Liberale Party: Politieke party in Suid-Afrika (1953–1968)

 

 

Die party is op 9 Mei 1953 in Kaapstad gestig as uitvloeisel van die vroeëre Suid-Afrikaanse Liberale Vereniging. Margaret Ballinger was die eerste president met Alan Paton en Leo Marquard as mede-adjunkpresidente. Die ander leiers in die partye se stigting was dr. Oscar Wolheim, Leslie Rubin en dr. Edgar Brookes.

In die eerste helfte van sy bestaan was die party redelik konserwatief. Hy het die verandering van die wit kiesers se opvattings as sy hoofdoel beskou en was meer geneig tot gekwalifiseerde stemreg. In die verkiesing van 1958 het die party selfs kandidate in baie "veilige" Verenigde Party-kiesafdelings gestel, asook N.P.-setels waar die VP nie deelgeneem het nie. Die party wou nie die opposisiestem verdeel deur in marginale kiesafdelings teen die VP te staan en só die N.P. te bevoordeel nie.

Dit het omstreeks 1959 en 1960 verander toe die Progressiewe Party, wat ook uit die Verenigde Party ontstaan het, die politieke terrein van die LP se beginsels betree het. Die Sharpeville-slagting van 1960 en gevolglike noodtoestand, waartydens verskeie lede van die Liberale Party aangehou is, het die party se opvattinge verander. Die ander faktor van deurslaggewende belang was die gebruik van vertalingstoerusting op partyvergaderings wat swart lede uit landelike gebiede die eerste keer die kans gebied het om vrylik te praat in hulle moedertaal. Dit het meegebring dat die Liberale Party in die jare 60 'n onvoorwaardelike voorstander van "een mens, een stem" geword het in 'n "nierassige" Suid-Afrika vry van alle vorme van diskriminasie.

Die Liberale Party het ook liberale kandidate in die Transkei se tuislandverkiesings ondersteun en sy landelike lede, veral in Natal gehelp om die beleid van apartheid se uitwerking te weerstaan. Dit het die inperking van verskeie leiers en lede van die party tot gevolg gehad.

Die koerant Contact is ten nouste met die Liberale Party vereenselwig, maar was amptelik 'n onafhanklike publikasie.

Die party was uit die staanspoor in regstreekse konflik met die regering. Dit was hoofsaaklik weens die party se kritiek op apartheid en die gepaardgaande afskaling van menseregte. Die regering het teruggeslaan deur baie lede in te perk en te vervolg en die party daarvan te beskuldig dat hy die doelwitte van die Kommunisme bevorder.

Die Liberale Party het net aan twee Volksraadsverkiesings deelgeneem, 1958 en 1961, maar blykbaar daarna moed opgegee, want in die 1966-verkiesing het die party geen kandidate gestel nie. Die party se buiging by die stembus was in ’n tussenverkiesing in Hillbrow op 14 September 1955 toe die party se B. Friedman 2 658 van die stemme kry vergeleke met L.S. Steenkamp van die Verenigde Party se 3 299. Die 44,4 persent van die stemme wat Friedman op hom verenig het, was die beste wat die LP ooit sou vaar. In 1958 se algemene verkiesing, waarin die LP net drie kandidate landwyd gestel het, is Steenkamp onbestrede herkies in Hillbrow, want die LP het nie weer ’n kandidaat in dié kiesafdeling gestel nie. In die nabygeleë Orange Grove het J.S. Dey net 688 vir die LP gekry en E.G. Malan 8 695 vir die VP. In Pietermaritzburg-Distrik het die LP se P. Brown 604 stemme gekry, 11 keer minder as B.H. Henwood van die VP se 6 717. In die enigste setel in Kaapland waar die LP ’n kandidaat gestel het, Seepunt, het G. Gordon 1 642 stemme gekry, vergeleke met J.A.L. Basson van die VP se 7 267. Die LP se totale stemme in dié drie kiesafdelings was 2 934, oftewel 0,2 persent van die totale uitgebragte stemme.

In 1961, die eerste verkiesing waaraan nog ’n splinterparty na links van die VP, die Progressiewe Party, deelgeneem het en 68 045 stemme kon kry, het die twee LP-kandidate net 2 461 stemme op hulle verenig. In Constantia in die Kaap het J.R. Vigne 1 115 stemme gekry vergeleke met S.F. Waterson van die VP se 7 654. Dié keer waag M. Walker sy hand aan Hillbrow, maar kry 1 346 stemme vergeleke met Steenkamp (steeds van die VP) se 5 564.

Ondanks die sterk leiers het die party nooit regtig hond haaraf gemaak by wit kiesers nie en soms ook daarin geslaag om swart en Indiese politici te vervreem. Die party het ontbind met die aanvaarding in 1968 van die Wet op die Verbod op Politieke Inmenging, wat daarop gemik was om elke politieke party tot een rassegroep te beperk. Die party is voor die keuse gestel om te ontbind of "ondergronds" te gaan en het verkies om te ontbind.

Die party was gekant teen Fascisme en Kommunisme en het gelyke regte vir alle Suid-Afrikaanse, gegrond op gelyke burgerskap, as vernaamste beleidsrigting ondersteun.

• (en) Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.
• (en) Van Wyk, Bertie (hoofred.), Official Yearbook of the Republic of South Africa 1979, Chris van Rensburg Publications (Pty) Limited, Johannesburg, 1979.

• 'n Samevatting van die party se geskiedenis Geargiveer 6 Oktober 2007 op Wayback Machine
• 'n Artikel oor die party Geargiveer 15 Junie 2008 op Wayback Machine