Johann Lodewyk Marais

Johannes Lodewyk Marais is op 21 Desember 1956 in die Koningin Victoria Kraaminrigting in Hillbrow in Johannesburg gebore. Hy is die enigste kind van Hendrik Salomon Marais en Johanna Herculina Oosthuizen. Slegs drie maande na sy geboorte verhuis die gesin in 1957 na die familieplaas Sans Souci in die distrik Harrismith aan die voet van die Drakensberge, waar sy pa die boerdery by sy ouers moes oorneem. Hier op die plaas leer hy vroeg reeds om Sesotho te praat. Hy spandeer sy eerste ses skooljare in ’n plaasskool op Mont Pelaan tussen Harrismith en Memel in die Oos-Vrystaat. Wanneer sy pa siek word aan leukemie, moet die gesin die plaas teen die einde van 1969 verlaat en in Harrismith gaan woon, waar hy na die Laerskool Harrismith gaan. Sy pa is in 1970 op Kroonstad in die plaaslike hospitaal oorlede. Aan die Hoërskool Harrismith word sy belangstelling in die letterkunde geprikkel deur sy Engels onderwyseres, mev. E.R. Bedford (suster van sir Laurens van der Post en die ma van die Springbokrugbyspeler Tommy Bedford). Hy matrikuleer in 1975 aan die Hoërskool Harrismith en vanaf 1976 studeer hy verder aan die Universiteit van Pretoria, waar hy ’n B.A.-graad verwerf met hoofvakke Germanistiek en Filosofie. Hier is hy redaksielid van Vlieg en ’n jaar lank kunsredakteur van Die Perdeby. Hy behaal sy B.A. Honneurs-graad in Afrikaans in 1980. Vanaf Julie 1981 tot Junie 1983 doen hy sy verpligte militêre diensplig. Hy sit later sy studies deeltyds voort aan die Universiteit van Pretoria en verwerf in 1994 sy M.A.-graad met lof met ’n verhandeling oor “Opleiding in skeppende skryfwerk vir volwassenes in Afrikaans”, waarvoor hy die Marius Jooste-medalje ontvang. In 2001 verwerf hy sy D.Litt.-graad met ’n proefskrif oor “’n Ondersoek na die aard van en opvattings oor Eugène N. Marais se wetenskaplike prosa”. In 2013 voltooi hy ’n verdere doktorale proefskrif (D.Phil.-graad) in Geskiedenis oor reisliteratuur oor Kenia en die ervarings in hierdie land sedert onafhanklikheid in 1963.

Hy werk vanaf 1983 by die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing (RGN), aanvanklik as letterkundige navorser by die Sentrum vir Suid-Afrikaanse Letterkunde Navorsing (Sensal). In hierdie hoedanigheid skryf hy heelparty vakkundige publikasies, waaronder die boek “Opleiding in skeppende skryfwerk in Suid-Afrika: ’n Sisteembeskrywing”. Later word hy by die RGN hoofnavorser by die Groep Samelewingsdinamika. Hy doen hier baie ervaring op van volhoubare ontwikkeling en doen selfs navorsing ter voorbereiding vir die bou van ’n dam in die Lomatirivier in Mpumalanga in die tydperk 1991 tot 1993. Hierdie ervarings vind neerslag in sy digkuns. Vanaf 1986 tot 1993 is hy as deeltydse dosent aan die Universiteit van Suid-Afrika se Instituut vir Voortgesette Opleiding verantwoordelik vir die aanbied van kursusse in skeppende skryfwerk vir prosaskrywers en digters. Gedurende 1997 neem hy deel aan die Dichter-aan-huis byeenkoms in Den Haag, Nederland. Hy word later hooftaalpraktisyn in Pretoria en in 2003 word hy aangestel as ’n navorsingsgenoot van die Eenheid vir Akademiese Geletterdheid aan die Universiteit van Pretoria. Vanaf 2014 is hy ook direkteur van die Eugène Marais Stigting.

