Staat Palestina: Land met omstrede status, geleë in Wes-Asië

Die Staat Palestina is deur die Palestynse Bevrydingsorganisasie verklaar op 15 November 1988 en word deur meer as 134 lande erken. Op 31 Oktober 2011 het Palestina 'n lid van Unesco geword en op 29 November 2012 het die Algemene Vergadering van die Verenigde Nasies met 'n groot meerderheid vir die opname van Palestina as waarnemer gestem. Palestina bestaan uit die Gasastrook en die Wesoewer.

Staat Palestina
دولة فلسطين
Dawlat Filasṭīn (Arabies)

Vlag Wapen
Volkslied: فدائي Fida'i (Arabies vir: "My verlossing")
Hoofstad	(Oos-)Jerusalem (geproklameer) Ramallah (administratief)
Grootste stad	Jerusalem (geëis) Gasa (de facto)
Amptelike tale	Arabies
Regering • President • Eerste minister	Unitêre presidensiële grondwetlike republiek Mahmoud Abbasb Mohammad Mustafa
Onafhanklikheid Vorming • Onafhanklikheidsverklaring • VN-waarnemer- status-resolusie • Verander van PA • Soewereiniteitsdispuut met Israel	15 November 1988 29 November 2012 3 Januarie 2013 voortdurendc
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	6 020 km² - Wesoewer 5 860 km² - Gasastrook 360 km² km2  (–) 2 320 myl2 3,5
Bevolking  - 2023-skatting  - Digtheid	5 483 450 (121ste) 731 / km2 1 893,3 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $38,221 miljarda (138ste) $6 821 (140ste)
MOI (2022)	0,716 (111de)  –  hoog
Gini (2016)	33,7(–) –  medium
Geldeenheid	Egiptiese pond (EGP) Israeliese sikkel (ILS) Jordaniese dinar (JOD) (–)
Tydsone  - Somertyd	PST (UTC+2) PST (UTC+3)
Internet-TLD	.ps, فلسطين.
Skakelkode	+970
a. Bevolkings- en ekonomiese statistieke en ranglys volgens data van die PCBS. b. Daarbenewens die leier van die staatsregering c. Die geëiste gebiede is deur Israel beset.

Sedert die begin van die Palestynse Burgeroorlog tussen die Fatah en Hamas is die Grondgebiede verdeel: Die Fatah beheer die Wesoewer, terwyl die Hamas die Gasastrook regeer. Die Fatah is 'n lid van die Palestynse Bevrydingsorganisasie, maar nie die Hamas nie. Nes die Suid-Afrikaanse ANC en die Namibiese SWAPO is die Fatah 'n lid van die Sosialistiese Internasionaal (SI), terwyl die Hamas deur verskeie lande as 'n terroristiese organisasie gelys word.

Die PLO het op 15 November 1988 in Algiers die onafhanklikheid van die Staat Palestina met Jerusalem as hoofstad verklaar, wat deur 137 (van 'n total van 193) VN-lidlande erken word en geniet sedert 2012 die status as 'n waarnemer-land sonder lidmaatskap in die Verenigde Nasies – wat die erkenning van staatskap impliseer. Dit is 'n lidland van die Arabiese Liga, Organisasie van Islamitiese Samewerking, G77 en die Internasionale Olimpiese Komitee asook ander internasionale organisasies.

 

 

Die gebied wat om tussen die Middellandse See en die Jordaanrivier uitstrek, het in die loop van sy veelbewoë geskiedenis verskeie name gehad. Een van die algemeenste name was Palestina, wat ontleen is aan die Filistyne, wat aan die suidkus gewoon het en by herhaling aanvalle gedoen het op die bevolking dieper die binneland in.

Die Griekse reisiger en geskiedskrywer Herodotos (ca. 485–430 v.C.) het die gebied Sirië hê palaistine genoem en daarmee bedoel die Filistynse Sirië om dit van die Feniciese Sirië te onderskei. Volgens opgrawings in die omgewing van Filistia hou die Filistynse pottebakkerswerk verband met die van beskawings uit die omgewing van die Egeïese See en daar word aanvaar dat die Filistyne van hier opgetrek het na Egipte, waaruit hulle verdryf is.

