Ryk Hattingh: Suid-Afrikaanse skrywer

Hy was bekend vir sy avant-garde skryfwerk.

Ryk Hattingh
Gebore	Andrew Ryk Hitchcock Hattingh 26 Junie 1957 Benoni
Sterf	10 Oktober 2017 Nieu-Seeland
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Alma mater	Universiteit van Pretoria; Universiteit van die Witwatersrand
Beroep	Joernalis
Bekend vir	Sy avant-garde skryfwerk
Eggenoot	Marténe Mentis

Sy pa is ’n prokureur wat oorlede is net voor sy twaalfde verjaarsdag en sy moeder stam uit ’n bekende koloniale familie. Hy spandeer ’n onsuksesvolle jaar aan die Randse Afrikaanse Universiteit waarna hy sy verpligte twee jaar militêre diensplig by die Hondeskool op Voortrekkerhoogte voltooi. Hierna studeer hy verder aan die Universiteit van Pretoria waar hy in 1982 die B.A.-graad voltooi met Afrikaans-Nederlands en staatsleer as hoofvakke. In hierdie tyd is hy getroud en as die baba doodgebore word, weer geskei. Hy vestig hom dan vir twee jaar op Knysna, waar hy onder andere vir ’n jaar onderrig gee in Afrikaans aan die Hornlee Senior Secondary School in die bruin township buite die dorp en ook in die biblioteek op Plettenbergbaai werk. Wanneer hy terugkeer na Johannesburg behaal hy in 1985 die B.A. Honneurs-graad aan die Universiteit van die Witwatersrand. Hierna werk hy in 1986 as vryskutvertaler en sluit hom in 1987 by Die Vaderland aan. Vanaf Februarie 1989 is hy joernalis by die Vrye Weekblad en daarna uitgewer by Hond Uitgewers, waarna hy die eerste redakteur word van die Afrikaanse pornografiese tydskrif Loslyf. In sy vrye tyd speel hy tromme in ’n progressiewe musiekgroep. Hy bly saam met sy gesin in ’n huis in Kensington in Johannesburg. Wanneer sy gesin die slagoffers is van geweldmisdaad in Suid-Afrika, verlaat hy die land in 1997 en vestig hom saam met sy vrou, Marténe Mentis, en gesin in Auckland in Nieu-Seeland. Hier besit hy die winkel Cobble waar hy skoene regmaak en sleutels maak.

Hy sterf op 10 Oktober 2017 aan 'n hartaanval.

Hy is veral bekend vir sy avant-garde skryfwerk, waarin hy bestaande opvattings en konvensies bevraagteken en aanval. Sy werk by Die Vrye Weekblad en Loslyf, wat beide spreek van protes teen die bestel, sit hy voort in sy kuns. Saam met Conrad Botes van “Bitterkomix”-faam, skryf hy byvoorbeeld “Die Foster Bende”, ’n strokiesroman. Sy eerste uitgawes is almal by Taurus, wat in die streng sensuurtydperk werke uitgee waarvoor ander uitgewers nie kans sien nie en hy sit hierdie werk voort by Hond-uitgewers, wat onder andere werke van Koos Prinsloo uitgee. Sy debuut is die novelle “Die tonnel”, waar die hoofkarakter Tomas Johannes van Aarde in opstand kom teen die samelewing, die establishment en burokrasie. Hy is onder andere moeg vir kennisgewings en advertensies wat ongevraag in sy posbus gegooi word en die liefdeloosheid van die kerk en sy amptenare. Vanuit sy slaapkamer begin hy dan om ’n tonnel na vryheid te grawe, waarna die verhaal op surrealistiese manier ontwikkel op ’n wyse wat sterk aan Kafka herinner. “Markus vermoed ’n verhaal” is onortodoks daarin dat die vertelproses self hier die pas aangee en meerdere vertellers karakters voorstel en uit die verhaal uitskryf. Eindelik word dit dan ’n boek oor die relevansie van irrelevansie, geteken met splinters visioene teen die agtergrond van ’n Suid-Afrika gewikkel in ’n burgeroorlog. In die novelle “Ignatius Brand” loop die hoofkarakter se lewe omtrent skeef wanneer hy sy werk verloor, probleme kry met die owerheid binne die apartheidsbestel en sy huwelik misluk. Hy vertrek alleen na Johannesburg, waar drank en politiek sy lewe verder verwoes. Die verhaal word saamgebind deur die simbool van vuur (soos reeds vervat in die hoofkarakter se van), wat beide vernietiging en hernuwing kan bring. Die verhaal dui dus subtiel aan dat die tydsgewrig waarbinne die hoofkarakter hom bevind ten einde loop, met die moontlikheid van hernuwing. Daar is egter geen simplistiese oplossings nie. Hierdie novelle word in 1990 genomineer vir die Rapportprys. “Witskrif” sluit by hierdie boek aan, waar die verteller in los passasies sonder begin, middel en einde brokkies inligting oor sy lewe gee waardeur die banaliteit van sy jeug en sy dwelmverslawing na vore kom. Hierdie inligting kom in verskeie vorms, soos dagboekinskrywings en optekening van drome, fantasieë en herinneringe. Eindelik verskaf dit alles die beeld van ’n verwarde mens wat op selfvernietiging afstuur in ’n deurmekaar en dekadente wêreld. Die meerduidige titel verwys na ’n amptelike dokument wat ter bespreking voorgelê word wanneer veranderinge beplan word, ’n geskrif deur ’n witmens en ook ’n geskrif onder die invloed van die wit poeier kokaïen.

