Renamo

Dit is aanvanklik geborg deur die Rhodesian Central Intelligence Organisation (CIO) en is in 1975 gestig as deel van 'n anti-kommunistiese militêre mag teen die land se regerende FRELIMO-party.

Die eerste leier was André Matsangaissa, 'n voormalige senior amptenaar in die gewapende vleuel van FRELIMO. Die beweging het sy oorsprong in 'n vermenging van anti-FRELIMO-afvalliges wat onmiddellik voor en kort na die Mosambiekse onafhanklikheid georganiseer het, asook Suid-Afrikaanse en Rhodesiese pogings om hierdie gebeure aan te moedig vir hul eie doeleindes. Dit is duidelik dat RENAMO se geledere versterk is deur politieke ballinge uit Mosambiek wat in beginsel FRELIMO werklik teengestaan het, en 'n aantal ander wat met geweld en intimidasie gewerf is. FRELIMO en RENAMO het op 4 Oktober 1992 die Rome algemene vredesooreenkomste onderteken wat die Mosambiekse burgeroorlog beëindiging het.

Kritici van RENAMO het die beweging gereeld veroordeel as 'n 'agenteleër' van Rhodesië en later, van die apartheidsregering van Suid-Afrika. Daar word geteoretiseer dat RENAMO gevorm is met die uitsluitlike doel om Mosambiekse steun aan Rhodesiese opstandelinge te beveg. Aan die ander kant was RENAMO ook 'n weerspieëling van FRELIMO se eie versplinterde ondersteuningsbasis en die dalende gewildheid in die era ná die onafhanklikheid. Na hierdie oorlog was dit verantwoordelik vir die bevordering van grondwetlike hervorming sowel as 'n sterk binnelandse privaatsektor.

Matsangaissa, wat in 1979 oorlede is, is opgevolg deur Afonso Dhlakama, wat die organisasie tot sy dood in 2018 lei. Na hernude botsings, is 'n vredesooreenkoms in Augustus 2019 tussen RENAMO en die Mosambiekse regering bereik, wat tot gevolg gehad het dat die laaste RENAMO-vegters hul wapen opgegee het. RENAMO-leier, Ossufo Momade, het daarna belowe om "vrede en nasionale versoening te handhaaf".

RENAMO verenig in 1982 met 'n ander rebellegroep, die Revolutionary Party of Mosambique (PRM). As gevolg van hierdie samesmelting kon die rebellegroep sy bedrywighede in Noord-Mosambiek uitbrei, veral in die provinsie Zambezia. In 1984 het die Suid-Afrikaanse en Mosambiekse regerings die Nkomati-ooreenkoms onderteken, waarin Suid-Afrika ingestem het om op te hou om RENAMO te borg indien die Mosambiekse regering verbanne lede van die African National Congress (ANC) wat daar woon, sou uitsit. Dit was in ooreenstemming met die totale nasionale strategie wat destyds bestaan het, waardeur die wortel van infrastruktuurontwikkelingsprojekte aangebied sou word as 'n aansporing vir samewerking, ondersteun deur die stok van militêre vergelding as die guerillas van die ANC nog steeds hulp verleen. In 1988 beleef RENAMO sy enigste groot skeuring tydens die burgeroorlog, toe die voormalige PRM-bevelvoerder Gimo Phiri wegbreek en 'n onafhanklike opstandige groep stig, bekend as die Mosambiekse nasionale unie (UNAMO).

Intussen het die Mosambiekse regering die verbanne lede van die ANC nie uitgesit nie, en gevolglik het die Suid-Afrikaanse regering voortgegaan om finansiële en militêre hulpbronne aan te bied totdat 'n permanente vredesooreenkoms in 1992 bereik is en onder die toesig van die Verenigde Nasies se operasie in Mosambiek (UNOMOZ) tot 1994 was. Om hierdie proses in die regte rigting te skuif, is 'n spesiale operasie van stapel gestuur deur die Nasionale Intelligensiediens genaamd Operasie Bush Talk, wat ten doel het om die burgeroorlog in Mosambiek permanent te beëindig deur die vloei van militêre materiaal oor die poreuse grense na Suid-Afrika te stuit. Een manifestasie hiervan was die burgermag van die Inkatha Freedom Party (IFP) wat opgelei en bewapen is deur die SAW Spesiale Magte as deel van Operasie Marion wat gewapen was deur wapens afkomstig van Mosambiek.

Die vredesooreenkoms het gelei tot die ontwapening van RENAMO, tot die integrasie van sommige van sy vegters in die Mosambiekse leër en tot die transformasie daarvan in 'n gewone politieke party. Dit is nou die belangrikste opposisieparty in Mosambiek. Tydens die wetgewende verkiesing op 1 en 2 Desember 2004 was die party die belangrikste deel van die verkiesingsalliansie Renamo-UE, wat 29,7% van die nasionale stemme en 90 uit 250 setels verower het. Die presidentskandidaat van hierdie alliansie, Afonso Dhlakama, het 31,7% van die stemme bekom.

Raul Domingos, onderhandelaar by die Algemene Vredesakkoord in Rome en RENAMO se leier in die parlement van 1994–1999, is in 2000 uit die party gesit en het in 2003 die Party vir Vrede, Demokrasie en Ontwikkeling gestig.

Aktiwiteite in Zimbabwe

RENAMO-magte het op 17 Junie 1987 'n weermagbasis in Zimbabwe naby Mukosa aangeval en sewe soldate gedood en gewond 19. RENAMO val die Katiyo Tea Estate aan en vernietig waardevolle eiendom in Julie en vermoor drie mans in Rushinga in Augustus. Op 30 November het RENAMO-militante 13 huise afgebrand.

Tussen Desember 1987 en 21 Januarie 1988 het RENAMO 101 aanvalle naby die Mosambiek-Zimbabwe-grens uitgevoer.

Na die einde van die Mosambiekse burgeroorlog, word RENAMO verbind aan 'n Zimbabwiese militante groep, Chimwenje.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.