Poësie

Reeds op laerskool skryf hy sy eerste gedig, geïnspireer deur ’n donkerkop meisie wat hy by ’n volkspelebyeenkoms sien. In standerd nege word sy eerste gedig gepubliseer in ’n spesiale bylae van “Ons jong digters” tot Die Vaderland. In sy matriekjaar in 1975 lê hy sy eerste bundel voor vir publikasie, maar dit word afgekeur. Op universiteit verskyn verskeie van sy gedigte in die studentetydskrif Vlieg. In 1979 word Vlieg verbied en dit het vir ’n ruk ’n negatiewe uitwerking op sy produktiwiteit, aangesien hy nie normaal kan voortgaan om te skryf waaroor hy ook al wil nie en veral versigtig moet wees met polities betrokke verse.

Sy eerste drie bundels verwys in groot mate na sy grootwordjare op die plaas, waar die verval van die platteland en die agteruitgang van die omgewing weens droogtes, oorbeweiding en onoordeelkundige jag- en boerderypraktyke ’n groot indruk op hom maak. Sy debuutbundel, “Die somer is ’n dag oud”, trek onmiddellik die aandag met die suiwer eenvoud van die jeugherinneringe. Daar is ook ’n paar liefdesverse en politieke verse in hierdie bundel en ervarings as soldaat op die grens word verken. Reeds in hierdie bundel is sy tegniese vaardigheid opvallend en skryf hy etlike kompakte gedigte wat knap sluit sonder brak kolle. Die titel van die bundel kom uit N.P. van Wyk Louw se bundel “Tristia”, vers “XXXVII”. Die bundel word in vier genommerde afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat liefdesverse, met “Es la día Ilena” (na ’n vers van Pablo Neruda) wat blyke gee van besondere beeldingsvermoë. Afdeling twee se jeugherinneringe is van die mooiste gedigte in die bundel. “Vakansie” is ’n herinnering aan ’n vakansie by die grootouers, met treffende teenstellings tussen dit wat is en wat nie (meer) is nie, met die tevergeefse poging om die dors te les as treffende afsluiting. “Stamboom” stel die opeenvolgende geslagte op deurgekomponeerde wyse voor as vonke uit die vlam van die vorige geslag se vuurmaakmiddel, terwyl “Sondag” ook tref met ongewone beelde. “Flits uit 'n jeug” verbeeld die vergeefse poging van die hings om weg te kom en nie mak gemaak te word nie, maar hy moet eindelik sy verset laat staan. Die derde afdeling is politieke verse, met “Knipsel” wat verwys na die gevangeneming van die Tsjeggiese dramaturg Václav Havel weens politieke aktivisme en “Op die eiland (naby die land) vir digters” wat die militêre lewe en die digkuns geslaagd kombineer. Hierdie gedig sluit ten nouste aan by die vierde afdeling se herinneringe aan die grenslewe van die soldaat, met “Op pad na die grens” wat die voorbereidings vir aktiewe militêre diens en die moontlikheid om nie terug te kom nie, bevredigend laat sluit met die beeld van die gesnoeide roos. “Volle militêre eerbewys” kombineer op ironiese wyse die aardse sterfte met die kosmiese bewussyn van die wolke. Hierdie bundel word in 1985 met die Ingrid Jonker-prys bekroon.

