Meteoorreën

Dit word veroorsaak deur strome kosmiese brokstukke, wat meteoroïdes genoem word, wat die Aarde se atmosfeer teen hoë snelhede in parallelle bane binnedring. Die meeste meteore is kleiner as ’n korrel sand en daarom disintegreer feitlik almal sonder om die Aarde te tref. Intense of ongewone reëns staan bekend as meteoorstorms – dit is wanneer meer as duisend meteore per uur waargeneem word. Die Meteoordatasentrum lys sowat 600 vermoedelike meteoorreëns, waarvan omtrent honderd goed gevestig is.

 

Die eerste groot meteoorstorm in die moderne tyd was die Leonides van November 1833. Een raming was meer as 100 000 meteore per uur, maar volgens ’n ander een was daar meer as 200 000 meteore in die tydperk van nege uur wat die storm oor die hele Noord-Amerika oos van die Rotsgebergte geduur het. Die Amerikaanse sterrekundige Denison Olmsted (1791−1859) het die gebeure die akkuraatste beskryf – nadat hy in die laaste weke van 1833 inligting versamel het, het hy sy bevindings in Januarie 1834 aan die American Journal of Science and Arts voorgelê; dit is in Januarie–April 1834 en Januarie 1836 gepubliseer. Hy het opgemerk die meteoorreën was van korte duur en is nie in Europa gesien nie, asook dat die meteore vanuit een punt in die sterrebeeld Leeu gekom het. Hy het voorspel die meteore se oorsprong is ’n wolk deeltjies in die lug. Navorsing het voortgeduur, maar die jaarlikse voorkoms van reëns het die navorsers dronkgeslaan.

In die 1890's het die Ierse sterrekundige George Johnstone Stoney (1826–1911) en sy Britse kollega Arthur Matthew Weld Downing (1850–1917) probeer om die posisie van die stof in die Aarde se wentelbaan vas te stel. Hulle het voor die verwagte Leonide-reën van 1898 en 1899 die stof bestudeer wat die komeet 55P/Tempel-Tuttle agtergelaat het. Meteoorstorms is verwag, maar die finale berekenings het gewys die meeste stof sou in dié tyd ver binne die Aarde se wentelbaan lê. Die Duitse sterrekundige Adolf Berberich het onafhanklik van hulle tot dieselfde slotsom gekom. Hoewel die afwesigheid van meteoorstorms dié jaar die berekenings bevestig het, sou die ontdekking van veel moderner instrumente nodig wees om betroubare voorspellings te maak.

In 1981 het Donald K. Yeomans van die Jet Propulsion Laboratory (JPL) die geskiedenis van die Leonides en van die dinamiese wentelbaan van Komeet Tempel-Tuttle hersien. ’n Grafiek daarvan is aangepas en in Sky and Telescope gepubliseer. Dit het die relatiewe posisies van die Aarde en Tempel-Tuttle gewys en aangetoon waar die Aarde digte stof teengekom het. Dit het gewys die meteoroïdes is meestal agter en buite die baan van die komeet, maar die bane van die Aarde deur die stofwolk wat tot kragtige storms lei, was baie naby aan bane van feitlik geen aktiwiteit.

In 1985 het E.D. Kondratjewa en E.A. Reznikof van die Staatsuniversiteit van Kazan vir die eerste keer die jare korrek geïdentifiseer waarin stof vrygestel is wat verantwoordelik was vir verskeie vorige Leonide-meteoorstorms. In 1995 het Peter Jenniskens die Alpha Monocerotide-storm van 1995 aan die hand van stofbane voorspel. Net voor 1999 se Leonide-storm was Robert H. McNaught, David Asher, en Finland se Esko Lyytinen die eerste sterrekundiges wat dié metode in die Weste toegepas het. Jenniskens het in 2006 voorspellings gepubliseer vir toekomstige ontmoetings met stof vir die volgende 50 jaar.

 

Omdat die deeltjies van ’n meteoorreën almal in parallelle bane en teen dieselfde spoed beweeg, sal dit vir ’n waarnemer op Aarde lyk asof hulle vanuit een punt in die lug kom. Dié uitstralingspunt, wat deur perspektief veroorsaak word, lyk nes parallelle spoorlyne wat oënskynlik almal in die verte by een punt verdwyn wanneer ’n mens van die middel van die spore af kyk.

Meteoorreëns word genoem na die naaste sterrebeeld of helder ster aan die uitstralingspunt wanneer die reën op sy hoogtepunt is. Hierdie punt beweeg tydens die nag langsamerhand oor die hemelruim vanweë die Aarde se rotasie om sy as, nes sterre wat lyk of hulle deur die nag skuif. Die punt wissel ook effens van nag tot nag teen die agtergrondsterre vanweë die Aarde se wenteling om die Son.