In die tempel van Ramses III van Egipte naby Thebe is inskripsies gevind wat vertel van die koning se veldtog teen invallende seevolke (omstreeks 1190 v.C.), onder wie die Filistyne of prst, soos dit in die ou tekste aangegee is (r verteenwoordig die l- klank). Die Filistyne het hulle hierop aan die suidkus van Palestina gaan vestig, hoofsaaklik in die stede Gasa, Gat, Ashdod, Ashkelon en Ekron.

Naas die naam Palestina, wat nie in die Bybel voorkom nie, word Kanaän dikwels gebruik. In die engste sin beteken Kanaän "handelaar", wat op een van die kenmerkende bedrywe van die Kanaänitiese bevolking slaan. In breër sin dui die naam op die gebied Siro-Palestina (Amarna-briewe).

Die Perse het hierdie provinsie van hulle magtige Persiese Ryk Jehud genoem, en die naam Juda is daarna deur tal le veroweraars gebruik. Die Romeinse keiser Hadrianus (117–138) het Palestina as amptelike naam ingevoer en daarmee die Gebied van die Jode (Judea) direk misken.

Uit argeologiese vondste blyk dit dat Palestina reeds sedert die Vroeë Steentydperk (250 000 v.C.) bewoon was. Eers baie duisende jare later, in die tydperk omstreeks 3000 v.C., was daar sprake van 'n bloeiende beskawing toe die Semitiese volke (die Kanaäniete) die gebied binnegetrek het. Die tydvak 3000 tot 1200 v.C. staan dan ook bekend as die Kanaänitiese Bronstydperk.

Die invalle van die Amoriete, 'n volk-oorspronklik van Mesopotamië afkomstig, het 'n einde gebring aan hierdie Kanaänitiese beskawing. In 1700 v.C. was daar opnuut sprake van 'n hoë beskawing waarby die verskyning van kleiner stadstaatjies opgetree het. Tot die belangrikste nedersettings het behoort Hasor, Megiddo, Sigem, Hebron, Jebus (die latere Jerusalem), Jerigo, Geser, Bet-Sjean en Lagis.

 

 

 

 

 

 

 

'n Baie groot gedeelte van die geskiedenis van Ou Palestina word omvat deur die Bybelse tydperk. Deur die bestudering van hierdie geskiedenis maak 'n mens nie net kennis met die "kinders van Israel" of die afstammelinge van Jakob nie, maar ook met talle volke wat die gebied bewoon en in 'n sekere stadium beheers het.

Daar moet in 'n mate grootliks staatgemaak word op Bybelverhaling om die geskiedenis van Palestina te rekonstrueer, hoewel die Bybelboeke nie as geskiedkundige dokumente beskou moet word nie. Dit is dikwels nie duidelik wat verhaling en wat historiese feite is nie. Die boeke Josua, Rigters, 1-2 Samuel, 1-2 Konings en 1-2 Kronieke, asook die boeke van die profete (Jesaja, Jeremia, Esegiël en die 12 kleiner profete) lewer egter wel historiese gegewens. Ook dokumente uit die Feniciese, Filistynse, Assiriese en Babiloniese geskiedenis bring soms helderheid, terwyl ook die argeologie belangrike inligting bevat. Uit die beskikbare gegewens kan afgelei word dat die Hebreërs, ’n Semitiese groep waartoe Abraham behoort het, in omstreeks 2000 v.C. uit Mesopotamië weggetrek en hulle in Palestina (Kanaän) gevestig het. Na verloop is die land deur hongersnood getref en Abraham se kleinseun, Jakob, het met sy 12 seuns getrek na Egipte, waar die Hyksos sedert 1675 v.C. die bewind gevoer het.

Toe hulle in ongeveer 1580 v.C. tot 'n val kom, het die posisie van Jakob se nakomelinge, die Israeliete, drasties agteruitgegaan en hulle is gedwing om slawediens vir die Egiptenare te verrig. Onder leiding van Moses het die Israeliete in omstreeks 1300 v.C. uiteindelik die Egiptiese juk afgewerp en na 'n jarelange tog deur die woestyn het hulle die "Beloofde Land" (Kanaän) bereik.

