Pieter Stofberg

Pieter Barend Jacobus Stofberg (Goudini Rawsonville, Kaapkolonie, 3 Oktober 1869 – Robertson, Kaapkolonie, 7 Junie 1907) was 'n predikant en een van die mees begaafde en bekwame sendelinge van die Nederduitse Gereformeerde Kerk. Deur sy ernstige bepleiting het die Kaapse Kerk ontwaak tot die besef van die dringende noodsaaklikheid van 'n inboorling-opleidingskool, wat kort ná sy dood opgerig en na hom genoem is.

Pieter Barend Jacobus Stofberg
Pieter Stofberg
Naam	Pieter Barend Jacobus Stofberg
Geboorte	3 Oktober 1869 Rawsonville, Kaapkolonie
Sterfte	7 Junie 1908 Robertson, Kaapkolonie
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Boksburg
Jare aktief	1895–1908
Kweekskool	Kweekskool, Universiteit Stellenbosch
Sendingwerk	Mochudi, Betsjoeanaland

Stofberg het sy arbeid op Mochudi in Betsjoeanaland op 13 Augustus 1898 begin en ontwikkel die werk daar in 'n groot mate, veral danksy sy groot en heilige gawes. Hy is getrou bygestaan deur sy "teerbeminde gade", Annie Hofmeyr (1871–1899), die dogter van dr. Servaas Hofmeyr, wat reeds in hul eerste jaar in die buiteland deur die koors (malaria) afgemaai is nadat hulle slegs agt maande in die sendingveld gearbei het. In Maart 1904 kon ds. Stofberg die voorreg smaak om 'n groot en sierlike kerkgebou met duisend sitplekke teen 'n koste van £2 000 in te wy. Die geld is op bevel van die opperhoof van die plaaslike stam deur die mense self byeengebring. Maar die Mochudi-sending kon sy ywerige en toegewyde arbeider nie lank behou nie, want hy het juis besluit om die aanbod van die Buitelandse Sendingkommissie van die nuwe werkkring in Masjonaland, deur die Berlynse Sendinggenootskap aan die NG Kerk oorgemaak, te aanvaar toe hy siek word en ná 'n smartvolle lyding, wat hy met geloof en geduld verduur het, op Robertson oorlede is op 7 Junie 1907. Op die Sinode van die Kaapse Kerk van 1906 het hy met groot erns die behoefte aan 'n inrigting vir die opleiding van evangeliste bepleit. Nie lank ná sy dood nie is sy wens vervul toe op 1 Oktober 1908 aan die Vaalrivier in die distrik Heilbron, Oranje-Vrystaat, die Stofberg-gedenkskool, na hom genoem, geopen word met die doel om inboorling-onderwysers, -evangeliste en -sendelinge op te lei.

 

Pieter Stofberg is op 3 Oktober 1869 op Goudini in die Kaapkolonie gebore. Sy vader was Hendrik Christoffel Stofberg (1835–1912) van Goudini (Rawsonville) en sy moeder Maria Hester Gertruida Botha (1837–1914). In 1890 behaal hy die B.A.-graad aan die Victoria-kollege op Stellenbosch en verwerf daarna as buitemuurse student die B.D.-graad aan die Universiteit St. Andrews, Skotland. Hierna voltooi hy sy kursus aan die teologiese kweekskool op Stellenbosch en word op 27 September 1894 as predikant gelegitimeer.

Kort nadat die goudvelde op die Witwatersrand geproklameer is, het die prospekteerder Pieter Kilian op Vogelfontein ook goud ontdek en is Boksburg, genoem na die staatsekretaris W.E. Bok, in 1887 op hierdie plaas aangelê. Ná die gemeentes Johannesburg (1887), Krugersdorp (1890) en Langlaagte (1892), is Boksburg as vierde gemeente aan die Rand, en die eerste aan die Oos-Rand, gestig met ds. A.J. Louw van Heidelberg, Transvaal, as konsulent.

In Desember 1894 is die eerste kerkgeboutjie ingewy en op 26 Januarie 1895 is ds. Stofberg as die eerste predikant bevestig. Stofberg het veral te kampe gehad met 'n snelgroeiende bevolking aan die Oos-Rand, wat gestrek het oor 'n afstand van meer as 60 km van Germiston in die weste tot by Delmas in die ooste. Sy dienstyd hier was egter van korte duur, want op 31 Mei 1898 vertrek hy na Mochudi in die destydse Betsjoeanaland (nou Botswana) as sendeling onder die Bakgatla.

