Thomas Te Water: Suid-Afrikaanse politikus en mediese praktisyn

Thomas Nicholas German te Water (Graaff-Reinet, 6 Junie 1857 – Wynberg, Kaapprovinsie, 23 Oktober 1926) was ’n Suid-Afrikaanse politikus en mediese praktisyn.

Te Water se vader, dr. Frans Karel te Water (1824–1912) het omstreeks die middel van die 19de eeu uit België na Suid-Afrika gekom, waar hy getroud is met Carolina Theodora Muller. Thomas was die derde van nege kinders. Hy het sy opleiding aan die Graaff-Reinetse Kollege gehad en in 1875 'n B.A.-graad van die Universiteit van Kaap die Goeie Hoop ontvang. Daarna het hy sy opleiding voortgesit het aan die Universiteit van Cambridge en eindelik medies aan die Universiteit van Edinburgh studeer waar hy die grade M.B. en C.M. in 1879 verwerf het. Die volgende twee jaar het hy deurgebring aan die universiteite van Berlyn, Wene en Straatsburg en in Londense hospitale, en die graad M.D. in 1881 verwerf.

Hy het dadelik na sy geboortedorp teruggekeer en ’n groot praktyk opgebou, maar nog tyd gevind om sy belangstelling in musiek, letterkunde, debattering en drama uit te leef. Hy het in burgerlike, opvoedkundige, hospitaal- en godsdienstige komitees op plaaslike vlak gedien en 'n jaarlikse boomplantdag ingestel om die strate van Graaff-Reinet te verfraai. Te Water se oupa aan moederskant, T.N.G. Muller, was Graaff-Reinet se eerste verteenwoordiger in die Kaapse laerhuis in 1854, en sy vader het dié kiesafdeling van 1869 tot 1883 verteenwoordig.

Onder die invloed van sy lewenslange vriend J.H. Hofmeyr (Onze Jan) het Te Water by die Afrikanerbond aangesluit was ’n suksesvolle Bondskandidaat in die Kaapkolonie se verkiesing van 1893. Die Bond wou manne soos Te Water betrek om hul vermoë om debat te voer in die Kaapse parlement te versterk. So het hy verteenwoordiger geword van die kiesafdeling wat sy vader van 1879 tot 1883 in die laerhuis en van 1869 tot 1878 in die hoërhuis verteenwoordig het. Hy was ’n bekwame parlementariër wat sy pligte as partysweep, tydens Cecil John Rhodes se tweede kabinet, met groot vaardigheid uitgevoer het. Kort voor lank het hy die tipiese aansien van ’n Bondsman van die 1890's geniet.

Ná die val van die Rhodes-bewind 12 dae ná die Jameson-inval het sir Gordon Sprigg met moeite ’n regering saamgestel wat daartoe in staat was om die Kaapkolonie se gebruiklike ewewig te handhaaf tussen die imperiale lojaliteit en republikeinse strewe in die noorde van Suid-Afrika. Dus het Sprigg vir Te Water, P.H. Faure en J. Sivewright, drie vriende van Transvaal, gevra om by sy kabinet van ses lede aan te sluit. Hy het baie gedoen om onderwys en openbare gesondheid te bevorder, maar bedank in 1897 as gevolg van die wetsontwerp oor die herverdeling van setels, op Sprigg se voorstel, wat die Sprigg-kabinet se val en ’n algemene verkiesing bespoedig het. In die nuwe kabinet van die gematigde W.P. Schreiner, broer van die romanskrywer Olive Schreiner, het Te Water van Oktober 1898 tot Junie 1900 as minister sonder portefeulje gedien, dié keer in die geselskap van J.W. Sauer en John X. Merriman. Die kabinet was egter gou verdeeld oor kwessies wat uit die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) voortgespruit het.

Die eerste verdeelheid in die wankelrige regering was toe Te Water, Sauer en Merriman ten sterkste beswaar maak teen die voorstel van Solomon dat ’n spesiale hof geskep word om Kaapse Rebelle van die eerste Republikeinse inval te verhoor. ’n Kompromis is bereik, maar toe die imperiale regering weier om amnestie goed te keur omdat, in die woorde van Joseph Chamberlain, dit die lojaliste ’n onreg sou aandoen, kon die finale skeuring nie afgeweer word nie. Te Water, Sauer en Merriman het al drie bedank. Dit het Schreiner se posisie onhoudbaar gemaak en op 13 Junie 1900 moes hy hulle voorbeeld volg.

Te Water het toe tot die opposisie van die nuwe Sprigg-regering behoort, die Republikeinse saak openlik gesteun en hom so aan beskuldigings van sogenaamde ondermyning blootgestel. Ná die tweede Boere-inval in die Kaapkolonie was die politieke onrus so erg dat die parlement in Desember 1900 op reses gegaan het om eers weer in Augustus 1902 te vergader. Te Water het na Europa toe gegaan in vrywillige ballingskap, maar in Augustus 1902 inderhaas na die Kaap teruggekeer toe Chamberlain hom waarsku dat hy moontlik by sy terugkeer in Suid-Afrika in hegtenis geneem sou word op aanklagte van verraad. Merriman het daarna die wetgewende vergadering verlof gevra om namens sy vriend op die beskuldigings te antwoord.

Terug in die laerhuis het Te Water volgehou dat hy onskuldig was en dat die beëdigde verklarings teen hom onder dwang verkry is. Op 23 September 1902 het sy politieke loopbaan tot 'n einde gekom toe hy 'n beroerteaanval in die laerhuis gekry het waarvan hy nooit ten volle herstel het nie. Hy het uit die politiek getree en is as LWV opgevolg deur G.H. Maasdorp, wat Graaff-Reinet van 1904 tot Uniewording in 1910 sou verteenwoordig.

Die naamlose skrywer van sy biografiese skets in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek skryf: "Hoewel sy huistaal, vanweë sy moeder se herkoms, Engels was en hy Europa dikwels besoek het, het sy lojaliteit by die Afrikanersaak gelê. Hy het die antipatie tussen Boer en Brit betreur en hom beywer vir ’n verenigde selfregerende Suid-Afrika. Hy het egter nie die dryfkrag en visie gehad om ’n groot staatsman te word nie."

Te Water is in 1883 met Josephine Marion (Minnie) Currie, uit 'n Britse setlaarsfamilie, getroud. Vyf kinders is uit die huwelik gebore van wie die derde, Charles Theodore te Water, een van Suid-Afrika se toonaangewende diplomate geword het.

• (af) Beyers, C.J. (hoofred.). 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, volume 10. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (en) Genealogiese besonderhede op die webtuiste 1820setlaars.com. URL besoek op 11 September 2017.