Shakers

Die Shaker-gemeenskap, wat in 1747 deur Jane en James Wardley gestig is, is moontlik beïnvloed deur die Franse Kamisarde-beweging, 'n radikale stroming binne die Franse Hugenote wat sy oorsprong in die Cevennes-bergreeks het. Die Kamisarde, na wie ook as Franse Profete verwys is, het geglo dat hul spraakorgane deur 'n bonatuurlike krag oorgeneem kon word. So het hul rituele praktyke tydens kerkdienste onder meer skudbewegings, uitgelate skreeue, werwel- en ander danse en sang in vreemde tonge ingesluit. Ná die herroeping van die Edik van Nantes in 1685 het groepe Kamisarde hulle as godsdienstige en politieke vlugtelinge in Engeland gevestig. Hier het hulle voortgegaan om halfgeheime kerkdienste te hou, en blykbaar het ook die Wardleys in 1748 in aanraking gekom met hul geloofsbeginsels.

Die Shaker-gemeenskap se godsdienstige leerstellings is neergelê deur Ann Lee («Mother Ann», 1736–1784), 'n ongeletterde tekstielwerker wat as die tweede van agt kinders vir John Lees, 'n smid en sy vrou in Toad Lane (tans Toad Street), Manchester, Engeland gebore is.

As een van die Nuwe Wêreld se belangrikste utopiese Christelike gemeenskappe was die leefstyl van Shakers onlosmaaklik verbonde met dié van landelike Amerika. Vir hul voortbestaan was Shaker-gemeenskappe as hoogs gespesialiseerde kommunalistiese nedersettings en landbouprojekte aangewese op bekwame vaklui en landboudeskundiges wat by hulle aangesluit het. Albei leefstyle - dié van afgesonderde gemeenskappe wat saamgesnoer is deur hul geloofsoortuigings en dié van oorwegend selfversorgende landelike boerderye - het in die loop van die 20ste eeu, met die toenemende industrialisering, verstedeliking en individualisering van die Amerikaanse samelewing, hul ondergang tegemoet gegaan.

 

 

Moeder Ann (Mother Ann) of "Ann die Woord" (Ann the Word ), soos sy deur haar volgelinge genoem is, het haar ná 'n moeilike huwelik en probleme tydens haar swangerskappe (haar vier kinders het almal op 'n jong leeftyd gesterf) in September 1758 by die Shaking Quakers aangesluit, 'n groep godsdienstig andersdenkendes onder leiding van Jane en James Wardley (alternatiewe spellings soos Wardlaw kom voor in dokumente), 'n egpaar wat as kleremakers in Bolton-on-the-Moors, 'n klein nedersetting twaalf myl noordoos van Manchester, werksaam was.. Weens haar deelname aan luidkeelse kerkdienste is sy aan godsdienstige vervolging blootgestel en het - saam met ander Shaking Quakers - selfs in die tronk beland nadat die groep met £20 beboet is weens versteuring van die Sondagsrus en nie in staat was om dié boete te betaal nie.

Na bewering het sy in dié tyd 'n reeks openbarings oor haar ware natuur ontvang. Sy en haar volgelinge het haarself vervolgens as 'n soort profeet en spirituele leier beskou wat - nadat sy die Heilige Gees ontvang het - die vroulike aspek van God se tweeledige (dit wil sê manlike en vroulike) natuur as Vader en Moeder (in teenstelling met die suiwer manlike Drie-eenheid) versinnebeeld het, en as die tweede inkarnasie van Christus (dit wil sê die verwesenliking en verpersoonliking van die Nuwe Testament se sentrale boodskap van liefde).

Deur Moeder Ann Lee se roeping en sendingwerk is 'n spirituele ewewig bereik nadat die eerste Christus, Jesus van Nasaret, manlik was. Ann Lee het 'n omvangryke teologiese fondament vir haar geloof ontwikkel en die selibaat as grondbeginsel van haar gemeenskap gevestig. Die wederkoms van Christus is as 'n spirituele gebeurtenis beskou wat in die harte van gelowiges plaasvind.

