Omajjadiese Moskee: Moskee in Sirië

Sommige Moslems beskou dit as die vierde heiligste plek in Islam.

Omajjadiese Moskee / Groot Moskee van Damaskus
Ligging	Damaskus, Sirië
Voltooi	715
Status	Aktief
Spesifikasies
Minaret(te)	3
Materiale	Steen, marmer, teëls, mosaïek
Styl	Omajjadies

Ná die Arabiese oorname van Damaskus in 634 is die moskee gebou op die terrein van ’n Christelike basiliek wat gewy was aan Johannes die Doper (Yahya), wat deur Christene sowel as Moslems vereer is. Volgens ’n legende uit die 6de eeu is Johannes se kop in die gebou. Moslems glo ook die moskee is die plek waarheen Jesus (Isa) sal terugkeer aan die einde van dae. Die mausoleum wat die graftobe van Saladin bevat, staan in ’n klein tuin aan die noordemuur van die moskee.

Era voor Islam

Damaskus was tydens die Ystertydperk die hoofstad van die Aramese staat Aram-Damaskus. Die Arameërs van Wes-Sirië het Hadad, die god van donderstorms en reën, aanbid en ’n tempel vir hom opgerig op die terrein waar die Omajjadiese Moskee vandag staan. Dit is nie bekend hoe die gebou gelyk het nie. Een steen het van die tempel oorgebly en is tans te sien in die Nasionale Museum van Damaskus.

Toe die Romeine Damaskus in 64 v.C. verower, het hulle Hadad vereenselwig met hul eie god van donder, Jupiter. Hulle het dus die tempel vir Jupiter vergroot en verander. Buiten die groter oppervlakte van die gebou, is die grootste deel van die oorspronklike Semitiese ontwerp behou; die ommuurde binnehof is grootliks onveranderd gelaat.

 

Die grootte van die kompleks dui daarop dat die godsdienshiërargie van die tempel ’n groot rol in die stad se sake gespeel het. Dit was nie net aan een god gewy nie, maar aan al die gode wat in die streek aanbid is. Die tempel is in die vroeë tydperk van Romeinse heerskappy verder uitgebrei danksy geld wat die hoëpriesters van die ryk inwoners van Damaskus ingesamel het.

Teen die 4de eeu was die tempel alombekend vir sy grootte en pragtige voorkoms. Dit was deur twee mure van die stad geskei. Die eerste, buitenste muur het ’n groot gebied omring wat ook ’n mark ingesluit het, en die tweede muur was om die tempel van Jupiter self. Dit was die grootste tempel in die Romeinse Sirië.

Teen die einde van die 4de eeu, in 391, is die tempel van Jupiter deur die Christelike keiser Theodosius I (bewind: 379–395) in ’n katedraal omskep. Dit is nie dadelik aan Johannes die Doper gewy nie – dié verbintenis kom eers uit die 6de eeu. Volgens legende is Johannes die Doper se kop daar begrawe. Die katedraal was die setel van die Biskop van Damaskus, wat die tweede hoogste rang in die Patriargaat van Antiogië gehad het naas die patriarg self.

Omajjadiese moskee

Damaskus is in 634 deur Moslemse Arabiese magte oorgeneem. Dekades later het die Islamitiese kalifaat onder die bewind van die Omajjadiese dinastie gekom, en hulle het Damaskus gekies as die administratiewe hoofstad van die Moslemwêreld. Die sesde Omajjadiese kalief, al-Walid I (bewind: 705–715), het in 706 gelas dat ’n moskee op die terrein van die Bisantynse katedraal gebou word. Voorheen het Christene steeds die katedraal gebruik, maar ’n gebedskamer (musalla) vir Moslems is aan die suidoostekant van die gebou opgerig. Al-Walid, wat persoonlik toesig oor die bouwerk gehou het, het die grootste deel van die katedraal, insluitende die musalla, laat sloop. Die bou van die moskee het die uitleg van die gebou geheel en al verander. Terwyl die katedraal (en die tempels voor dit) se hoofgebou in die middel van die driehoekige terrein was, is die moskee se gebedsaal teen die suidemuur geplaas en die argitek het die pilare en arkades van die kerk rondgeskuif. Die moskee is in 715, kort ná die dood van al-Walid, voltooi deur sy opvolger, Sulayman ibn Abd al-Malik.

