou as 'n biologiese groep, terwyl volk na 'n sosiaal-kulturele groep verwys. Verskeie maatstawwe word gebruik vir die indeling van rasse, waarom dit in hierdie artikel gaan. Geografiese verspreiding en fisieke voorkoms is van die belangrikste aspekte wat in aanmerking geneem word.

Daar word deesdae redelik algemeen aanvaar dat die woord ras van die Arabiese woord râs, wat "hoof" of "oorsprong" beteken, afgelei is. Die woord het moontlik saam met die Morena Europa gekom en deel van die Europese tale geword. Daar is vroeër ook gemeen dat die woord van die Latynse woord radix, wat "wortel" beteken, afkomstig is. In die volkekunde word 'n onderskeid getref tussen ras en volk.

'n Ras word gedefinieer as 'n groep mense wat op grond van 'n kombinasie van min of meer ooreenstemmende erflike eienskappe saamgegroepeer word (ʼn biologiese groep). 'n Volk word beskou as 'n groep mense wat op grond van 'n gemeenskaplike kultuurbesit, wat na 'n lang tyd van saamwoon gevestig word, saam- hoort ('n sosiaal-kulturele groep). Net in uitsonderlike gevalle kan ʼn volk ook die al leenverteenwoordigers van 'n ras wees.

Een van die bekendste rasindelings is die sogenaamde geografiese rasse, ʼn indeling wat hoofsaaklik gegrond is op uiterlik waarneembare eienskappe. Die geografiese rasse is oorspronklik afkomstig uit gebiede wat deur groot geografiese barrières, soos oseane, woestyne en berge, van mekaar geskei is. Aanvanklik is daar 3 geografiese rasse onderskei. Die Europiede hoof- of stamras omvat die bevolkings van Europa, Noord-Afrika en die Midde-Ooste.

Weens die geringe pigmentasie is die vel baie blootgestel aan die ultraviolet strale van die son. Die Negroïede hoofras omsluit die Afrika-bevolkingsgroepe suid van die Sahara. Hulle was waarskynlik die mees geïsoleerde ras, en hulle sterk gepigmenteerde vel bied beskerming teen die binnedringing van te veel ultraviolet bestraling van die son af. Die Mongoliede hoofras word in groot dele van Asië aangetref.

Daar word algemeen aanvaar dat die relatief groot rompgedeelte van die liggaam en die gelaatstrekke (die prominente wangbene en die ooglede wat met vet gevul is) 'n aanpassing by die buitengewone koue is in die gebiede waar die ras oorspronklik gewoon het. By Mongolides wat in die trope woon, het die liggaamsbou geleidelik minder swaar geword. (Sommige volkekundiges onderskei 5 hoofrasse.)

Die indeling in 3 hoofrasse is baie lukraak en nie heeltemal voldoende nie; binne die 3 groepe is daar weer talle groepe wat op grond van erflike eienskappe van mekaar onderskei kan word. Dit het gelei tot 'n verdere indeling in 6 sogenaamde subrasse en talle streek- of plaaslike rasse. Die volgende subrasse word onderskei: Die Indiese ras, wat hoofsaaklik in Suid-Asië woon. Die ras toon ʼn groot verwantskap met die Europiede ras, maar word onder meer op grond van velkleur en die voorkoms van sekere bloedgroepe onderskei.

- Die Amerikaans-Indiaanse ras, wat van oorsprong Mongolides is. Hulle kom in die noorde, die suide en die sentrale deel van die Amerikaanse vasteland voor, en toon onderling aansienlike verskille, waarskynlik as gevolg van aanpassings by plaaslike omstandighede.

- Die Australoïede ras, die oorspronklike inwoners van Australië. Die vel is donker en die hare dikwels relatief lig. Sommige Australoïede groepe is in staat om lae nagtemperature te verdra terwyl hulle naak slaap. Die verskillende groepe verskil onderling in so ʼn groot mate dat daar al gewonder is of hulle nie in afsonderlike groepe vanuit Asië in Australië aangekom het nie. Die Australoïede word deur sommige volkekundiges as 'n hoof of stamras beskou. Die Polinesiede ras, wat in Polinesië woon, is lang mense wat stewig gebou is.

- Die Mikronesiede ras word op die eilande van Mikronesië aangetref. Die inwoners het 'n aantal kenmerke wat met die van die Negroïde ooreenstem, maar word onder meer op grond van die voorkoms van bloedgroepe van hulle onderskei.

- Die Melanesiede ras uit Melanesië en Nieu-Guinee het 20 eeue lank geïsoleerd geleef. Dit het daartoe gelei dat 'n aantal erflike siektes spesifiek by die ras voorkom.

Afhangende van die maatstawwe wat gebruik word, word daar tussen sowat 20 en 60 plaaslike (dit wil sê geneties afgebakende) rasse onderskei. Die Khoi/San van Suider-Afrika is 'n interessante voorbeeld: hulle toon ooreenkomste met die Negroïede ras (peperkorrelhare) sowel as die Mongoliede ras (die Mongoolse vlek en die plooi wat by baie van hulle aan die binneooghoek voorkom). Dit is egter nie duidelik of laasgenoemde oorspronklik eiesoortige kenmerke was en of daar sprake van Mongoliede vermenging was nie. (Sommige volkekundiges beskou die San en Khoi as ʼn hoofras, die Kapoïede.)

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 219 - 221

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Volkekunde.