Tryna Du Toit

Gedurende haar loopbaan skryf sy 40 romans en word haar werk ook in 12 omnibusse uitgegee. Van haar bekende werke is Wag ’n bietjie, Die erfgenaam van La Provence en Donkerpoort. Haar roman Groen koring handel oor tiener swangerskap en was 'n kontroversiële boek toe dit verskyn het. Die filmweergawe, Debbie, was eers verban. Haar laaste novelle was Net soos ’n arend en sy het dit gepubliseer toe sy reeds 81 was. Sy was 'n gebore storieverteller en haar verhale weerspieël haar liefde vir en kennis van die plaaslewe.

Tryna du Toit
Tryna du Toit
Gebore	Catherina Charlotte du Toit 13 Januarie 1910 De Aar, Suid-Afrika
Sterf	16 Oktober 2005 Pretoria, Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Onderwyseres, skrywer
Bekend vir	Storieverhale
Eggenoot	W.B.A. Kotzenberg

Catherina Charlotte du Toit is op 13 Januarie 1910 op De Aar gebore as die oudste van vyf kinders. Sy word groot en gaan skool op De Aar, waar sy ook matrikuleer. Tydens die skoolvakansies in Maart gaan die gesin gewoonlik na Somersetstrand (later bekend as die Strand).

In 1927 gaan sy na die Hugenote Opleidingskollege op Wellington waar sy in 1930 ’n Onderwysdiploma verwerf. Hierna hou sy in die distrik van De Aar skool en vir een kwartaal diep in die berge van Barkly-Oos. Dan gee sy onderwys op Burgersdorp totdat sy op 12 Desember 1932 met Wilhelm Kotzenberg, staatsamptenaar van Pretoria, trou. Uit die huwelik word drie kinders gebore, twee seuns (Gustav en Wilhelm) en ’n dogter (Anna). Gedurende haar huwelik is sy eers voltyds huisvrou totdat die kinders groot is en daarna is sy voltydse skryfster.

Sy is ’n lewenslange lid van die Afrikaanse Skrywerskring en vir baie jare lid van die Moedertak van die Afrikaanse-Hollandse Leesunie en die Vrouefederasie. In 1950 word sy aangestel as assistentsekretaris van onderwys in die destydse Transvaal. Na haar man se dood in 1973 woon sy vir lank in ’n woonstel in Hatfield in Pretoria en verhuis later na die Fleurenville-aftreeoord in Arcadia in Pretoria.

Sy was langer as ’n jaar in ’n koma nadat haar been weens gangreen geamputeer is, waarna sy op 16 Oktober 2005 in Pretoria oorlede is.

 

Reeds as jong kind word haar lus vir stories aangewakker deur haar pa se vertellings oor sy wedervaringe in die ou tyd. As skooldogter hou sy ’n dagboek aan en blink uit in die skryf van opstelle. Die skoolhoof lees per geleentheid haar opstelle aan die klas voor. Haar belangstelling in skryf behou sy lewenslank en aanvanklik skryf sy artikels vir koerante. Wanneer haar familie haar aanmoedig begin sy ernstig te skryf en haar eerste boek is dan in Engels. ’n Uitgewer verwittig haar dat die boek geskik is vir publikasie, maar ’n te klein leserskring sou hê, waarna sy oorskakel na Afrikaans. Sy vertaal hierdie boek later in Afrikaans en dit word gepubliseer as Wag ’n bietjie. Haar eerste gepubliseerde roman, Die Bolander, is ’n inskrywing vir ’n romankompetisie van Afrikaanse Pers en dit word onder die eerste tien geplaas. Dit spoor haar aan om aan te hou skryf.

Maanlig op die Sabie is ’n kortverhaal wat in die eerste uitgawe van Sarie Marais op 6 Julie 1949 verskyn. Hierdie liefdesverhaal speel af in die Skukuza-ruskamp van die Krugerwildtuin. Baie van haar verhale word as vervolgverhale in Sarie Marais en ander tydskrifte gepubliseer en word daarna in boekvorm uitgegee, insluitende Die wit magnolia en Rooi malvas. Van die verhale word ook deur haar verwerk as radioverhale vir veral Springbokradio, waaronder Laat somer. In haar eerste boeke beeld sy in teenstelling met die neiging tot plaasromans van haar tyd ook ’n nuwe geslag Afrikaners uit, naamlik dié van die veertigerjare en daarna. Hierdie mense is nie agter by hulle Engelse tydgenote nie en beklee prestige posisies in die samelewing, soos dokters, advokate, skoolhoofde, dosente, joernaliste, kunstenaars en tennisspelers wat tot op Wimbledon vorder. Hierdie karakters verteenwoordig ’n welvarende middelklas wat hulself in die groot stede handhaaf. Haar verhale is besonder gewild en word talle kere herdruk en ook in omnibusvorm uitgegee.

