Tropiese Reënwoud: Aardrykskunde

Die tropiese oerwoud vorm egter nie meer 'n ononderbroke gordel om die aarde nie weens klimatologiese oorsake en die ontbossing van bepaalde gebiede.

Dit is egter nog die plantrykste biotoop, met die grootste verskeidenheid diere op aarde. Tropiese reënwoude lê min of meer tussen 10° SB en 10° NB. In die oostelike ekwatoriale gebiede van Afrika, die ooste van Sri Lanka en die noordoostelike deel van Suid-Amerika is daar vanweë seisoenale droogtes geen tropiese woude nie en ook op hoë berge is die klimaat te koud vir reënwoude. Die tropiese reënwoud is 'n hoogs ontwikkelde biotoop wat vanweë die groot verskeidenheid plante wat daar voorkom, deur baie ekoloë as baie stabiel beskou word.

Die woude huisves ook talle dierspesies Die gemiddelde temperatuur van die gebiede om die ewenaar is tussen 24 en 30 °C en in die winter word dit nooit kouer as 18 °C nie. Die begroeide gebiede ontvang jaarliks tussen 1 500 en 5 000 mm reën. Dit is trouens kenmerkend vir die tropiese reënwoud dat daar selfs na lang periodes van droogte ʼn geweldig hoë vogtigheidsgraad onder die ruie en digte boomkruine is. Die vogtigheidsgraad word deur hoofsaaklik die groot hoeveelheid dou (gekondenseerde transpirasiewater) so hoog gehou.

Die mikro klimaat in die onderste lae van die woud bly taamlik konstant, terwyl die temperatuur en vogtigheid in die boonste lae nogal wissel. Die tropiese reënwoud bestaan uit 'n aantal verskillende lae of etages. Soms kan tot 5 lae onderskei word, elkeen met sy eie kenmerkende plant- en dierspesies. In die onderste etage kom veral plante voor wat met die minimum lig kan bestaan, terwyl die boonste etage bome van 55 m en hoër bevat.

'n Groot aantal klim- en slingerplante groei teen die bome, terwyl groot getalle epifiete, halfparasiete en parasiete ook aangetref word. Vanweë die groot verskeidenheid etages word baie meer voëls, reptiele, insekte, amfibieë en soogdiere as in enige ander biotoop aangetref. Daar is geen duidelike seisoenswisseling in die tropiese reënwoude soos in gematigde streke nie. Dit is deur die hele jaar groen, en bloei en vrugvorming vind die hele jaar plaas.

Elke plant het sy eie groeiritme, maar die ontwikkeling van plante is nie so gesinchroniseer soos in gebiede met 'n kouer of minder konstante klimaat nie. Die groei- en rusperiodes van die verskillende spesies en van individuele plante van 'n bepaalde spesie vind nie op dieselfde tye plaas nie. Plante in die tropiese reënwoud beleef 'n bepaalde rusperiode: sommige spesies werp, net soos plante in gematigde streke, hulle blare op een slag af en is dan tydelik kaal, terwyl ander spesies eers nuwe blare vorm en dan die oues verloor.

Sommige plante bloei meer as een keer per jaar, terwyl ander net een keer in 40 jaar bloei. Omdat heuning en vrugte deur die hele jaar beskikbaar is, kan bepaalde plantetende diere deur die jaar van net een soort voedsel leef. Tropiese reënwoude bevat ʼn groot verskeidenheid plante, waarvan sowat 70 % struike en bome is. Keëldraende plante kom net in hoogliggende gebiede voor. Daar is gemiddeld 40 verskillende spesies bome per ha, maar op sommige plekke kan meer as 100 verskillende spesies per ha voorkom.

Die kruine van die bome is meestal klein en min vertak, die stamme is regop en dun en die bome het meestal 'n kamwortelstelsel, wat soms tot 2 m bo die grond uitsteek. Die bas is dun en glad en die blaarknoppe is onbeskermd vanweë die gunstige klimaatstoestande. Die blare is leeragtig, donkergroen en meestal gaafrandig, sodat die water maklik kan afdrup. Met uitsondering van enkele gevalle is die blomme onopvallend. Baie tropiese gewasse loon ʼn besondere bloeiwyse, wat regstreeks aan die stam of dikker takke in plaas van aan die dun eindtakkies vorm.

Daar is ongeveer 1 000 sulke spesies, waaronder die kakaoboom (Theobroma cacau). Die kruidagtige plante, wat van hoofsaaklik die ondergroei deel vorm, groei in voortdurend vogtige, broeikasagtige toestande. Die blare van die spesies is groot en dun en dikwels bontgevlek. Die kruidagtige plante bestaan uit hoofsaaklik aronskelke (familie Araceae), brandnetelagtiges (familie Urticaceae), piesangagtiges (familie Musaceae), die familie Melastomataceae en begonia-agtiges (familie Begoniaceae).

'n Groot aantal plante het groot sade wat baie reserwevoedsel bevat sodat die kiemplant vinnig tot ʼn hoogte kan groei waar meer lig is. 'n Aantal klimplante (genus Calamus), aronskelke en peperagtiges (familie Piperaceae) behoort tot die liane. Die liane kan so dik soos 'n mens se arm word. Die suigspanning in die vaatbundels van die plante is baie hoog omdat hulle grondwater tot by die punte van die plant moet opsuig. Die aantal epifiete neem toe namate die lugvogtigheid hoër word.

Die groep word deur hoofsaaklik mosse en korsmosse verteenwoordig, maar nesvarings (Asplenium nudum), orgidee (familie Orchidaceae) en, in die Nuwe Wêreld bromelias (familie Bromeliaceae), wat op stamme van ander plante groei, kom ook voor. 'n Aantal plante is aanvanklik klimplante, maar word later epifiete omdat die onderste deel van die plant afsterf. Die plante is hemiepifiete. Die omgekeerde kan ook gebeur: die sade van wurgplante ontkiem in die oksels van groot boomtakke en vorm lugwortels wat teen die stam na onder groei en in die grond wortelskiet.

Die lugwortels slinger in die proses om die stam van die gasheer en laasgenoemde kan mettertyd doodgaan omdat sy blare oorskadu word. Die Ficus-spesies behoort tot die groep. Omdat die temperatuur deur die jaar gunstig en voedsel altyd bekombaar is, kan diere enige tyd van die jaar voortplant, en dus meer as een werpsel of broeisel per jaar lewer, wat die kanse op erflike variasies vergroot. Dit is waarskynlik waarom evolusie in die tropiese reënwoud vinniger as in ander omgewings plaasvind.

Die tropiese reënwoud met sy stabiele ekostelsel het ook ʼn vinnige stofkringloop. Vanweë die hoë temperatuur en vogtigheid word dooie plante en diere baie vinnig afgebreek. As gevolg hiervan is die minerale weer regstreeks vir die groei van die plante beskikbaar en word geen soute in die grond opgeberg nie. Die grootste gedeelte van die noodsaaklike minerale is in die plante self of in die oorblyfsels wat nog nie ontbind het nie.

Ontbossing van tropiese reënwoudgebiede lei gevolglik tot die verwydering van minerale voedingstowwe uit die ekostelsel en die grond word arm en ongeskik vir landbou. Desnieteenstaande word die gebruik van die grond vir menslike bewoning en landbou nog steeds as verskoning vir die grootskaalse ontbossing van tropiese, reënwoude in lande soos Brasilië voorgehou. Daar is reeds verskeie aanduidings dat die ontbossing van tropiese reënwoude op die skaal waarop dit vandag plaasvind, ook ernstige gevolge vir die klimaat kan inhou.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409680, volume 27, bl. 146 - 148