 

 

 

Agtergrond

Eerw. Pieter Brink van Wellington het enkele jare lank as ds. Henri Gonin se assistent op die sendingstasie Saulspoort, sowat 65 km noord van Rustenburg, onder die Bakgatlastam gewerk. toe die ou kaptein Gamjan, kaptein Lentswe (Linchwe) se vader, met die grootste deel van sy volk na die Pilanesberg trek, het eerw. Brink hom daarheen gevolg en enkele jare onder hulle gewerk. Nie lank daarna nie het Gamjan nog dieper die woestyn ingetrek en 'n ander stam verslaan, maar die onverskrokke sendeling, wat onlangs sy vrou verloor het, het hom ook derwaarts gevolg. Die plek wat die stam en hul sendeling bereik het, staan sedertdien as Mochudi bekend. Eerw. Brink het sy eerste indrukke van die ou kaptein se kraal as volg beskryf (uit die Nederlands vertaal): "Ons was nog nie lank uitgespan nie, toe ek die koppies begin beklim om 'n duidelik beeld van die ligging van die plek te kry. Ek is egter telkens teleurgestel, want daar was steeds hoër punte wat gedurig die uitsig belemmer het. Enige dae later het na die hoogste koppie gestap wat taamlik ver van die kraal verwyder is. Ek moes twee uur ver deur bosse en struike stap, deur gate en spelonke my weg deurdring ten einde my doel te bereik. Eindelik kom ek toe op die kruin van die hoogste koppie te staan waar ek 'n krans hoër as die bome gevind het en wat gemaklik uitgeklim kon word. Van hierdie plek af het ek 'n fraai uitsig oor die groot Kalahariwoestyn met haar onafsienbare vlaktes, geheel bedek met donker groen bome en bosse, wat herinner aan 'n groen see. Daar sit ek toe op 'n hoë rots, menslik gesproke heeltemal eensaam en alleen in die doodstil woestyn, waar net die blare van die bome, deur die sagte suidewind beweeg, hulle laat hoor. Wat ek daar gevoel het, kan ek nie beskryf nie. Die gedagte aan die duisende heidene wat in die grote woestyn om my ronddwaal, die gedagte aan die sending van ons Kerk en aan die werk wat ek kom doen het, die gedagte aan my dierbare vrou daarbo – sulke gedagtes het my hele siel vervul. Hoe leeg het my wêreld nou geword! Hoe vreemd voel ek my daarin! Ek was alleen en tog nie alleen nie, want die Here was met my as 'n sterke Held." Toe eerw. Brink na die kaptein se kraal terugkeer, het hy hom "geheel beschonken" aangetref. Veel hulp het hy dus nie van hom gekry nie, maar die sendeling het sy werk moedig voortgesit. Later het hy in die huwelik getree met 'n mej. Rousseau, wat 12 jaar lank te midde van vele ontberinge en opofferinge saam met eggenoot gearbei het op die sendingstasie Mochudi, waarvan die jong egpaar die stigters was.

Ná eerw. Brink se dood het eerw. Beyer, 'n Duitse sendeling, op Mochudi kom arbei. Hy het egter nie lank gelewe nie en ná sy vertrek moes die toegewyde en moedige Debora Retief twee jaar lank die werk aan die gang hou tot 'n sendeling weer gestuur kon word, maar ds. Willie Neethling is oorlede slegs 10 maande nadat hy na Mochudi gekom het. Hy is oorlede drie uur nadat hy ernstige beserings opgedoen het toe hy van die kerk se gewel afgeval het terwyl hy tydens 'n storm daarna gaan omsien het.

Stofberg se koms na Mochudi

Die Buitelandse Sendingkommissie van die Kaapse Kerk het ds. Stofberg beroep om sy ou klasmaat, William James Neethling, op te volg as sendeling onder die Bakgatlastam op Mochudi. Kort ná die aanvaarding van dié beroep, trou Stofberg in Johannesburg met Anna Hofmeyr (17 Augustus 1871 – 23 Maart 1899), die dogter van dr. Servaas Hofmeyr van Montagu. Voor haar huwelik het sy onderwys gegee en in Engeland opleiding as verpleegster en evangelisasie-werkster ontvang. Op 31 Julie 1898 is die egpaar op Stellenbosch na hul nuwe werkkring afgevaardig waar ds. Stofberg op 13 Augustus 1898 deur ds. Henri L. Gonin op Mochudi bevestig is.

Die eerste paar maande van ds. en mev. Stofberg se dienstyd is deur groot hongersnood onder die inboorlinge gekenmerk. Naas die sendingwerk, onderwys en geneeskundige hulp, moes die egpaar dus ook vir noodleniging sorg. Slegs agt maande ná hul aankoms sterf sy vrou onverwags aan die koors (malaria). Ten spyte van dié tragiese verlies sit ds. Stofberg sy taak met ywer voort tot 'n tweede terugslag die sendingstasie sewe maande later tref met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog. Op 22 Oktober 1899 is al die blanke lede van die sendingpersoneel deur die Britse troepe gevange geneem en na Bulawayo in Suid-Rhodesië gestuur. Later is hulle toegelaat om na die Kaapkolonie of Transvaal te gaan, terwyl slegs een, Debora Retief, toestemming kon kry om na Mochudi terug te keer.