Haar eerste drie boeke, Die Bolander, Wag ’n bietjie en Eendekuil, is ’n trilogie. Die Bolander (1946) is een van haar eie gunstelingverhale en vertel van die onderwyseres Annie Celliers, wat op die eerste dag van die nuwe skoolkwartaal uitvind dat die nuwe hoof van Saailaagte die laaste mens is wat sy in daardie posisie sou wou sien. Wag ’n bietjie (1946) vertel van ’n gedwonge huwelik tussen ’n ryk Karooboer en ’n trotse maar arm dokterskind. Die testament van tant Katrien bepaal dat haar halfbroer se kind Magrieta £7 000 erf. Kosie, Magrieta se broer, erf die familieplaas Eendekuil, en Barry Retief, ’n jong kennis van Katrien, erf ’n stuk grond van agthonderd morg wat aan sy eie plaas grens en waarop hy ’n dam wil bou. Al drie die erflatings is egter net geldig indien Barry en Magrieta binne sewe dae na die bekendmaking van die testament met mekaar trou en vir ten minste ses maande as man en vrou op Wag-ʼn-Bietjie bly. Na baie druk van haar broer stem Magriet teensinnig in, waarna Barry en Magriet so verlief raak op mekaar dat daar later geen sprake van ’n egskeiding is nie. Eendekuil (1947) is die verhaal van die mense van die dorpie Saailaagte in die Karoo. Die nuwe skoolhoof is ’n selfversekerde jong Bolander met deurborende grys oë. Annie verstaan nie waarom hy haar so onverskillig behandel nie. Dan is daar Magriet, die stadsmeisie wat ’n gerieflikheidshuwelik met die jong boer Barry moet aangaan. Kosie kry rusie met sy buurman op die plaas Eendekuil, waarna hy moet uitvind die buurman se mooi dogter wil niks meer met hom te doen hê nie.

Die roman Groen koring (1948) word in die sestigerjare as Debbie verfilm, maar word onmiddellik deur die sensors verbied, omdat dit handel oor ’n ongetroude meisie wat swanger raak en dan haar kind laat aanneem. Die verbod word na vyf dae versag, maar ’n ouderdomsperk van 21 jaar word op die film geplaas (die aktrise wat die hoofrol speel, is in hierdie stadium slegs agtien jaar oud). Die verhaal gaan oor die jong Debbie wat verlief raak op Paul Hugo, ’n mediese student, en swanger raak. Hulle kan nie trou nie omdat Debbie minderjarig is en die baba word aangeneem. Sewe jaar later keer Paul uit die buiteland terug en werk weer in Pretoria, waar Debbie woon. Paul maak weer vir Debbie die hof, en ten spyte van sy moeder se besware, trou die twee. Pieter Fourie verwerk Groen koring ook vir die verhoog, nadat dit reeds in die veertigerjare deur Johan Fourie se toneelgeselskap opgevoer is. Die goue gerf (1960) is ’n opvolg op Groen koring. Debbie en Paul se aangenome dogter, Elizabeth, raak deur die bemiddeling van Paul se moeder herenig met haar ouers. Sy vind ook liefde in die arms van Ryk Malan.

In Die helder lied (1948) is Martie verlief op Simon, maar hy dink sy is te jonk om met ’n wewenaar en drie kinders opgeskeep te sit. Kruidjie-roer-my-nie (1949) is die verhaal van die jong kollegestudent Rosa, wat weens haar armoedige afkoms aanvanklik sukkel om by die kampuslewe aan te pas. Sy verkry egter die insig dat elke mens armoede van een of ander aard besit, al is hulle ryk aan geld, wat aan haar die nodige selfvertroue gee om haar potensiaal te verwesenlik. Sy erfenis (1949) speel tydens die Tweede Wêreldoorlog af. Elizabeth Verster se man sterf en sy wil haar seuntjie die erfenis laat kry wat hom toekom, maar loop haar vas in agterdog en vooroordeel.