Wanneer die bewegende uitstralingspunt op sy hoogste is vir die nag, sal die Son net in die ooste opkom. Die beste tyd om na ’n meteoorreën te kyk, is dus net voor sonsopkoms – hoewel die helderwordende lig dit moeiliker sal maak om die meteore te sien, sal die meeste dan sigbaar wees.

 

’n Meteoorreën is die gevolg van ’n wisselwerking tussen ’n planeet soos die Aarde en strome brokstukke van ’n komeet. Komete laat ’n spoor agter deurdat water verdamp en stukke van die komeet afbreek. Whipple het komete beskou as "vuil sneeuballe" wat bestaan uit rots wat in ys vasgevang is en om die Son wentel. Die "ys" kan bestaan uit water, metaan, ammoniak, ’n ander vloeistof of ’n kombinasie daarvan. Wanneer die ys warm word en verdamp, laat dit ’n spoor van stof, sand en klippies agter.

Elke keer dat ’n komeet om die Son beweeg, verdamp ’n deel van sy ys en ’n sekere hoeveelheid meteoroïdes sal agterbly. Die meteoroïdes sprei uit oor die hele wentelbaan van die komeet en vorm ’n stroom afval.

Onlangs het Peter Jenniskens gereken die meeste van ons kortperiode-meteoorreëns ontstaan nie vanweë die gewone waterverdamping van aktiewe komete nie, maar is die gevolg van onreëlmatige verbrokkelings, wanneer groot stukke afbreek van ’n hoofsaaklik dormante komeet. Voorbeelde is die Quadrantides en Geminides, wat ontstaan het weens die verbrokkeling van die asteroïde-agtige voorwerpe 2003 EH1 en 3200 Phaethon, onderskeidelik sowat 500 en 1 000 jaar gelede. Die fragmente breek verder op in stof, sand en klippies en sprei uit oor die wentelbaan van die komeet om ’n digte meteoroïdestroom te vorm.

Baie meteoorreëns kom jaarliks op dieselfde tyd voor omdat die Aarde elke jaar op dieselfde tyd deur ’n spesifieke stroom afval beweeg.

Perseïdes en Leonides

Die duidelikste meteoorreën in die meeste jare is die Perseïdes, wat hul hoogtepunt elke jaar op 12 Augustus bereik, met meer as een meteoor per minuut. Nasa het ’n nuttige program om te bereken hoeveel meteore per uur vanaf ’n sekere ligging sigbaar is.

Die Leonides bereik hul hoogtepunt omstreeks 17 November van elke jaar. Sowat elke 33 jaar veroorsaak dié reën ’n meteoorstorm, met duisende meteore per uur op sy hoogtepunt. Die laaste Leonide-storms was in 1999, 2001 (twee) en 2002 (twee). Wanneer die Leonides nie ’n storm veroorsaak nie, is hulle minder aktief as die Perseïdes.

Ander meteoorreëns

Amptelike name word aangedui in die IAU se lys meteoorreëns.

 

Enige ander voorwerp in die Sonnestelsel met ’n redelik deursigtige atmosfeer kan ook meteoorreëns hê. Omdat die Maan in dieselfde omgewing as die Aarde is, kan dit dieselfde reëns ervaar; die Maan het egter sy eie verskynsels, hoofsaaklik vanweë sy gebrek aan ’n behoorlike atmosfeer – soos dat meteore sy natriumspoor versterk.

Dit is bekend dat Mars en sy mane meteoorreëns het. Dit is nog nie op ander planete waargeneem nie, maar daar word aangeneem hulle bestaan wel. Mars se reëns verskil van die Aarde s’n omdat hy in ’n ander wentelbaan is, ook relatief tot die wentelbane van komete. Die uitwerking op die twee planete sal egter baie dieselfde wees omdat die twee se boonste atmosfeer, die deel wat deur meteore getref word, baie ooreenkom. Meteore se helderheid kan dalk effens laer wees omdat die komete se spoed by Mars stadiger is weens hul groter afstand van die Son af. Dit word effens gebalanseer deur die feit dat die stadiger spoed meer tyd toelaat vir die meteore om te disintegreer.

Op 7 Maart 2004 het die panorama-kamera van die Mars-verkenningstuig Spirit ’n ligstreep afgeneem wat nou vermoed word veroorsaak is deur ’n meteoor van ’n reën wat verband hou met die komeet 114P/Wiseman-Skiff. Ander reëns waaroor bespiegel word, is ’n "Lambda Geminide"-reën wat verbind word met die Aarde se Eta Aquariïdes (veroorsaak deur Komeet 1P/Halley), ’n "Beta Canis Major"-reën wat verbind word met Komeet 13P/Olbers en ’n "Draconides"-reën van 5335 Damocles.

• Meteoorreëns Geargiveer 16 Maart 2006 op Wayback Machine, deur Sky and Telescope
• Meteoorstrome
• Die Amerikaanse Meteoorvereniging
• Die Internasionale Meteoorvereniging
• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Meteoorreën.