Die Tweede Vryheidsoorlog

Stofberg vertrek gevolglik in Junie 1901 na Europa om 'n kursus in geneeskunde te volg. Van die begin van 1902 af tot die einde van die oorlog tree hy as kapelaan van die Boerekrygsgevangenes in Portugal op. Hy keer in Julie 1902 na Suid-Afrika terug en hervat die volgende maand sy werk op Mochudi. Tydens sy afwesigheid het 'n reeks ongelukkige gebeurtenisse langs die grens tussen Transvaal en Betsjoeanaland plaasgevind. Hoewel die Bakgatla onder hul opperhoof, Lentswe (Linchwe), aanvanklik neutraal wou bly, is hulle tog aan die Britse kant in die Driejarige Oorlog betrek. Dit het uitgeloop op 'n aanval – bekend as die moord van Derdepoort – sonder Britse magtiging deur Bakgatla en ander Tswana op 'n Boerelaer op 25 November 1899; die verbranding (as vergelding) van die inboorlingstatte langs die Maricorivier deur die Boere, en herhaalde rooftogte deur die inboorlinge op die plase aan die grens. Hierdie gebeurtenisse, tesame met die langdurige afwesigheid van die sendelinge, het die sendingwerk benadeel en die verhouding tussen die wit en swart mense versteur. Dit het Stofberg, wat 'n Afrikaner met sterk nasionale gevoel was, in 'n moeilike posisie geplaas.

Ná die oorlog

 

Nogtans het Lentswe die leiding in verband met die oprigting van 'n groot nuwe kerkgebou geneem wat in Maart 1904 in gebruik geneem is teen 'n koste van £2 000, wat hy self onder sy mense bymekaargemaak het, terwyl 'n nuwe skoolgebou in Junie 1906 voltooi is.

Gedurende sy dienstyd op Mochudi het ds. Stofberg etlike beroepe na makliker standplase in Suid-Afrika en selfs een in Londen van die hand gewys. Omstreeks 1906 het hy hom verloof aan Helen Elizabeth Hofmeyr (Somerset-Oos, 24 Mei 1880 – Somerset-Oos, 18 Augustus 1964), die tweede jongste van ds. J.H. Hofmeyr van die NG gemeente Somerset-Oos se 13 kinders van wie 12 volwassenheid bereik het. Sy was orreliste op haar tuisdorp en is op 25 Maart 1911 met Oswin Boys Bull getroud. Kort ná sy verlowing besluit ds. Stofberg om as sendeling na Gutu, in Masjonaland, te gaan.

Stofberg se dood

 

In Februarie 1907 was hy egter in 'n ongeluk op Mochudi betrokke en spoedig het dit geblyk dat hy 'n ongeneeslike kwaal opgedoen het (prof. G.B.A. Gerdener beskryf dit as "'n geheimsinnige en ongeneeslike siekte"). Ná 'n siekbed van etlike maande waartydens hy swaar gely het, sterf hy in Junie 1908 aan die woning van sy suster op Robertson en word op Worcester begrawe.

Die Stofberg-gedenkskool is op 1 Oktober 1908 naby Viljoensdrif in die Noord-Vrystaat gestig nadat die Sinodes van die gefedereerde Nederduitse Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika eenparig besluit het om 'n opleidingskool vir swart predikante, evangeliste en onderwysers op te rig. Dit is na ds. Stofberg genoem na aanleiding van sy welsprekende pleidooi op die Kaapse Kerk se Sinode van 1906. Die klas vir evangeliste het begin met een dosent en een student. Die lektor was ds. Andrew Hofmeyr (1866–1936), die eerste hoof van die instelling, wat in dié amp aangebly het tot sy aftrede in Desember 1934, toe hy opgevolg is deur sy tweede oudste seun, ds. H. Murray Hofmeyr (1898–1977, later rektor van die teologiese skool aan die Universiteit van die Noorde). 'n Groot instelling met talle onderafdelings het mettertyd ontwikkel.