Abbasidiese en Fatimidiese tydperk

Ná die opstand in 750 wat gelei het tot die magsoorname deur die Abbasidiese dinastie, is die hoofstad na Bagdad geskuif. Buiten vir strategiese en kommersiële redes het die Abbasidiese Kalifaat geen belangstelling in Damaskus getoon nie. Die moskee het daaronder gely en feitlik geen bykomende bouwerk is tussen die 8ste en 10de eeu gedoen nie. Dit was egter steeds ’n belangrike simbool van Islamitiese oorwinning en daarom het dit die stelselmatige uitwissing van die Omajjadiese nalatenskap in die stad grootliks vrygespring.

Die Abbasidiese heerskappy in Sirië het in die vroeë 10de eeu begin verbrokkel en in 970 het die Fatimidiese dinastie van Egipte Damaskus verower. Min verbeterings is agter aan die moskee aangebring. In 1069 is groot dele van die gebou, veral die noordemuur, in ’n brand beskadig tydens ’n opstand deur die stad se inwoners teen die Fatimidiese dinastie se Berber-leër wat daar gestasioneer was.

Seldjoekse en Ajjoebidiese tydperk

Die Seldjoekse Turke het in 1078 beheer oor die stad oorgeneem en die beheer in naam van die Abbasidiese Kalifaat herstel. Die Seldjoekse koning Toetoesj (bewind: 1079–1095) het die brandskade wat in 1069 aangerig is, begin herstel. In 1082 is die sentrale koepel in ’n indrukwekkende vorm oorgebou en die oorspronklike Omajjadiese teëlwerk is gerestoureer. In 1089 is die noordelike arkade herbou. Die noordemuur is in 1110 herstel. Terwyl die konflik tussen Damaskus en die Kruisvaarders in die middel 12de eeu toegeneem het, is die moskee gebruik as ’n bymekaarkomplek vir Moslems wat die stad verdedig het en geveg het vir die herowering van Jerusalem. Toe die Kruisvaarders in 1148 na Damaskus opruk, het die inwoners se teenstand hulle teruggedryf.

Onder Ajjoebidiese heerskappy is verskeie godsdiensinstellings in Damaskus gestig, maar die Omajjadiese Moskee het sy plek behou as die middelpunt van die stad se godsdienslewe. In 1173 is die noordemuur weer deur ’n brand beskadig en dit is deur die Ajjoebidiese sultan Saladin (bewind: 1174–1193) herbou. Tydens gevegte tussen latere Ajjoebidiese prinse is groot skade in die stad aangerig en die moskee se oostelike minaret, bekend as die "Minaret van Jesus", is in 1245 verwoes. Dit is later herbou met min versierings.

Saladin en baie van sy opvolgers is om die moskee begrawe.

Mameluk-bewind

 

Die Mongole onder leierskap van Kitbuqa, wat ’n bondgenootskap met die Kruisvaarders aangegaan het, het Damaskus in 1260 verower. Bohemond VI van Antiogië, ’n belangrike generaal van die inval, het opdrag gegee dat ’n mis in die Omajjadiese Moskee gehou word. Die Mamelukke het egter later in dieselfde jaar beheer oor die stad oorgeneem. In 1270 is groot restourasiewerk aan die moskee gedoen, veral aan sy marmer-, mosaïek- en verguldingswerk. Veral die mosaïekwerk het ’n groot inloed gehad op Mameluk-argitektuur in Sirië en Egipte.

Die Mameluk-onderkoning van Sirië het in 1326-'28 weer herstelwerk laat doen, veral aan die mosaïekwerk aan die kieblamuur en die marmerteëls in die gebedsaal. In 1328 het die Mameluk-sultan die onstabiele kieblamuur laat afbreek en oorbou, en hy het die Bab al-Ziyadah-poort oos geskuif. Baie van dié werk is in 1339 in ’n brand beskadig. Die kenner van Islamitiese kuns Finbarr B. Flood beskryf die Mamelukke se houding jeens die moskee as "obsessief", en hul werk om dit te onderhou, herstel en restoureer het geen weerga in enige ander tyd van Moslemheerskappy nie.

 

 

 

Die Turks-Mongoolse krygsheer Tamerlane het Damaskus in 1400 geplunder. Hy het op 17 Maart gelas dat die stad afgebrand word en die moskee is erg beskadig. Die oostelike minaret is verwoes en die sentrale koepel het ingestort. ’n Suidwestelike minaret is in 1488, tydens die bewind van die Mameluk-sultan Qaitbay, gebou.

Ottomaanse tydperk

Die Ottomane onder Selim I het Damaskus in 1516 verower. In 1518 het die Ottomaanse goewerneur van Damaskus die moskee laat herstel en oorversier as deel van sy argitektoniese rekonstruksieprogram vir die stad.