Die nuwe dokter (1951) is Karen de Wet en dokter Hugo Slabbert glo nie dat ’n vrou ooit ’n man se skoene sal kan volstaan nie, selfs al wys sy gou dat sy meer as bekwaam is. In Verdwaalde liefde (1951) vrees Naomi die terugkeer van haar man, Andrew, na die oorlog. Sy het intussen verlief geraak op Eben Jooste, haar vriend en steunpilaar tydens haar man se afwesigheid. Ou liefde (1952) is die verhaal van ’n vrou se wanhopige stryd om haar huwelik, wat reeds op die rotse is, te red. Dwaalspore(1954) vertel van Chrissie en Mike se verhouding. Hulle is sommer uit die staanspoor haaks, veral omdat sy vermoed dat hy en sy eertydse verloofde nog lief is vir mekaar. Kleingeluk (1955) is die naam van ’n plaas in die Kaap, waar die naam simboliese betekenis verkry in die verhaal van die ontluikende liefde tussen man en vrou. In Wanneer die oestyd kom (1957) vlug Lydia na die platteland om ’n ryk weduwee wat self boer, te gaan verpleeg. Sy het haar vader in ’n motorongeluk verloor en na sy dood vind sy uit dat hy met trustgelde gespekuleer het. Daarna verbreek haar verloofde hulle verhouding omdat Lydia se goeie naam deur hierdie misstap geskaad is. Rusteloos is die seile (1958) vertel van Anton en Louise Bekker, wat jonk getroud is en vele gevare wat hulle huwelik bedreig, die hoof moet bied. Daar is haar vorige kêrel Max, wat nou ’n bekwame regisseur is, en dan het haar ouers ook nog hulle moeilikhede. Haar erfenis (1959) word later heruitgegee onder die titel Hermina se bedrog (1967). Hermina Basson en Elaine is kamermaats wat vir die grap identiteite omruil, maar dan kom Elaine agter dat sy in haar nuwe identiteit ’n Bosveldplaas erf. Hulle kry te doen met Elaine se neef Jan Kriel, wat volgens een van die bepalings van haar eksentrieke oom se testament as voog oor haar aangestel is. Jan is eienaar van die buurplaas en dit is onduidelik of sy belangstelling in sy “niggie” eg is of omdat hy haar beskou as die erfgename van sy buurplaas.

In Agter die berge (1964) loop Veronica Eybers na vyf jaar weer haar vorige man op ’n kunsuitstalling raak. Hierdie ontmoeting maak ou emosies gaande en wakker ook haar begeerte om weer te skilder aan. Die erfgenaam van La Provence (1964) speel af in die ou Kaapse tydperk. Na ’n lang gevaarlike seereis kom Matilda Jourdan en haar sestienjarige broer, Pierre, in Februarie 1752 met ’n seilskip in Tafelbaai aan. Die brief wat sy uit Europa aangestuur het na haar onbekende oom Jacques het hom egter nooit bereik nie. Verder ontdek sy dat die hooghartige jong man wat al die heel eerste dag tot haar redding kom, haar oom se stiefseun is. Haar enigste kennis in die Kaap, Eugene Leendert, is ook nie te vertrou nie. Louise moes in As jy my nodig het (1965) nog altyd in haar stiefsuster Monica se skadu leef en selfs Buks verkies Monica bo haar. Wanneer Monica vir Pierre kies, vra Buks vir Louise om te trou, want hulle is vriende en deel dieselfde belangstellings. Dit is nie regtig wat Louise wou hê nie. In Die vennootskap (1965) vra dokter Martin Burger vir matrone Marie om met hom te trou, maar dit klink meer na ’n sake-ooreenkoms. Marie moet ’n ma wees vir sy dogter Rykie en na ses maande kan sy besluit of sy volwaardig sy vrou wil wees. Towerwater (1965) is die familieplaas in die Karoo, waar die skryfster Ria de Wet se verlangse familie bly. Na haar egskeiding besluit sy om nader te gaan kennis maak, maar daar rus blykbaar ’n vloek op die plaas. Die wit magnolia (1966) speel af tydens die Groot Trek. Fransie Lamont was bereid om van die Kaap met sy verfynde leefwyse afskeid te neem en die trekpad mat al sy gevare aan te durf want sy het geweet dat die aantreklike Danie Venter êrens anderkant die Grootrivier op haar wag. Die trek het egter lank geduur en intussen het sy geleer om staat te maak op die jong wewenaar Casper la Grange. Saans het sy verlangend die droë wit magnoliablommetjie in haar Bybel vertroetel, want dit het vir haar die simbool geword van die rustige tuiste wat sy vir haar en haar man in die nuwe vaderland sou skep. Wolwehoek (1966) is die familieplaas wat Charlotte Verster onverwags van haar oupa erf, op voorwaarde dat sy self boer en haar oupa se aangenome seun, Adriaan Visser, as haar voog optree tot sy vyf-en-twintig is. Die lied van die bos (1967) het Christine as hoofkarakter. Sy is suksesvol as modeontwerper en het ’n mooi verhouding met die joernalis Marius. Haar gewese man keer egter uit die buiteland terug met sy nuwe vrou en kinders en raak weer in Christine geïnteresseerd. Rooi malvas (1969) is die verhaal van Tina, wat op haar niggie se troue weer haar jeugvriend Philip ontmoet. Tina wag vir Hein se egskeiding om finaal te word sodat hulle kan trou, maar ’n week voor hierdie datum het sy vrou Lalie ’n ongeluk wat haar ’n invalide laat. Uiteindelik is dit ’n pot met rooi malvas wat op onverwagte wyse ’n gelukkige wending aan die situasie gee.

