Uitbarstingskolom

Die vulkaniese materiaal vorm 'n vertikale kolom of pluim wat baie kilometers bo die vulkaan se opening in die lug kan opskiet. In die meeste ontploffende uitbarstings kan die kolom tot 40 km hoog strek en in die stratosfeer beland. Stratosferiese inspuitings van aërosols met vulkaanuitbarstings is 'n groot oorsaak van klimaatsveranderings.

'n Algemene verskynsel by ontploffende uitbarstings is 'n kolomstorting, wanneer die uitbarstingskolom te dig raak dat lugstrome die materiale hoog die lug in kan voer en dit teen die hange van die vulkaan afstroom in piroklastiese strome of stuwings (hoewel laasgenoemde minder dig is). In sekere gevalle, wanneer die materiaal nie dig genoeg is om neer te stort nie, kan dit pirocumulonimbuswolke vorm.

Uitbarstingskolomme vorm met ontploffende vulkaanaktiwiteit, wanneer die hoë konsentrasie van plofbare materiale in die opstygende magma veroorsaak dat dit in fyn vulkaanas en growwer tefra opbreek. Die as en tefra word teen hoë snelhede van verskeie honderde meters per sekonde die lug in geskiet, en kan vinnig verskeie kilometers ver trek vanweë enorme lugstrome.

Uitbarstingskolomme kan kortstondig wees wanneer dit deur 'n enkele uitbarstings gevorm word, of langdurig in 'n volgehoue uitbarsting of 'n reeks enkele uitbarstings kort ná mekaar.

Kolomstorting

Uitbarstingskolomme raak so vol digte materiale dat hulle te swaar word om deur lugstrome gedra te word. Dit kan vinnig gebeur, soos wanneer die tempo waarteen magma uitgeskiet word toeneem tot by 'n punt dat die lug dit nie meer kan verder kan voer nie of wanneer die magma skielik te dig raak namate dit dieper uit die magmakamer kom.

Die kolom stort dan neer vanweë swaartekrag en vorm 'n piroklastiese stroom of stuwing wat teen hoë snelhede van tot 100-200 km/h teen die vulkaan se hange af stort. Dit is een van die algemeenste en grootste gevare van vulkaanuitbarstings wat kolomme vorm.

Lugverkeer

 

Verskeie uitbarstings het vliegtuie al ernstig in die gevaar gestel wat te na aan die kolomme gevlieg het. In twee afsonderlike gevalle in 1982 het vliegtuie in die boonste gedeelte van 'n uitbarstingskolom bo die berg Galunggung ingevlieg, en as het albei vliegtuie erg beskadig. Die grootste gevare was as wat in die enjins beland en dit laat ophou werk het, wat die vensters van die stuurkajuit toegepak en hulle ondeursigtig gemaak het, en wat die brandstof gekontamineer het.

Veral as in die enjins is gevaarlik, want die temperature in 'n gasturbine is hoog genoeg om die as in die verbrandingskamer te laat smelt, en dit vorm dan 'n glaslaag oor verskeie komponente soos die skroeflemme. In albei gevalle het dit daartoe gelei dat die vliegtuie se enjins gaan staan het en noodlandings uitgevoer moes word.

Soortgelyke skade is in 1989 aan 'n vliegtuig aangerig bo die berg Redoubt in Alaska. Ná die uitbarsting van die berg Pinatubo in die Filippyne in 1991 is vliegtuie met 'n ompad laat vlieg, maar 16 vliegtuie is desnieteenstaande beskadig deur fyn as wat oor 'n groot gebied in Suidoos-Asië versprei het. Van hulle was tot 1 000 km van die vulkaan af.

Uitbarstingskolomme is nie altyd op radar sigbaar nie of kan deur gewone wolke verberg word, veral snags. 'n Spesiale adviessentrum monitor deesdae uitbarstingskolomme wêreldwyd met behulp van satelliete, grondverslae, verslae deur vlieëniers en meteorologiese modelle.

• Casadevall T.J.; Delos Reyes P.J.; Schneider D.J. (1993). "The 1991 Pinatubo Eruptions and Their Effects on Aircraft Operations". Fire and Mud: Eruptions and Lahars of Mount Pinatubo, Philippines. US Geological Survey/Philippine Institute of Volcanology & Seismology. Besoek op 30 Junie 2007.
• Chakraborty P.; et al. (2009). "Volcanic mesocyclones" (PDF). Nature. 458 (7237): 495–500. Bibcode:2009Natur.458..497C. doi:10.1038/nature07866. PMID 19325632.^{[dooie skakel]}
• Glaze L.S.; Baloga S.M. (1996). "Sensitivity of buoyant plume heights to ambient atmospheric conditions: Implications for volcanic eruption columns". Journal of Geophysical Research. 101 (D1): 1529–1540. Bibcode:1996JGR...101.1529G. doi:10.1029/95JD03071.
• Woods, A.W. (1988). "The fluid dynamics and thermodynamics of eruption columns". Bull. Volcanol. 50 (3): 169–193. Bibcode:1988BVol...50..169W. doi:10.1007/BF01079681.

• USGS-inligting

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Uitbarstingskolom.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.