In verdere openbarings is aan haar die opdrag gegee om in verwagting van die Duisendjarige Hemelse Ryk te lewe en hiervoor 'n millennariese kerk in die Nuwe Wêreld te vestig. Saam met agt volgelinge het Moeder Ann in 1774 in Liverpool aan boord van The Mariah gegaan, 'n skip wat hulle na Noord-Amerika geneem het. Op 6 Augustus het hulle in New York voet aan wal gesit.

Die groep het in 1776 'n permanente nedersetting in Niskeyuna (tans Watervliet) in die deelstaat New York gestig - in 'n distrik waar net op dié tydstip 'n onafhanklike godsdienstige herlewingsbeweging tot die breë algemene publiek se belangstelling vir die klein Shaker-gemeenskap gelei het. Binne vyf jaar het duisende gelowiges by hulle aangesluit om uiteindelik in altesaam 18 utopiese gemeenskappe en onder die spirituele leiding van Moeder Ann Lee een van die mees ongewone en langdurige godsdienstige eksperimente in die Amerikaanse geskiedenis te begin.

Ná Moeder Ann se afsterwe in 1784 het Elder Joseph Meacham en Eldress Lucy Wright as kerkleiers gedien en die kenmerkende sosiale organisasiestruktuur van die beweging gevestig wat voorsiening gemaak het vir selibatêre gemeenskappe van mans en vroue, huisvesting in slaapsaalagtige wonings en gemeenskaplike besit van alle goedere. Die eerste Shaker-nedersetting, wat volgens dié beginsels in New Lebanon, New York gevestig is, het as voorbeeld gedien vir die stigting van verdere gemeenskappe dwarsoor Nieu-Engeland, en verder weswaarts in Kentucky, Ohio en Indiana. In 1826 was daar 18 Shaker-nedersettings in agt deelstate.

Shaker-gemeenskappe het volgens die beginsels van pasifisme, natuurlike gesondheid en higiëne geleef. In alles wat hulle gedoen het, het Shakers gestrewe na eenvoudigheid en volmaaktheid. Volgens hul eie leuse was hul hande aan hul werk en hul harte aan God gewy. Al was Shakers ook in die Nuwe Wêreld dikwels aan godsdienstige vervolging blootgestel, onder meer vanweë hul pasifistiese oortuiging, of nadat hulle ten onregte van snaakse oortuigings beskuldig is, het die gemeenskap by tydgenote nogtans groot bewondering uitgelok vir sy modelplase, die netjiese voorkoms van sy welvarende nedersettings (wat kommunalistiese en monastiese trekke gehad het), en hul opregte optrede teenoor ander (na wie Shakers verwys het as the world's people - "mense van die wêreld"). Hul beginsel van gelykheid tussen die geslagte en rasse was radikaal en baanbrekend in die 18de eeuse konteks.

Naas sosiale en maatskaplike veranderinge, wat Shaker-leerstellings minder aantreklik gemaak het, het Shaker-gemeenskappe met hul selibatêre leefstyl - geen nuwe lede is in gemeenskappe gebore nie, groei kon net geskied deur die bekering van buitestaanders. Tydens hul bloeitydperk in die middel van die 19de eeu het Shaker-gemeenskappe tussen 4 500 en 6 000 lede getel.

Die laaste aktiewe Shaker-gemeenskap, Sabbathday Lake Shaker Village in New Gloucester, Maine, het laat in 2016 nog uit slegs drie lede bestaan. Op 2 Januarie 2017 is die afsterwe van Suster Frances Carr vermeld. Die laaste oorlewende Shakers is Suster June Carpenter en Broeder Arnold Hadd. Hulle wil graag die bewys lewer dat hul geloofsoortuigings meer is as 'n blote historiese voetnota.