Hulle het nou onder leiding gestaan van Josua, wat Moses opgevolg het, en kennis gemaak met die Kanaäniete, wat 'n gedugte mag was sodat hulle die land nie sonder meer kon inneem nie. Die botsing met die Kanaäniete was nie net tot militêre gebied beperk nie; ook op godsdienstige gebied het die partye slaags geraak. Die Kanaäniete het veelgodery beoefen en landbou- en vrugbaarheidsgode aangehang, terwyl die Israeliete 'n monoteïstiese god, JHWH, gehad het.

Die geskiedenis van Palestina is gekenmerk deur die wrywing wat daar tussen die tradisionele godsdienste van die vroegste tye af en die God van Israel ontstaan het. Die veroweraars van Palestina het dikwels vreemde kultusse aan die Jode opgedwing, wat onder meer gelei het tot die vryheidsoorlog wat onder Mattathias teen die Siriërs gevoer is. Dikwels het die Israeliete egter self die vreemde gode aangehang en Salomo het by geleentheid op die Olyfberg 'n hoogte gebou vir die afgod Kamos van die Moabiete en vir Molog van Ammon. Om die Israelitiese volk tot eensgesindheid te probeer bring, het daar aan die begin van die 12de eeu v.C. talle rigters na vore getree. 'n Eensgesinde front was egter nie maklik te verkry nie, aangesien daar 12 stamme was met elk sy eie gebied.

Onder die vroulike rigter Debora is die Kanaäniete by Megiddo verslaan, maar daar was ook ander gedugte vyande in die gebied woonagtig. Die Filistyne het voortdurend na die hooglande opgetrek en met die Israeliete slaags geraak. Hulle het ’n hoë mate van beskawing geken en het 'n sterk invloed op die Palestynse geskiedenis uitgeoefen. Hulle het die kuns van ystersmeltery in die land ingevoer en het lank die monopolie in ysterwapens gehad.

In 1 Sam. 13:19-22 word beskryf Hoe daar geen smid in die hele Israel was nie en dat almal hulle byle, pikke en ploegskare na die Filistyne moes bring om dit te laat skerp maak. Tydens die bewind van Dawid is die Filistyne beslissend verslaan (2 Sam. 5:25), hoewel dit nie die einde van die onrus beteken het nie (1 Kon. 16:15). Toe die Israeliete Palestina binnegetrek het, was hulle 'n herdersvolk, maar langsaam het die landbou hulle vernaamste bron van inkomste geword.

Die bevolking het geleidelik gegroei en hulle moes af hoe meer grond bekom. Dit het beteken dat hulle oor 'n grater gebied versprei geraak het, dikwels ten koste van die bewoners, wat verjaag is. Die stryd teen die Filistyne kan dan ook gesien word in die lig van migrerende bevolkingsgroepe, die van die laagland na die hoogland en die van die hoogland na die laagland. Na die tyd van die rigters het die tyd van die konings aangebreek.

Saul het in omstreeks 1067 v.C. koning geword en 'n groot deel van die land onder sy beheer gebring, maar kon nie daarin slaag om die Filistyne volkome te onderwerp nie. Onder koning Dawid (ca. 1000–960 v.C.), met sy hoofstad te Jerusalem, het slegs 'n gedeelte van die kus in die hande van die Filistyne (in die suide) en die Feniciërs (in die noorde) gebly. Dawid het die mag van Israel selfs so ver uitgebrei dat hy die belangrike handelsroetes van Arabië en Mesopotamië beheer het.

Onder Dawid se seun Salomo (ca. 961–920 v.C.) het 'n egte outokratiese monargie in Palestina tot stand gekom. Die boerebevolking moes swaar belastings betaal om die vele bouwerke, onder meer die tempel en 'n pragtige paleis, te finansier. Bowendien het die staande leër van huursoldate en 'n uitgebreide amptenary 'n groot las op die bevolking gelê. As gevolg van die onrus wat hierdeur ontstaan het, asook die verskille wat daar tussen die noorde en die suide bestaan het, het daar kort na die dood van Salomo (ca. 920 v.C.) ’n breuk gekom.

Die koningshuis van Dawid het in die suide geregeer terwyl die koningshuls van Omri in die noorde aan die bewind gekom het. Omri (regeer 886–874v.C.) en sy opvolgers het noue bande met die Feniciërs behou en Omri se seun Agab het met die Feniciese prinses Isebel, die dogter van Etbaäl, die koning van Sidon en priester van Astarte, getrou. Onder die despotiese bewind van hierdie koningshuis is die Feniciese verbintenis ook op godsdienstige gebied deurgevoer sodat vreemde kultusse, soos die van Baäl en Astarte, aangehang is.