In 1893 is die mosaïekwerk en marmerpanele van die moskee in ’n brand beskadig en die sentrale koepel het weer ingestort. Dit is gerestoureer, maar die oorspronklike struktuur is grootliks behou.

Moderne tyd

Die moskee het in 1929 tydens die bewind van die Franse mandaat in Sirië en weer in 1954 en 1963 onder die Siriese Republiek groot retourasies ondergaan.

In die 1980's en vroeë 1990's het die Siriese president Hafez al-Assad opdrag vir ’n grootskaale restourasie gegee. Die werk is deur Unesco gekritiseer, maar die algemene houding in Sirië was dat die moskee eerder ’n simboliese as ’n historiese monument is en daarom kon die restourasie net die moskee se simboliek bevorder.

In 2001 het pous Johannes Paulus II die moskee besoek, hoofsaaklik om die relieke van Johannes die Doper te sien. Dit was die eerste keer dat ’n pous die moskee besoek het.

Op 15 Maart 2011 het die eerste belangrike betogings van die Siriese Burgeroorlog by die Omajjadiese Moskee begin toe 40 tot 50 aanbidders buite die kompleks prodemokratiese slagspreuke begin sing het. Siriese veiligheidsmagte het die betoging gou beëindig en die gebied tydens die Vrydaggebede afgesper om grootskaalse betogings te voorkom.

 

Binnehof en heiligdom

Die Omajjadiese Moskee is in ’n reghoek gebou en is 97 m by 156 m. ’n Groot binnehof beslaan die noordelike deel van die kompleks, terwyl die heiligdom die suidelike deel uitmaak. Die binnehof word deur vier buitemure omring. Die steenoppervlak het mettertyd oneweredig geraak weens verskeie retorasies, maar dit is onlangs herstel. Arkades omring die binnehof en word ondersteun deur pilare en steunpilare.

Drie arkades maak die binnedeel van die heiligdom uit. Hulle is parallel met die rigting van gebed (kiebla), wat na Mekka in die hedendaagse Saoedi-Arabië is. Hulle kruis ’n hoër arkade in die middel van die heiligdom wat loodreg met die rigting van gebed is en wys na die mihrab (nis in die muur wat die kiebla aandui) en die minbar (kansel). Die dwarsarkade verdeel die ander arkades in twee helftes, elk met 11 boë. Die hele heiligdom is 136 m by 37 m.

Vier mihrabs kom aan die agtermuur van die heiligdom voor; die belangrikste een is die Groot Mihrab, wat min of meer in die middel van die muur is.

Koepels

Die grootste koepel van die moskee is bekend as die "Koepel van die Arend" en is bo die middel van die gebedsaal. Die oorspronklike houtkoepel is deur een van steen vervang ná die brand van 1893. Die naam kom van die feit dat dit soos ’n arend lyk, met die koepel self as die arend se kop en die oos- en die wesvleuel van die gebedsaal as die vlerke. Dit is 36 m hoog en word ondersteun deur die sentrale binne-arkade.

Minarette

Daar is drie minarette in die kompleks. Die Minaret van die Bruid (Madhanat al-Arus) was die eerste een wat gebou is en is in die noordemuur geleë. Dit is onbekend wanneer presies dit gebou is. Die onderste deel dateer waarskynlik van die Abbasidiese tydperk in die 9de eeu. Die boonste deel is in 1174 gebou. Die minaret word deur die muezzin gebruik vir die oproep tot gebed. Daar is ’n spiraaltrap na bo met 160 kliptreetjies.

Aan die kant van die Minaret van die Bruid is die 18de-eeuse replika van die 14de-eeuse sonwyser wat deur Ibn al-Shatir gebou is.

Die Minaret van Jesus (Madhanat Isa), in die suidoostelike hoek van die kompleks, is sowat 77 m hoog en die hoogste van die drie minarette. Die hoofdeel is in 1247 gebou en die boonste deel deur die Ottomane. Volgens die Islamitiese geloof sal Jesus op die Oordeelsdag deur dié minaret na die aarde terugkeer.

Die Westelike Minaret (Madhanat al-Gharbiyya) is ook bekend as die "Minaret van Kaitbai" omdat dit in 1488 deur dié Mameluk-sultan laat bou is.

 

Die binnehof van die Omajjadiese Moskee.

• Christian Sahner, "A Glistening Crossroads," The Wall Street Journal, 17 Julie 2010 Geargiveer 30 Julie 2010 op Wayback Machine
• Vir gratis hoëresolusiefoto's van die moskee, besoek Manar al-Athar
• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Omajjadiese Moskee.
•   Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wiki

36°18′24″O / 33.51194°N 36.30667°O / 33.51194; 36.30667