 

 

 

'n Groot verskeidenheid uitvindings, wat gewoonlik nie gepatenteer is nie, het voortgespruit uit die werksywer, toegewydheid en tegniese vernuf van Shaker-gemeenskappe, insluitende die skroef, babbittmetaal, 'n roterende eg, 'n outomatiese veer, 'n turbine-waterwiel, 'n dorsmasjien, die sirkelsaag en die wasgoedpen. Die tegniese uitdaging om gemeenskappe van tussen vyftig en honderd Believers van byvoorbeeld skoon klere en beddegoed te voorsien, het van meganisering 'n maklike keuse gemaak vir Shaker-nedersettings wat oor die nodige vaardighede, kapitaal en wil beskik het - so is in 1858 'n verbeterde wasmasjien gepatenteer wat in Mount Lebanon ontwikkel is. Die wetenskaplike tydskrif Scientific American het in 1860 sy titelblad aan die uitvinding gewy en na hotelle verwys wat uiters tevrede was met die masjien. Shakers was die eerste wat met hul eie onderneming, Shaker Seed Company, saad in pakkies verkoop het en was daarnaas 'n tyd lank die grootste produsente van medisinale kruie in die Verenigde State.

Hul kulturele erfenis sluit gesofistikeerde meubels en boukuns, handvervaardigde produkte, kookkuns en aantreklike musiek soos himnes en danse in. Shaker-danse en -sange maak deel uit van die Amerikaanse volkskuns, terwyl die eenvoudige mooiheid, funksionalisme, tegniese vaardigheid en bedrewenheid, wat in hul vergadersale, skure en gebruiksvoorwerpe weerspieël word, 'n blywende invloed op Amerikaanse ontwerpkuns het. As ambagsmanne het Shakers volmaaktheid bereik met hul meubels.

Om elke taak met groot sorgvuldigheid te verrig was deel van die Shakers se geloofsbelydenis. Juis hieruit het die gemeenskap se kenmerkende bou-, ontwerp- en dekoratiewe kunste voortgespruit wat op eenvoudigheid, hoë gebruikswaarde en volmaakte vakmanskap gegrond was. Hul sin vir skoonheid, netjiesheid, keurigheid, versorgdheid, presiesheid en ordelikheid vind uitdrukking in die suiwer lyne en gebrek aan oorbodige versierings van Shaker-ontwerpkuns. Shakers was baanbrekers vir die beginsel van "vorm volg funksie" wat later ingang gevind het tot die werk van argitekte en ontwerpers soos John Ruskin (1819–1900) en Louis Sullivan (1856–1924).

 

 

 

 

In Shaker-gemeenskappe geniet manlike en vroulike gelowiges gelyke regte. Hiërargiese strukture het steeds 'n sentrale rol in die lewe van Shakers gespeel, en so is elke gemeenskap deur 'n Raad van Oues (Elders en Eldresses) geadministreer wat apart van die jonger Broeders en Susters gehuisves is.

Elke Shaker-nedersetting is gewoonlik in drie eenhede of "families" met tussen 30 en 100 individue verdeel. Na die belangrikste en sentraal geleë eenheid is as Kerkfamilie (Church Family) verwys. Die twee ander families, Noord en Suid, is volgens hul geografiese ligging met betrekking tot die kerneenheid genoem. Elkeen van die eenhede het binne die gemeenskap bepaalde funksies en take verrig.

By die beplanning van hul nedersettings het Shakers die invloed in ag geneem wat die fisiese omgewing op hul gemeenskapslewe kon uitoefen. Die geloofsgemeenskap se hoofkwartier te Mount Lebanon het in 1821 geskrewe verordeninge en reëls saamgestel waarna as Millennariese Wette (Millennial Laws) verwys is. Hierdie wette, wat verskeie kere gewysig is, in 1845 en vervolgens die hele 19de eeu deur, het die gepaste gedrag en lewenstyl in Shaker-gemeenskappe bepaal.