Die profete Elia en Elisa het fel teen die gebruike te velde getrek en die mense gemaan om terug te keer tot die aanbidding van een god. Terselfdertyd het hulle gemaan teen die onderdrukking van die gewone man, wat nou slegs geleef het om die belasting wat die koningshuis gehef het, by te bring. Die optrede van hierdie vroeë profete het gelei tot die omverwerping van Omri se dinastie en Jehu het koning geword. Dit het egter tot gevolg gehad dat spanninge tussen Fenicië en Sirië toegeneem het. In sommige tye was Israel nou totaal beset, hoewel daar tog tye van rus was.

Na die verswakking van Sirië het die groot gevaar vir Israel uit Assirië gekom, en met die troonbestyging van Tiglat-Pileser III (745–727 v.C.) het Fenicië en die verdeelde Israel in die hande van die Assiriërs geval. In 722 v.C. is Samaria, die hoofstad van die noordelike ryk van Israel, ingeneem en van sy inwoners na Assirië weggevoer. Die suiderryk het voorlopig gespaar gebly, maar moes geweldige belastings aan die Assiriese koning betaal. In 722 v.C. het die geestelike leiding van Israel oorgegaan na Juda onder die profeet Jesaja.

Omdat Assirië so magtig was, moes Juda onder koning Menasse (697–642 v.C.) onder meer toegee aan die Assiriese eis dat 'n vreemde kultus in die tempel in Jerusalem ingestel word. Toe Assirië na die dood van Assurbanipal (625 v.C.) langsamerhand verswak, het daar onder leiding van koning Josia (639–609 v.C.) 'n hervormingsbeweging tot stand gekom. Alle plaaslike tempels is verbied en daar mog slegs in die tempel in Jerusalem geoffer word.

In plaas van Assirië het Babilon nou die groot mag geword. Juda het geweier om verdere belasting te betaal en Jerusalem is deur Nebukadnésar I (604–562 v.C.) beleër, met die gevolg dat Juda noodgedwonge aan die belastingeise moes voldoen. Teen die raad van die profeet Jeremia in het Juda sy hoop op Egipte gevestig am hom teen Babilon te help. In 588 v.C. het Nebukadnésar I Jerusalem opnuut beleër en na anderhalf jaar (in 586 v.C.) is die stad en tempel verwoes. 'n Groot deel van die bevolking is na Babilon weggevoer en daarmee het die Babiloniese ballingskap begin en daarmee ook die diaspora. Aan die Babiloniese heerskappy het 'n einde gekom toe dit deur Cyrus (Kores), koning van Persië, verower is. In 538 v.C. het hy die Jode toestemming gegee om uit Babilonië na hulle vaderland terug te keer, maar nie naastenby alle Jode het van die geleentheid gebruik gemaak nie.

Sommige het in Babilonië gebly, waar hulle hulle onder meer in Nisibus en Edessa in die noorde en in Nehardaea aan die Eufraat naby Babilon gevestig het. Ander het hulle na die Middellandse See-gebied gewend, waar hulle ’n belangrike plek in die internasionale handel sou inneem. In 458 v.C. het nag enkele duisende Jode onder leiding van die skrifgeleerde Esra uit Babilon na Jerusalem teruggekeer. Saam met Nehemia, wat stadshouer van Juda sou word, het Esra die Joodse gemeenskap volgens die voorskrifte van die Tora geherorganiseer.

Jerusalem het weer die geestelike sentrum van die Israeliete geword. Die Persiese Ryk is in die laaste helfte van die 4de eeu v.C. deur Alexander die Grote verower. Hy het 'n Griekse (of Hellenistiese) ryk opgerig wat Griekeland, feitlik die hele Asië en dele van Noord-Afrika omvat het. Met die dood van Alexander die Grote (323 v.C.) het sy ryk uiteengeval en in Asië het daar 'n Siriese Ryk onder die Seleukiede en 'n Egiptiese Ryk onder die Ptolemeërs tot stand gekom. In die 3de eeu v.C. het Palestina onder beheer van die Ptolemeërs en in 198 v.C. met hulle omverwerping onder die beheer van die Seleukiede gestaan.