“Palimpses” se titel verwys na 'n perkamentrol waarop die geskryf keer op keer uitgevee word sodat die rol weer gebruik kan word vir ’n nuwe boodskap. Hierin word die eie wêreld van herinnering en geskiedenis geskep en herskep. Hierdie eenheidsbundel beskou die familiegeskiedenis, die plaas en die weggaan daarvan en die begin van ’n nuwe lewe in die stad. Die werkwyses is eerstens die herinnering, dit wat op die rol geskryf was voor dit uitgevee is, tweedens die ondersoek van die rol om te probeer ontsyfer wat geskryf was en derdens om oor en tussen die skryfsels te skryf. Dit alles word egter feitlik onherkenbaar met mekaar vervleg tot een groot geheel, onafskeibaar van mekaar. So word die bundel dan beeld van die lewe self, waar oorsake en gevolge moeilik van mekaar te skei is en gereeld in sirkelgang mekaar beïnvloed. Die bundel word in vyf (ongetitelde, ongenommerde) afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat twee gedigte, wat bundeltemas aankondig. “Eenhoring” beskryf die illusie van volmaaktheid in eenheid met die natuur en hoe die stories en die werklikheid van mekaar verskil en dui dan die tema van illusie teenoor werklikheid aan. “Gesprek” is ’n gesprek tussen die  seun en vader wat selfs na die dood voortgesit word, wat die jeugherinneringe uiteensit en eindig met die besef dat die voorvader deel is van die grond, maar ook as gees voortleef. Hierdie gesprek met die vader word regdeur die bundel voortgesit, met die poging om telkens te herskryf aan die onvoltooide werklikheid. Die tweede afdeling bevat weer slegs twee verse, gerig aan “Oupa Marais” en “Ouma Marais”, waarin die verval van die lewe met die ouderdom en later die dood beskryf word, getemper deur die standhoudendheid van herinnering en gedig. Die temas van groei en verval, of skryf en uitvee, word hier teruggevind. Die derde en grootste afdeling bevat gedigte oor jeugherinneringe, wat op feitlik chronologiese wyse begin by die geboortejaar en die trek van die stad na die plaas, dan die trek van die plaas na die dorp en eindig met die trek weg van die dorp af terug na die stad. Die tipiese boere tydverdryf, half ontspanning half werk, word in gedigte soos “Hengelaar” en “Jagter” uitgebeeld, terwyl “Dae van die week” uit die kinderperspektief beskryf word na aanleiding van die diverse aktiwiteite wat hy ervaar. “Uitveër” beeld kernagtig die deurlopende motief van gedurige verandering en herskryf aan die nuwe werklikheid uit. “Weggaan van die plaas” gee uitdrukking aan die verlies nie net van ’n woonplek nie, maar van ’n hele leefwyse en ’n hele lewe. Die vierde afdeling verbeeld die lewe in die stad, met telkens herinneringe aan die verlede wat ook in hierdie gedigte verskyn. “Ruïnebesoek” trek die omgewing se voorsate terug na lank voordat die voorgeslagte hulle intrek geneem het, sodat daar ’n verbinding bewerkstellig word tussen al die mense wat daar was. In die laaste afdeling word in “Hiperbool” (=oordrywing) gejuig oor die klein gedeelte van die familieplaas Sans Souci wat steeds in Marais-hande is en vir die eienaar die hele Marais-erfenis verteenwoordig. “Onomastiek” se naamgewing van klein en naby tot groter en ver verteenwoordig ’n poging om teen die verlies aan ’n erfplaas in te skryf, met die dorp Vrede wat simbolies eindelike berusting word.