Vroeg in 1956 het die Nasionale Party-regering die normaalkollege kragtens die Wet op Bantoe-onderwys (Wet. No. 47 van 1953) oorgeneem toe daar 16 personeellede en 364 in dié afdeling was. In die laerskool, wat as oefenskool vir die normaalkollege gedien het, was daar ses onderwysers en 326 leerlinge. Einde 1959, toe daar vier lektore en 120 studente in die teologiese skool was, moes die Stofberg-gedenkskool verskuif na 'n "bantoe-gebied" omdat dit in 'n blanke groepsgebied geleë was. Tot in daardie stadium is 84 predikante, 651 evangeliste en sowat 1 100 ten volle opgeleide onderwysers aan die skool opgelei. Die verslag van die Sinodale Sendingkommissie wat voor die Sinode van die NG Kerk van Transvaal van 1957 gedien het, het die omstandighede van destyds as volg beskryf: "Soos reeds gemeld moet al drie opvoedingsinrigtings (Stofberg-gedenkskool, Bethesda-normaalskool en Emmarentia Geldenhuys-skool) óf gesluit óf verskuiwe word binne vyf jaar omdat hulle volgens die Groepsgebiedewet swart kolle binne die wit kolle is, of inrigtings binne blanke gebiede. Na lange onderhandelinge met die Naturellasake Departement het dit geblyk noodsaaklik te wees, niks kon gedoen word om dit te voorkom nie. Die Besture het toe deur memorandums en onderhandelinge met die Departement probeer om die beste daarvan te maak deur uit te vind waarheen verskuiwe kon word en wat vir die Kerk die voordeligste sal wees om te doen en tog nog sy deel aan die opvoeding te behou sover dit enigsins moontlik is. Die Regering was baie toegeeflik, altyd genaakbaar en het die besture met die beste advies bedien.

"Stofberggedenkskool se Normaalskool-studente sal opgeneem word in die inrigtings van die Staat soos byvoorbeeld by Thaba Nchu in die Vrystaat en ’n moontlike opleidingskool in die Pietersburg-distrik. Die Teologiese afdeling van Stofberg, t.w. die opleiding van evangeliste en inboorlingleraars moet deur die Kerk voorsiening voor gemaak word; grond sal deur die Staat op trustgronde geskenk word en okkupasiereg verleen word om die kerklike geboue daar op te rig. Ruimte sal genoeg wees vir die bou van al die nodige geboue, klaskamers, hostels, privaatwonings, ens. Die Staat sal dit verwelkom as die Kerk sy inrigtings by hul opvoedingsinrigtings plaas vir die goeie invloed van sy leerlinge en studente. Die Kerk aan die ander kant sal dankbaar wees as hy van die Staat se opvoedingsinrigtings kan gebruik maak vir die akademiese opleiding van sy teologiese studente. Oor die verkoop van die gronde en geboue van Stofberg moet die vier Gefedereerde Kerke besluit."

Sedert 1960 is die opleiding voorgesit op vier verskillende plekke. Die teologiese afdeling van die oorspronklike skool het na Turfloop naby die huidige Polokwane in die destydse Noord-Transvaal verskuif (waar die NG Kerk en die Hervormde Kerk saamwerk); 'n nuwe teologiese seminarium is op Witsieshoek in die Vrystaat gestig en die seminariums op Dingaanstat in Natal en Decoligny by Umtata by die nuwe skema ingelyf. Dié vier instellings is deur 'n sentrale bestuur beheer waarin die streeksinodes van die NG Kerk en die sendingkerke verteenwoordig is. Elke instelling het sy eie plaaslike komitee gehad.

 

W.L. Maree skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek: "Stofberg het sy arbeid as sendeling planmatig en doelgerig uitgevoer en het geweet hoe om die belange van die sending en die inheemse volk te bevorder deur doeltreffende gebruikmaking van die stamorganisasie soos dit in die opperhoof gesentraliseer was. Hy was 'n vurige voorstander van 'n opleidingskool vir Bantoeleraars, evangeliste en onderwysers, en lewer in 1906 in die Kaapse NG sinode 'n ernstige pleidooi vir die oprigting van so 'n skool. Toe die ideaal die jaar na sy dood verwesenlik word, word die skool (tans by Pietersburg) die Stofberg-gedenkskool genoem." Onder die leiding van 'n neef van ds. Stofberg se verloofde, ds. Andrew Hofmeyr, het dié inrigting, wat begin het op 'n beskeie skaal, bestendig uitgebrei.

• (nl) Dreyer, eerw. Andries 1910. Historisch Album van De Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• (nl) Dreyer, eerw. Andries. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika, 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-Kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) De Kock, W.J. (hoofred.) 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
• (en) Gerdener, prof. G.B.A. in Potgieter, D.J. (hoofred.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa vol. 10. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery.
• (en) Murray, ds. H. Murray in Potgieter, D.J. (hoofred.) 1974. Standard Encyclopaedia of Southern Africa vol. 10. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery.
• (af) (en) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.