Keiserryk Ethiopië

Dit het ontstaan met die stigting van die Salomoniese Dinastie deur Jekoeno Amlak omstreeks 1270 en het geduur tot in 1974, toe die bewind van keiser Haile Selassie in ’n staatsgreep deur die kommunistiese Derg omvergewerp is.

የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥተ
Mängəstä Ityop'p'ya
Keiserryk Ethiopië

← ← 1137–1936 1941–1974 → →
Vlag Wapen
Leuse: Ityopia tabetsih edewiha habe Igziabiher ኢትዮጵያ ታበፅዕ እደዊሃ ሃበ አግዚአብሐር (Amharies vir: "Ethiopië stuk sy hande na God")
Volkslied: Ityopp'ya Hoy dess yibelish ኢትዮጵያ ሆይ (Amharies vir: "Ethiopia, bly gelukkig")
Die Ethiopiese Ryk gedurende die heerskappy van Menelik II.
Hoofstad	Addis Abeba 9°1′N 38°44′O / 9.017°N 38.733°O / 9.017; 38.733 38°44′O / 9.017°N 38.733°O / 9.017; 38.733
Taal/Tale	Ge'ez (amptelik), Amharies, Oromo, Somalies, Tigrinya, Sidamo
Godsdiens	Ethiopies-Ortodokse Kerk
Regering	Monargie
Keiser
- 1137	Mara Takla Haimanot (eerste)
- 1930–1974	Haile Selassie (laaste)
Eerste Minister
- 1909–1927	Habte Giyorgis (eerste)
- 1974	Mikael Imru (laaste)
Wetgewer	Parlement
Historiese tydperk	Middeleeue/Moderne tyd
- Stigting	1137
- Italiaans-Ethiopiese Oorlog	1895–1896
- Verdrag van Addis Abeba	23 Oktober 1896
- Grondwet aangeneem	16 Julie 1931
- Italiaanse inval	3 Oktober 1935–Mei 1936
- Staatsgreep deur Derg	12 September 1857
- Monargie afgeskaf	21 Maart 1975
Geldeenheid	Birr (vanaf 1894)

As keiserryk was dit een van die oudste selfstandige lande ter wêreld. Dit is tydens ’n groot deel van sy geskiedenis omring deur vyandelike magte in die Horing van Afrika, maar het daarin geslaag om sy antieke, Christelikgebaseerde vorm van ’n koninkryk te bewaar en ontwikkel. Dit was ook een van slegs twee lande in Afrika wat die Wedloop om Afrika kon weerstaan en hul onafhanklikheid behou het toe al die ander gebiede in die 19de eeu gekoloniseer is.

Teen 1974 was Ethiopië net een van drie lande wêreldwyd wat nog die titel keiser vir sy staatshoof gebruik het, saam met Japan en Iran onder die Pahlavi-dinastie. Dit was die tweede laaste land in Afrika met die titel keiser, want ná hom is die Sentraal-Afrikaanse Keiserryk vir ’n kort rukkie (1976-1979) gestig onder keiser Bokassa I.

Die keiserryk is in 1270 gestig deur die Salomoniese adellike Jekoeno Amlak en het die Agau-volk se Koninkryk Zagwe vervang. Dit was aanvanklik ’n redelik klein en polities onstabiele entiteit, maar dit het onder die kruisvaarte van Amda Sejon I (1314-1344) en Isak I (1414-1429) aansienlik uitgebrei. Dit het vir ’n ruk die oorheersende mag van die Horing van Afrika geword.

Tydens die bewind van Zara Jakob (1434-1468) is ’n rebellie deur die Hadija-sultanaat onderdruk. Moslems in die streek sowel as van die Adal-sultanaat het die oostelike provinsies van Ethiopië onder imam Mahfoez begin plunder. Mahfoez is in ’n geveg deur die Abessiniese bevelvoerder Gabre Enderias gedood. Die Adaliete het ’n reeks Ottomaansgesteunde djihads begin onder imam Ahmad bin Ibrahim, wat in die Slag van Wayna Daga met die hulp van die Portugese verslaan is.

Omdat die keiserryk teen dié tyd taamlik verswak was, het dit baie van sy suidelike grondgebied en vasals verloor weens die Oromo-migrasies. In die noorde, in wat nou Eritrea is, het Ethiopië die Ottomaanse invalle afgeweer, hoewel hy sy toegang tot die Rooisee aan die Ottomane moes afstaan.

In reaksie op dié uitdagings het Ethiopië weswaarts begin uitbrei en die Tanameergebied en ’n groot deel van Beta Israel verower. In die 1630's het keiser Fasilides die nuwe hoofstad Gondar gestig; dit was die begin van ’n nuwe goue era. Daar was relatiewe vrede, die geslaagde integrasie van die Oromo en ’n opwelling in kultuur.

Met die dood van keiser Josua II (1755) en veral Joas I (1769) het die ryk eindelik ’n tydperk van desentralisasie binnegegaan, bekend as die "Era van die Prinse". Die Shewa-streek het de facto afgestig en ’n eie koninkryk gestig, terwyl streeksleiers in die land self om mag meegeding het. Die keiser was nie veel meer as ’n marionet nie.

 

Keiser Tewodros II (bewind: 1855-1868) het ’n einde aan dié tydperk gemaak, die ryk weer verenig en dit voor sy dood die moderne tyd binnegelei. Sy opvolger, Johannes IV, het hoofsaaklik oorlog gevoer en was suksesvol teen die Egiptenare en die Mahdiste voordat hy in die Slag van Gallabat teen laasgenoemde in 1889 gedood is. Keiser Menelik II, wat nou in die nuutgestigte Addis Abeba gewoon het, het die beleid van uitbreiding van sy voorganger voortgesit en voltooi. Hy het baie volke en koninkryke verenig in wat nou Wes-, Suid- en Oos-Ethiopië is, soos Kaffa, Wolaytta en Aussa. Hy het Ethiopië dus sy huidige geografiese omvang gegee.

In die noorde is hy gekonfronteer deur ’n uitbreidende Italië. Hy het dié land in 1896 in die Slag van Adoea verslaan met die hulp van Rusland en Frankryk. Daarmee het hy Ethiopië se onafhanklikheid verseker en Italië tot Eritrea beperk.

Later, ná die Tweede Italiaans-Ethiopiese Oorlog, het Mussolini se Italië Ethiopië beset en Italiaans-Oos-Afrika gestig, en dit met die naburige Eritrea en met die Italiaanse Somaliland in die suidooste verenig. Ná die Tweede Wêreldoorlog is Italië met die hulp van Brittanje uit Ethiopië verdryf. Die keiser het uit bannelingskap teruggekeer en die land was een van die stigterslede van die Verenigde Nasies. In 1962 het dit Eritrea geannekseer.

Die Ethiopiese Burgeroorlog, binnelandse ontevredenheid en Eritrea se onafhanklikheidsoorlog het egter in 1974 gelei tot die val van die keiserryk.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.