Die bedrieglike eenvoud maar tog ook vernuwing van Marais se digkuns kom ook in “By die dinge” na vore, waar die bestaan van die mens naas die dinge ondersoek word. Die gedigte gee 'n afbeelding van ons bewoning van die aarde binne ses genommerde afdelings, waar binne naas die natuur en die konkrete ook die geestelike bewussyn deurlopende motiewe is en die irrasionele, onsienlike en mistieke betrek word. Die afdelings word voorafgegaan deur de programgedig “Sonnewyserbespiegeling”, waarin die betreklike en onakkuraatheid van alles beklemtoon word. Die eerste afdeling bevat gedigte oor die gesinslewe wat telkens momentopnames is, met “Repetisie” wat die eenderse siklus van die aktrise se bestaan uitbeeld. “Tekenles” bekoor met die uitbeelding van die kinderperspektief en verbeelding, terwyl “Teresa” se opnoem van dinge gaandeweg uitmond tot ’n metafisiese dimensie. “Woordpyn” maak gebruik van die opnoemingstegniek, waarin disparate dinge opgenoem word en gaandeweg met mekaar verbind word, met die titel wat die spreker se dilemma suggereer om reg te laat geskied aan die samehang van hierdie dinge. Op effektiewe wyse word die verwydering tussen die man en sy vrou en kind uitgebeeld in “Middagete”, waar die prag en praal van die hotel se eetkamer nie kan opmaak vir die pret wat die vrou en kind in ’n meer natuurlike omgewing het nie. Afdeling twee is jeugherinneringe, met “Dood van Ouma Oosthuizen” en “Dood van Oupa Oosthuizen” wat die kontrasterende ervarings van hierdie twee sterftes uitbeeld, die eerste met almal wat daar is en die tweede wat in eensaamheid en vergetelheid, ver weg van geliefdes en die bekende omgewing, geskied. “Op die plot” is hier ’n hoogtepunt, met sy sober stellings wat telkens ’n magiese realiteit daaragter suggereer. “Kalahari-jagter” stel op treffende wyse die majestueuse gemsbok teenoor die banale jagter. Afdeling drie handel oor ervarings as militêre dienspligtige, met “Alternatief” wat met sy herhaalde “Ek”-inset en sober stellings eindelik ’n geslaagde eenheidsperspektief skep. Die vierde afdeling bevat jeugherinneringe uit die platteland, wat afgesluit word met ’n reeks kriptiese “Notas”, wat skerwe poësie sonder ’n groter geheel is. In “Pitte” is die spreker ’n ontheemde wat in die Vrystaat pitte kry om tuis te gaan plant en hom sodoende aan sy afkoms te herinner. “Hoefyster” (sub-titel “Sans Souci”) verwys na die hoefyster wat vroeër jare by die voordeur van die plaas gehang het om onheil af te weer, soos die bygeloof was. Die treffende slot dui aan dat die hoefyster, nadat dit gesteel is, nie meer onheil wegkeer nie. In die vyfde afdeling (“Elementale odes”) is daar odes aan die kontrei of streek, waarin die opnoem van losstaande indrukke in kort reëls in ’n gedig soos “Boer” die yl omgewing naboots. Die slotafdeling betrek die mistieke. “In wyer verband” skets die rusteloosheid van die spreker binne die geweld van die land en die omvang van die heelal, wat afsluit met ’n eenvoudige gebed om sy lewe eenvoudiger te maak. “Gebed vir Afrika” slaag daarin om die grootheid en omvang van God se gebied effektief te kombineer met die klein dingetjies, alles dinge waarin Hy te vinde is, en dan te bid vir die mense en die kontinent.

