Olof Bergh

Sy boekstawing van sy reise na die binneland is van die eerste Nederlandse geskrifte om op Suid-Afrikaanse bodem te ontstaan.

Geboorte en aankoms in die Kaap

Olof Martini Bergh is op 16 April 1643 in Gotenburg in Swede gebore as die jongste seun uit ’n Sweedse aristokratiese familie. Op 22-jarige ouderdom tree hy in 1665 in diens van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie. Hy dien eers in die Ooste en verhuis dan in 1676 na die Kaap waar hy die stamvader van ’n bekende familie word. Hy is op 10 September 1678 in Kaapstad met Anna de Coningh getroud. Wanneer Simon van der Stel goewerneur word in 1679 is hy ’n vaandrig aan die Kaap.

Reise en reisbeskrywings

Aanvanklik gaan hy as veeruiler op ruiltogte na die naburige sowel as na die verder afgeleë krale soos die van die Hessequas, ’n Khoi-stam. In 1682, kort voor sy reis na Vigiti Magna, kry hy opdrag om die skatte uit die gestrande Engelse skip Joanna te gaan haal. Hierdie skip het vergaan anderkant die teenswoordige Hermanus, in die buurt van Gansbaai. Na drie maande kom hy terug met meer as 28 000 gulden en rype ervaring. Hierdie hele verhaal van die “Landtocht na de Caap das Agulhas in den jare 1682” word in die Dagregister opgeteken. Ses weke later, op 30 Oktober 1682, wend hy hom noordwaarts en “Die Journael van de landtocht gedaen by d’E Vaendrich Olof Bergh” volg uit hierdie reis. Hierdie joernaal is gehou deur die stuurlui Reijnier, Daniel en Rosierick Hermansz, almal manne van weinig ontwikkeling wat met groot omhaal van woorde weinig sê. Hy keer sonder enige tasbare resultaat, behalwe ’n mooi kaart, terug na die Kasteel op 19 Desember 1682. As gevolg van sy ondervinding as veeruiler kies die nuwe goewerneur hom in 1683 as die aanvoerder van die tog na die Namaquas, die volk uit die Noorde wat by die Kasteel kopererts kom vertoon het. Hierdie reis word geboekstaaf in “Rapport van den Vaendrich Olof Bergh op hare reyse na de Cralie van de Namaquas” (1683).

Volens die Dagregister in ’n joernaal gehou deur Hendrik Claudius (“Dagregister van de landtocht van de Caap de Goede Hoop, waren gedistineert naar de Tropikus Caprikornij”) onderneem hy in Augustus 1683 ’n reis na die Noorde op soek na die Tropikus Caprikornij. Op hierdie reis het hy egter nie veel verder gevorder as die Doornbosch-Rivier (nou Groenrivier) nie weens die groot droogte en die onbegaanbaarheid van die omgewing.

Verdere lewensverloop

In 1686 word hy benoem tot lid van die Politieke Raad. In Julie 1686 vertrek hy in die rigting van Kaap Agulhas na die wrak van die Portugese skip, Nostra Signora de los Milagnos, wat die Kompanjie van die offisiere gekoop het. Aan boord was behalwe ’n groep Jesuïte priesters, drie afgesante van die koning van Siam met geskenke bedoel vir Pedro, die koning van Portugal, Lodewyk XIV van Frankryk en Karel II van Engeland. Hierdie kosbaarhede verdwyn egter. Toe Bergh in 1687 op Stellenbosch besig is om ’n oog oor die optrek van die Raadhuis te hou, begin daar al gerugte die rondte doen dat daar uit die Portugese wrak gesteel is. Bergh word gearresteer en na die Kasteel gebring. Na ’n maand in aanhouding beken hy skuld op 5 Mei 1687 en die kosbaarhede, waaronder twee goue pierinkies en ’n fles met muskus, word in sy tuin opgegrawe. Die luitenant-raadslid word na Robbeneiland verban, die verskrikkingsoord vir swart sowel as blanke misdadigers in Kompanjiestyd. Die volgende maand wanneer ’n vyandelike Franse vloot Tafelberg binneseil, word hy terug gebring na die vasteland en dan weer terug gestuur nadat die vloot vertrek het. In September 1690 word hy vrygestel op las van die Here XVII.

Hy en sy gebore Afrikaanse vrou, Anna de Coningh, vertrek dan met behoud van sy rang na Ceylon (tans Sri Lanka). Hier vertoef hulle vir vyf jaar tot 1695, lank genoeg vir die skindertonge om ’n bietjie te bedaar, voordat hulle terugkeer na die Kaap. Die goewerneur stel hom nou aan as kaptein van die garnisoen en hy betrek ’n mooi huis op die Heerengracht (tans Adderleystraat) langs die kerk. In 1701 koop hy die plaas De Kuilen (vandag se Kuilsrivier) en die aangrensende plaas Saxenberg. Hy word weer benoem tot lid van die Politieke Raad in 1697, weer toevertrou met ’n ruiltog in 1699 en in 1709 en 1710 vereer met sitting op die Raad van Justisie, toe Willem Adriaan van der Stel aan die bewind van sake was en in moeilikhede verkeer het. Na sy aftrede koop hy die historiese plaas Constantia uit die boedel van Simon van der Stel en hy bly hier tot met sy dood. Uit sy huwelik met Anna word elf kinders gebore, naamlik Christina (1679), Maria (1682), Petrus (1684), Appolonia Africana (1686), Carolus Erlandt (1689), Johanna Magdalena (1691), Dorothea Francina (1695), Marthinus (1696), Simon Petrus (1696), Engela (1700) en Albertus (1702). Hy is op 19 Julie 1725 in Kaapstad oorlede.

Sy belang vir Afrikaans is die boekstawing van sy reise na die binneland, wat van die heel eerste Nederlandse geskrifte is wat in die Kaap ontstaan het. Hierin kan reeds gesien word hoedat plaaslike omstandighede en gewoontes skrywers noodsaak om innoverend met die standaard-Nederlands om te gaan.

Boeke

• Conradie, Elizabeth “Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 1) (152-1875)” J.H. de Bussy Pretoria 1934
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973

Internet

• Benade, Therese: http://www.theresebenade.com/factandfiction/
• Jessehaye: http://www.jessehaye.com/angela_van_bengale.htm
• Wikitree: http://www.wikitree.com/wiki/Bergh-143