Koning Antiochus IV Epiphanes het in 167 v.C. die tempel ingerig vir die Griekse god Zeus, waarteen die Joodse bevolking openlik in opstand gekom het. Onder die priester Mattathias en sy seuns het die vryheidsoorlog teen die Siriese oorheersing begin Judas die Makkabeër, 'n seun van Mattathias, het Jerusalem in 164 v.C. verower, en die Makkabeërs het uiteindelik 'n groot mate van onafhanklikheid bewerkstellig. Die sukses wat die Makkabeërs teen die Siriërs behaal het, het gelei tot die totstandkoming van die regeringshuis van die Hasmoneërs (genoem na Hasmon, die voorvader van die Makkabeërs). Hulle sukses sou egter tragies eindig deur onderlinge twis.

Aristobulus was aan die bewind, maar sy broer, die hoëpriester Hyrkanus, is deur Antipater (vader van Herodes die Grote) teen sy broer aangehits en in die stryd tussen hulle is die hulp van Rome ingeroep. Die Romeinse generaal Pompeius, wat juis Sirië verower het, het Jerusalem ingeneem en Aristobulus is deur Julius Caesar onthef en die koningskap is afgeskaf. Hyrkanus II het later regeringsbevoegdheid verkry, maar die mag agter die gebeure, Antipater, het uiteindelik oor die hele Palestina die septer geswaai.

Antipater is in 43 v.C. vermoor en Herodes die Grote het onder keiser Octavianus (later Augustus) koning van Palestina geword. Hy het ’n geweldige invloed op Palestina se geskiedenis gehad en was bekend as die bouer van pragtige geboue (sy eie paleis in Jerusalem en die Tweede Tempel), maar ook as wreedaard wat nie net sy eie drie seuns tereggestel het nie, maar ook verantwoordelik was vir die kindermoord na die geboorte van Jesus Christus.

Na Herodes se dood is die koninkryk onder drie van sy seuns verdeel, van wie Herodes Antipas en Archelaus die vernaamste gebiede bekom het. Filippus was die derde, ondergeskikte erfgenaam. Archelaus is in 6 n.C. deur die Romeinse keiser Augustus van sy troon onthef en Judea en Samaria het onder direkte beheer van Rome gekom en is deur prokurators bestuur. Onder die bekendste van hierdie prokurators was Pontius Pilatus, wat Jesus verhoor het.

Die Joodse vryheidsoorlog het in 66 n.C. uitgebreek en Romeinse versterkings is onder Vespasianus na Palestina gelei. Hy het in 69 self keiser geword en sy seun Titus het die Romeinse mag aangevoer wat Jerusalem in 70 ingeneem en verwoes het. Die tempel is toe ook met die grond gelyk gemaak. In 73 het die laaste Joodse vesting, Massada, in Romeinse hande geval. 'n Tweede Joodse opstand is in 132 deur Bar Kochba gelei, maar is ook onderdruk en hierdie keer is Jerusalem totaal verwoes en die Jode die stad belet.

Palestina sou voortaan lank onder Romeinse beheer staan en het uiteindelik onder die Oos-Romeinse Ryk of Bisantynse Ryk gekom. Hierna het dit met die opkoms van Islam afwisselend onder verskillende Islamitiese groepe se beheer gestaan, waarop daar tydens die Kruistogte 'n stryd tussen Christendom en Islam gewoed het. Palestina het uiteindelik deel van die Ottomaanse (Turkse) Ryk geword, maar is na die Eerste Wêreldoorlog as mandaatgebied aan die Verenigde Koninkryk oorhandig. In opvolging van die Balfour-verklaring en met die goedkeuring van die Verenigde Nasies (1947) is die onafhanklike Staat Israel in 1948 in die grootste deel van Palestina gestig. Op 15 November 1988 is die Staat Palestina deur die Palestynse Bevrydingsorganisasie in Algiers verkondig.

• Palestyne
• Palestynse Grondgebiede

• (en) "Palestinian Authority". Encyclopædia Britannica. Besoek op 17 Maart 2024.
• (en) "Gaza Strip". Central Intelligence Agency. Besoek op 17 Maart 2024.
• (en) "West Bank". Central Intelligence Agency. Besoek op 17 Maart 2024.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-63-X, volume 22, bl. 79

• (en) Toerisme-inligting oor Palestynse gebiede op Wikivoyage