Hierna spits Marais hom veral toe op natuurgedigte en in “Verweerde aardbol” gee hy in nege genommerde afdelings ’n visie en besinning oor die hele vasteland Afrika deur die fauna en flora wat dit kenmerk. Die bundeltitel suggereer die skade wat die mens die aarde reeds aangedoen het en die gedigte behou dwarsdeur die bundel die kontras tussen die bewaring en die vernietiging van die omgewing. Die boodskap is dat die mens in sy goddelike opdrag om oor alles te heers en dit te bewaar misluk het, met Afrika wat die fokuspunt van meeste van die gedigte is. Die digkuns self word telkens gesien as ’n belangrike bestanddeel van bewaring, deur die ervaring of beeld op te teken en in gedigte te omvorm. Die bundel open met die programgedig “Gaia”, waarin die aarde soos vanuit die ruimte op die aardbol gesien kan word en met geografiese instrumente weergegee kan word. Hierdie veraf blik vanuit die ruimte beweeg dan al nader tot die tasbare werklikheid van die lewegewende tuin. Die Lovelock-teorie van die interafhanklikheid van dinge word ook reeds hier aangeraak. Die eerste afdeling bevat drie verse waarin die digter die leser inlei in sy doelwit met die bundel en sy visie van die kontinent en land wat die primêre fokuspunt van die bundel is. “Afrika” is ’n poging om deur kaarte te teken die aarde te beskryf, met die besef dat die essensie daarvan nie nageteken kan word nie. In “’n Land” word besin oor wat die essensie van ’n land is, baie meer as die politieke afbakening van grense. Die tweede afdeling bestaan uit ontdekkings- of reisverse, met “Landskap” wat aandui dat plase afgemeet en gekarteer kan word sodat die boer eienaarskap daarvan verkry, maar die landskap behoort aan die digter wat dit kan beskryf en dit só kan dokumenteer. “Lesotho” is ’n mooi uitbeelding van ’n gebied waar mens en natuur steeds in harmonie saamleef. Die derde afdeling behandel die skoonheid maar ook die verganklikheid van natuurdinge, met die “Son” ’n vyand wat die aarde droogbak, maar ook ’n vriend wat die veld laat groei. Die afsydigheid van die “Witooievaars” en hulle vinnig veranderende wêreld word knap beskryf. In die vierde afdeling is lykdigte vir persone wat hulle lewens gewy het aan omgewingsbewaring. “Adamson” se twee gedigte handel oor die Keniaanse boere wat bekendheid verwerf het met die boek “Born free”, wat oor ’n vrygemaakte leeufamilie handel en in ’n trefferrolprent omskep is. “Gorillas in die mis” is ’n elegie gerig aan die natuurkundige Dian Fossey (wat in die rolprent “Gorillas in the mist” uitgebeeld is), met die gedig wat ook die name bevat van die gorillas wat sy tevergeefs van wildstropers probeer red het. Die vyfde afdeling se tema is die tuin as simbool van die natuur, waarin sekere blomme, plante en voëls kan gedy (“Tuin”). In “Nagtuin” kom daar ’n aangrypende metafisiese aspek by. In die sesde afdeling word jag en die vernielsug daaraan verbonde ondersoek. In “By die jaghut” word die natuurskoon en die prag van voëls en diere beskryf, met die jagter wat hom gereed maak om hulle lewens tot ’n einde te bring. Die sewende afdeling bevat gedigte oor reeds uitgestorwe spesies. “Bloubok” handel oor ’n bok wat omstreeks 1800 reeds uitgesterf het en nou slegs bewaar gebly het in die opgestopte glaskas van ’n museum, terwyl hierdie gedig ’n soortgelyke bewaringsaksie is. Die agtste afdeling handel oor onheilspellende natuurverskynsels, met “Veldbrand” ’n hoogtepunt in sy beskrywing van die vuur se vernietigingskrag. Die negende afdeling besin oor die wedersydse verhouding tussen mens, natuur en God. “State of the ark” se titel sinspeel op die politiese “State of the nation”-toesprake van regeringsleiers, waarin die toestand van die land in oënskou geneem word. Noag se ark is hier die interteks, met die duif wat uitgestuur is om tekens van land te vind, wat terugkom met ’n blaar deur suurreën bevlek, ’n teken van de ramp van besoedeling en die impak op die natuur. Die slotgedig, “Gebed vir die aarde”, sluit aan by “Gebed vir Afrika” in “By die dinge”, en gee met toespeling tot die skeppingsverhaal ’n versugting tot die vernuwing van die aarde. Hierdie bundel word in 1993 genomineer vir die Rapportprys.