’n Reëndag in April is ’n verhaal van verspeelde kanse. Johan van Heerden het drie jaar gelede vir Rosa voor ’n keuse gestel: óf hulle trou, óf dis vir altyd verby tussen hulle twee. Rosa het gekies om nie te trou nie, maar nou is sy spyt. Sy wil graag Johan se liefde terugwen, maar hy is verloof aan Anita, terwyl Sakkie du Plooy geduldig op Rosa wag. In Huis van die Purperwinde (1970) word Fleur Boshoff op sewe-en-twintig haar aangenome pa se enigste erfgenaam en hoof van die familiebesigheid. Die res van die familie is glad nie gelukkig nie en Fleur twyfel ook oor die egtheid van die aantreklike Sias se belangstelling in haar. Op vlerke van die wind (1971) vertel van Emma Conradie, wat op haar vakansiereis in Europa diep betrokke raak by ander mense se persoonlike lewens. Daar is die joernalis Phil de Klerk, die chirurg Markus van Aswegen en nog baie ander. In Minnaar uit die vreemde (1974) moet Aletta Vosloo saam met haar twee susters die plaas Tiervlei behartig. Die mede-erfgenaam is dokter Frans Naudé, wat in Amerika is en nie wil terugkom of ’n beslissing gee oor die verkoop van die plaas nie, ten spyte van die buitensporige hoë aanbiedinge wat hulle ontvang. Laat somer (1976) se hoofkarakter is Elizabeth Meyer, wat agt jaar na haar egskeiding saam met haar seun, stiefsuster en ouma stad toe trek. Hier kry sy te doen met snobistiese bure en ’n lastige buurman – en dan verskyn haar vorige man ook weer op die toneel om haar lewe te versuur. In Die glashennetjie (1980) het Amanda Louw se huwelik 25 jaar gelede ’n skandaal op die dorp veroorsaak en familie in verbittering van mekaar geskei. Nou kom sy terug na die dorp om vrede in die familie te probeer maak.

Tryna du Toit se laaste roman is Net soos ’n arend (1990). Amy werk by ’n klein uitgewery waar sy manuskripte keur en kinderboeke illustreer. Sy raak verlief op die joernalis Adam Foster en ná ’n naweek in Hermanus raak Amy swanger. Adam verwyt vir Amy en ontken vaderskap. Hy stel dit duidelik dat liefde en die moontlikheid van ’n huwelik nooit deel van hulle verhouding was nie. Wanneer hy vir Amy ’n groot bedrag geld aanbied, weier sy en dreig om vir Adam se geliefde ouma te vertel. Ná die geboorte van die baba (Michael) hou sy die baba en besluit om hom self groot te maak. Amy dring by Adam aan op ’n vaderskaptoets, sodat sy vir haar seun sou kon vertel wie en wat sy pa is as hy daarop sou aandring. Die toets is positief en Adam raak teen sy beterwete al hoe meer betrokke by Amy en Michael se lewens. Hy vra Amy om te trou, maar sy wantrou hom en weier. Adam gaan na Tel Aviv op ’n joernalistieke sending, word daar gewond en keer terug na Suid-Afrika, waar hy vir sy ouma die hele storie vertel. Deur haar bemiddeling kom hy en Amy eindelik by mekaar uit.

In 1991 ontvang sy ’n prestigeprys in die vorm van ’n beeldjie van die ATKV-Dames vir haar besondere skryftalent en diensbaarheid in die Afrikaanse samelewing.

Omnibusse

• Lys van Afrikaanse skrywers

Boeke

• Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• De Kock, Helene. ’n Liefdesverhaalskatkis. Beeld, 19 Oktober 2005
• De Villiers, I.L. Tryna du Toit: Die ‘Grande Dame’ van die Afrikaanse liefdesverhaal. Sarie, 6 Februarie 1991
• Karsten, Chris Jare vol liefdesverhale. Rapport, 23 Oktober 2005
• Williamson, Eagan. Tryna wou net skryf oor mens se lief en leed. Beeld, 18 Oktober 2005

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/10/31/DB/15/BBtryna.html
• De Kock, Helene Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2005/10/20/KA/02/01.html
• Erasmus, Elfra Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/12/10/1/10.html^{[dooie skakel]}
• Karsten, Chris Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2005/10/23/RP/2/02.html
• Prinsloo, Thinus Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1991/12/7/9/2.html^{[dooie skakel]}
• Williamson, Eagan Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/10/18/DB/3/EWTRYNAX.html

Ongepubliseerde dokumente

• Du Toit, Tryna. Gegewens vir Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein 18 September 1989