In dié Shaker-leerstellings is die fisiese eienskappe van elke nedersetting as aardse paradys noukeurig vasgelê. 'n Plek van besondere natuurskoon is in elke gemeenskap gekies vir godsdienstige plegtighede en feesvierings.

Groepe van familiegeboue is volgens 'n lineêre uitleg opgerig, met 'n maksimale afstand van driekwart myl, met goed versorgde wandellane, paaie en velde. Hierdie dorpsuitleg het merkbaar verskil van die kenmerkende roosteruitleg in ander gemeenskappe van Nieu-Engeland. Die hoofgeboue van elke gemeenskap – die vergadersaal, kantoor en wonings van die Raad van Oues – het deel uitgemaak van die sentrale Kerkfamilie-kompleks.

Ander woonhuise en sommige werkswinkels is volgens 'n geordende uitleg langs die gemeenskap se hoofpad opgerig, terwyl ander geboue soos skure agter die sentrale spil ontstaan het. Namate 'n Shaker-gemeenskap gegroei het, is die gemeenskapslewe aangevul met nuwe funksies en take waarvoor spesiale geboue benodig is - soos looihuise, werkswinkels vir besemmakers, kopersmidwinkels en spinnerygeboue. Vorm en kleure van geboue is deur die Millennariese Wette bepaal. Ongewone en snaakse boustyle was volgens dié reëls ongewens. In plaas daarvan het deskundiges in Shaker-gemeenskappe op ontwerpe gefokus waarin doeltreffendheid en maklike onderhoud sentraal gestaan het. Shaker-argitektuur sou verbind word met helderheid en elegante aantreklikheid, in lyn met hul strewe om elke gemeenskap ook argitektonies as "hemel op aarde" te ontwerp.

Shakers het gekies vir 'n tradisionele landelike boustyl eie aan Nieu-Engeland, waarvan die vorm en simmetrie deur die sogenaamde Federale en Griekse Herlewingstyle van die laat 18de en vroeë 19de eeu geïnspireer is. Nogtans kon hulle maklik onderskei word van aangrensende nedersettings danksy hul besondere uitleg, geordende landskappe en suiwer funksionele besonderhede van hul geboue.

Die vroegste Shaker-huise is van hout gebou, met strooigeel buitefasades en rooi dakplankies. Die vergaderplek is as enigste gebou wit geverf, soos in die sogenaamde Millenniumwette (Millennial Laws) voorgeskryf is. Sodra die gemeenskappe gegroei en gefloreer het, is bakstene as boumateriaal gebruik. In baie nedersettings het baksteengeboue met vier verdiepings ontstaan wat van elegante graniet- en marmerfasades voorsien is. Om oorbevolking te voorkom en voorsiening te maak vir die toekomstige groei van elke familie, het Shakers dikwels betreklik groot woonhuise opgerig.

• Shaker Museum Mount Lebanon

Meubels

• The Metropolitan Museum of Art - Shaker Furniture

America and the Utopian Dream | Amerika en die Utopiese Droom

• Liberty Magazine, Januarie/Februarie 2014: Ann Lee, A Woman of Great Faith
• PBS.org: Who are the Shakers?
• Yale University Library: Shakers

Boekbesprekings

• Lucy Moore: When Quakers became movers and Shakers. In: The Guardian, 6 Augustus 2000

Werkswinkels in die Shaker-tradisie

• Shaker Workshops

Shakers en moderne tegnologieë

• Radio technology comes to the Shakers

Media

• YouTube.com: The Shakers of Sabbathday Lake Shaker Village
• YouTube.com: Shaker Music & Dance, Hancock Shaker Village
• YouTube.com: Bekende Shaker-himnes - I will bow and be simple
• YouTube.com: Bekende Shaker-himnes - Come to Zion
• YouTube.com: Salli Terri: A Shaker Worship Service. University of Kentucky Choristers onder leiding van Professor Sara Holroyd (1979). Moderne choreografie