“Aves” (Latyn vir “voëls”) het voëls as sentrale tema en bevat gedigte oor voëls en plekke en waarnemings rondom voëllewe.Die titel suggereer ook ’n loflied, soos in die Ave Maria, wat hier ’n loflied word aan die natuur en die interafhanklikheid tussen alle dinge van die natuur. Op vernuftige wyse word die lewens van voëls en bome aan die menslike bestaan gekoppel. Die betreklik eenvoudige onderwerp word in Marais se hande ’n komplekse waarneming van deernis, onselfsugtigheid, andersheid en ’n bewuswording van misterie en oorsprong. Die bundel bevat vyf genommerde afdelings. Die eerste afdeling is ’n inleiding waarin die bundeltemas sy oorsprong het, met die gedig oor “Charles Darwin” wat die evolusie-teorie se oorsprong skets en “In die begin” wat die jeugherinnering aan die begin van die spreker se belangstelling in voëls skets. “Voëlkyk” nooi die leser uit om die wetenskap agterweë te laat en eerder deel te neem aan die ervaring van die wonder van voëls. Die langste afdeling is die tweede, waar ’n groot aantal voëls op diverse wyse beskryf word. Soms is dit die atmosfeer en indruk wat neergepen word (“Volstruis”, “Driebandstrandkiewiet”), soms ’n beskrywing van die voël en sy gewoontes (“Kraai”, “Gewone tarentaal”), soms word die verband tussen die voël en spreker aangedui (“Grootheuningwyser”), soms vind klanknabootsing plaas (“Gewone vleiloerie”) en enkele kere is die voël selfs ’n dramatiese spreker (“Kleinpelikaan”, “Witborsspreeu”). In “Lelkraanvoël” word die wanverhouding en vrees tussen mens en voël gesuggereer. Die gevaar van hierdie beskrywings is dat die fyn waarnemings soms nie tot ’n groter diepte ontwikkel nie, hoewel die ongestoorde gang van die natuur en die voëls se verbondenheid daarmee akkuraat weerspieël word. Die derde afdeling is verse oor plekke in die natuur, die vierde behandel voëlkenners en die laaste afdeling bevat die enkele gedig “Boom”. In hierdie laaste afdelings is die religieuse element opvallend, met die verband tussen die natuur en die goddelike wat subtiel beskryf word. In die slotgedig is daar die beskrywing van die mens as ’n voël van ’n ander streek, met die implikasie van ’n ander wêreld en dus nie van hierdie wêreld nie, vervreem van die natuur. Hierdie gedig word gevolg deur die aanhaling uit Matteus 6:26, waarin die Skepper se sorg vir die voëls en mens duidelik blyk.

“Plaaslike kennis” sit met gedigte in agt afdelings die besinning oor die vraagstukke van ontwikkeling teenoor handhawing van die natuur voort. Die titel verbind reeds die betekenisinhoude van lokale en plaas-agtige (of natuurlike), met gedigte wat die jeugervarings op die plaas deurtrek na die wyer velde van die bioregionale en sosiopolitieke werklikhede. Die openingsgedig is “Platberg se water” met sy hunkering na vroeër ervarings in die ongerepte natuur. Hierna volg die agt genommerde afdelings, met die eerste waarin die digter weereens uit sy jeugwêreld put, maar met die wete dat nostalgie na die verlede die dinge verdraai. “Die begin” (met sy intertekstuele verwysing na die skeppingsgeskiedenis) beskryf die vrees dat daar van die skepping niks gaan oorbly nie en al waarmee die spreker hom kan besig hou is die optekening (of grafskrifte skryf) vir dit wat was en nooit weer sal wees nie, met die grafskrif bowendien onakkuraat. Die tweede afdeling bevat gedigte oor die beperkinge van die digkuns wat ook gesien kan word as beperkinge van die mens se skepping. “My eerste duif” beskryf hoe die kind die eerste duif skiet (by implikasie die skepping vernietig), met die volwassene wat nou met dieselfde vinger oor die duif skryf (probeer om self te skep, wat slegs ’n powere nabootsing van die oorspronklike is). In die derde afdeling is verlies die deurlopende tema, met “My jaggeweer” en “Bloed” wat die mens se vernietigingsdrang in die natuur as tema het en eindelik in “Kongres oor postmodernisme” tot die ontdekking kom dat sy eie skeppings deur die