Platinum

78 iridium ← platinum → goud Pd ↑ Pt ↓ Ds Periodieke tabel
Algemeen
Naam, simbool, getal	platinum, Pt, 78
Chemiese reeks	oorgangsmetale
Groep, periode, blok	10, 6, d
Voorkoms
Atoommassa	195,084 (1) g/mol
Elektronkonfigurasie	[Xe] 4f145d96s1
Elektrone per skil	2, 8, 18, 32, 17, 1
Fisiese eienskappe
Toestand	vastestof
Digtheid (naby k.t.)	21,45 g/cm³
Vloeistof digtheid teen s.p.	19,77 g/cm³
Smeltpunt	2 041,4 K (1 768,3 °C)
Kookpunt	4 098 K (3 825 °C)
Smeltingswarmte	22,17 kJ/mol
Verdampingswarmte	469 kJ/mol
Warmtekapasiteit	(25 °C) 25,86 J/(mol·K)
Dampdruk P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k teen T/K 2 330 (2 550) 2 815 3 143 3 556 4 094
Atoomeienskappe
Kristalstruktuur	kubies vlakgesentreerd
Ruimtegroep	Fm3m  nommer: 225
Strukturbericht-kode	A1
Oksidasietoestande	6, 5, 4, 3, 2, 1, -1, -2 (matige basiese oksied)
Elektronegatiwiteit	2,28 (Skaal van Pauling)
Ionisasie-energieë	1ste: 870 kJ/mol
	2de: 1 791 kJ/mol
Atoomradius	139 pm
Atoomradius (ber.)	geen data pm
Kovalente radius	136±5 pm
Van der Waals-radius	175 pm
Diverse
Magnetiese rangskikking	paramagneties
Elektriese resistiwiteit	(20 °C) 105 nΩ·m
Termiese geleidingsvermoë	(300 K) 71,6 W/(m·K)
Termiese uitsetting	(25 °C) 8,8 µm/(m·K)
Spoed van klank (dun staaf)	(20 °C) geen data m/s
Young se modulus	125 - 240 GPa
Skuifmodulus	61 GPa
Massamodulus	230 GPa
Poissonverhouding	0.38
Mohs se hardheid	4 - 4,5
Vickers hardheid	549 MPa
Brinell hardheid	392 MPa
CAS-registernommer	7440-06-4
Vernaamste isotope
Isotope van Platinum iso NV halfleeftyd VM VE (MeV) VP 190Pt 0,014% 6,5×1011 α 3,18 186Os 191Pt sin 2,76 dae e ? 191Ir 192Pt 0,782% Pt is stabiel met 56 neutrone 193Pt sin 50 jaar e ? 193Ir 193mPt sin 4,33 dae IO 0,1355e 193Pt 194Pt 32,967% Pt is stabiel met 116 neutrone 195Pt 33,832% Pt is stabiel met 117 neutrone 195mPt sin 4,02 dae IO 0,1297e 195Pt 196Pt 25,242% Pt is stabiel met 118 neutrone 197Pt sin 19,8913 uur β 0,719 197Au 197mPt sin 1,59 uur IO 0,3465 197Pt 198Pt 7,163% Pt is stabiel met 120 neutrone
Portaal Chemie

Die naam van die element is afgelei vanaf die Spaanse term platina del Pinto, wat letterlik vertaal word na “kleine silwer van die Pintorivier”. Dit is deel van die Groep 10 elemente in die periodieke tabel van elemente. Platinum is redelik dig, pletbaar, smeebaar, 'n edelmetaal, en 'n oorgangsmetaal.

Die kleur daarvan is gryswit, dit is korrosiebestand en word gevind in sommige nikkel- en koperertse saam met vrye elemente. Platinum word gebruik in juweliersware, laboratoriumtoerusting, elektriese kontakpunte en elektrodes, platinum weerstandtermometers, tandartse se toerusting en katalitiese omsetters.

Chemiese eienskappe

Platinum staan bekend as 'n edelmetaal, net soos goud en silwer. Die term edelmetaal beteken dat hierdie metale nie met suurstof verbind as dit daarmee in aanraking kom nie. Hulle roes of slaan dus nie aan wanneer hulle aan die atmosfeer blootgestel word nie.

Platinum is ook in staat om die inwerking van die meeste sure te weerstaan, behalwe waterstofjodied HI by 100° C. Dit word nie deur salpetersuur, swaelsuur, fluoorsuur of soutsuur aangetas nie. Reagense wat uit mengsels van sure bestaan, bv. aqua regia (koningswater: 'n mengsel van salpeter- en soutsuur) kan wel die metaal aanval. Platinum gaan as heksachloroplatinumsuur in oplossing:

${\displaystyle 8HCl+2HNO_{3}+Pt\rightarrow H_{2}PtCl6+4H_{2}O+2NOCl}$

Teen 80° los dit ook in 'n Cl₂/HCl-mengsel as heksachloroplatinumsuur op. Platinum los ook in 'n smelt van kaliumsianied by 700° C op.

Platinum reageer met chloor, swawel en fosfor, en ook wanneer dit saam met sekere alkalië verhit word.

Katalisator

Een van die belangrikste eienskappe van platinum is dat dit 'n uiters doeltreffende katalisator is. Party chemiese reaksies vind spontaan plaas, terwyl ander spesiale toestande vereis voordat hulle plaasvind, bv. deur die stowwe te verhit of 'n hoë druk toe te pas. Party chemiese reaksies vind slegs in die teenwoordigheid van 'n bykomende chemiese stof plaas, of word daardeur versnel.

So 'n stof, wat nie self deur die reaksie verander word nie, word 'n katalisator genoem. In die nywerheid word platinum veral as 'n katalisator gebruik. In die aanwesigheid daarvan is dit moontlik om die gasse stikstof en waterstof, of suurstof en swaweldioksied, deur verhitting te laat verbind, en platinum word op hierdie manier gebruik in die grootskaalse vervaardiging van ammoniak en swawelsuur.

Ander gebruike

Platinum het egter ook ander gebruike in die wetenskap en in die nywerheid. Aangesien platinum minder as die meeste ander metale uitsit wanneer dit verhit word, kan dit in glasware verseel word sonder om die glas te laat kraak; hierdie eienskap maak platinum uiters geskik vir gebruik in laboratoriumtoerusting.

Omdat platinum ook roesbestand is, word dit baie in laboratoriums vir smeltkroese, elektriese kontakpunte en in hoogoonde gebruik. In hierdie gebruike word platinum gewoonlik as 'n allooi saam met rodium, iridium, rutenium of wolfram gebruik om dit 'n groter sterkte en hardheid te gee. 'n Ander baie belangrike gebruik van platinum - baie keer in 'n allooi met goud of silwer - is in die juweliersbedryf, veral in die montering van diamante.

• Sien ook Kategorie:Verbindings van platinum

• KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 533

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Platinum.

•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir platinum.

  Hierdie artikel is ’n saadjie. Voel vry om Wikipedia te help deur dit uit te brei.