Sy drama “Sing jy van bomme” word in 1988 deur die Transvaalse Raad vir Uitvoerende Kunste (TRUK) opgevoer en verower vyf Vita-toekennings, waaronder een vir die Mees Belowende Afrikaanse Dramaturg. Die drama speel af in ’n anargistiese Johannesburg waar bomme gedurig ontplof en die karakters poog om te oorleef, met binne hulle die pyn van mense wat te veel gesien en beleef het. Die agtergrond is die grensoorlog van die tagtigerjare. “Mynhoop” (met die subtitel “’n nokturne”) maak sy debuut in 1994 met ’n opvoering in die Pieter Roos Teater in Johannesburg onder leiding van Gerrit Schoonhoven. ’n Nokturne is ’n verklanking van naggeluide en die stuk se vier karakters praat hoofsaaklik in die vorm van lang monoloë gedurende die eensaamheid van die nag. Die hoofkarakters is die ou vrou Hanna, wat vele minnaars gehad het en klaarblyklik in die verlede leef, en Swart, die man saam met wie sy bly. Swart is ’n denker, leser en sterrekundige. Hulle besef eindelik dat hulle ten spyte van hulle lang saamblyery bitter min van mekaar weet en die monoloë wat hulle lewer is tasbare bewys dat hulle baie praat maar selde met iemand anders kommunikeer. Hy skryf ook die teks vir “Opdrag: Ingrid Jonker”, ’n eenvrou-vertoning wat deur Jana Cilliers by die Grahamstad Nasionale Kunstefees en die KKNK opgevoer word. Hierdie drama word in 2000 deur die ENB Teaterpaneel aangewys as beste nuwe Suid-Afrikaanse toneelstuk en Jana Cilliers as beste aktrise vir haar spel in hierdie drama. Die stuk is ’n interne monoloog waarin die aktrise die kreatiewe prosesse van beide skryf en toneelspel ondersoek. Dis geensins ’n sentimentele huldeblyk aan Jonker nie en ondersoek sowel die kunstenaar en die mens met genadelose eerlikheid en insig. “Eensnaar” is ’n drama oor Leipoldt wat in 2001 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees opgevoer word. Die drama ondersoek ook emigrasie en vervreemding as deurlopende temas. Sy eenbedryf in vier tonele, “Die moderne kunstenaar”, word in Februarie 1983 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Hy skryf ook gedigte en “Sonbeeld” word in November 1981 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer.

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria   Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en Koerante

• Erasmus, Elfra “Nuwe uitgewery wil byt en blaf, nie stert swaai” “Beeld” 21 Januarie 1993
• Krog, Antjie “Taal is ’n virus” “Die Suid-Afrikaan” Januarie / Februarie 1994
• Nieuwoudt, Stephanie “Ná ‘Witskrif’ wil Ryk Hattingh lewe in Nieu-Seeland” “Plus” 6 Februarie 1998
• Rautenbach, Elmari “Die ghoeroe-pornograaf” “De Kat” Julie 1995

Ongepubliseerde Bronne

Resensies

Eensnaar

• Boekooi, Paul "Rapport" 29 April 2001

Ignatius Brand

• Malan, Charles "Insig" Februarie 1991
• Pakendorf, Gunther "Die Burger" 5 Februarie 1991
• Venter, L.S. "Die Burger" 17 Februarie 1991

Markus Vermoed 'n Verhaal

• Brink, André P. "Rapport" 28 Februarie 1988
• Claassen, George "Insig" Januarie 1988

Mynhoop

• De Vries, Izak "Die Burger" 14 September 1994

Sing Jy van Bomme

• Hough, Barrie "Rapport" 4 Februarie 1988

Die tonnel

• Brink, André P. "Rapport" 2 Desember 1984
• Cilliers, Cecile "Die Burger" 28 Junie 1984

Witskrif

• Venter, L.S. "Beeld" 26 Januarie 1998

Internet

• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Hattingh,_Ryk
• Heyns, Johan Dirk Unisa: http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/16946/thesis_heyns_jd.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• News24: http://www.news24.com/xArchive/Archive/Ryk-Hattinghs-new-play-disappoints-20010425 Geargiveer 10 Mei 2015 op Wayback Machine