natuur verwoes word. Die vierde afdeling behandel ervarings rondom die spreker se navorsingswerk in landelike ontwikkeling, met veral die pyn wat grootskaalse ontwikkeling vir gewone mense meebring wat helder belig word. “Grondregister” en “Kleinboer” beskryf die onteiening van grond en die verskuiwing van mense in die naam van vooruitgang en ontwikkeling, terwyl “Agricultural development” die mislukking van vele sodanige ontwikkelingsprojekte as tema het. “Plaaslike kennis” (opgedra aan Edwin Mathonsi) beeld ’n besoek aan die toordokter uit, waarna die spreker in die nag in swaar weer die onheilspellende oorlogstromslae van die inboorlinge van weleer herken. Hierdie gedig beeld die wesenlike onversoenbaarheid uit van ontwikkeling teenoor antieke kultuur en die botsing wat daaruit voortspruit. Die vyfde afdeling bevat gedigte oor die lewe in die ruwe werklikheid van Afrika, met “Die kind” wat intertekstueel in gesprek tree met Ingrid Jonker se gelyknamige gedig. Die verskil is dat die kind hier nie dood is nie, maar terug gestuur word na sy plek van herkoms, waar daar geen positiewe vooruitsigte is nie en hy ’n lewende dooie sal wees, sonder kans om te ontsnap. Die sesde afdeling bevat gedigte oor bome, met “Die heilige vyeboom” ’n vertaling van ’n gedig van Octavio Paz. In die sewende afdeling ondersoek gedigte die negatiewe impak wat die mens op die natuur het, wat in stede van vrede verdeeldheid en plundering bring. Die agtste afdeling bestaan uit die enkele gedig “Allesteorie”, wat verwys na die fisici se tot dusver onsuksesvolle pogings om een teorie te kry waarbinne alles op aarde logies verklaar kan word. Dit is eers wanneer só ’n teorie gevind word dat die mens groter insig in alles sal hê.

“Diorama” se titel verwys na ’n Middeleeuse mobiele teater, sowel as na ’n driedimensionele miniatuurlandskap. Beide betekenisse word in die gedigte ontgin. Sover dit die teaterbetekenis betref, bevat verskeie gedigte al die narratiewe elemente van karakters, gebeure, plek en tyd. Die bundel is verder ’n voortsetting van sy ekologiese poësie, waarin die gedigte daarop uit is om bewustheid te skep van die feit dat die mense die aarde verniel, maar ook dat daar mense is wat red. Plante en diere is, naas enkele figuurstudies, die fokus van die gedigte. Daar word aangedui hoe plante en diere die mens beïnvloed en in sommige gevalle word dit selfs verteenwoordigend van die menslike psige binne die verhaalelement van die gedig. Die figuurstudies wys weer die betrekking op die plante en diere uit en so word die interafhanklikheid beklemtoon. Die bundel bevat meestal kort gedigte, wat oor die algemeen baie toeganklik is en uitmunt met fyn metafore en suiwer taalgebruik. Die bundel word in sewe afdelings verdeel. “Diorama” is in 2011 op die kortlys vir die toekenning van die Protea-prys vir die beste digbundel van die voorafgaande jaar, terwyl dit in 2012 bekroon word met die Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning (SALA-prys) as beste Afrikaanse digbundel.

“In die bloute” is ’n bundel met gedigte oor die see, wat in ses afdelings verdeel word. Dit is ’n heg gestruktureerde bundel wat die spanning in die verhouding tussen mens en natuur en die mens se verantwoordelikheid telkens doeltreffend verwoord. Reeds in die titel verklaar die ongewone voorsetsel “in” hoe die leser en die onderwerp onlosmaaklik aan mekaar verbonde is, wat ook die interafhanklikheid en verbondenheid van alle dinge suggereer. Die eerste afdeling bevat drie gedigte wat dien as oorgang van land na see en so die deurlopende reistema inlei, terwyl dit ook kommentaar lewer op die digter se rol as karteerder van sy omgewing. In afdeling twee word daar op sistematiese wyse verslag gedoen van ’n groot aantal visse, terwyl die derde afdeling fokus op seeplante. Afdeling vier betrek ’n aantal wetenskaplike navorsers, soos J.L.B. Smith, wat die selakant geïdentifiseer het, en Jacques Cousteau, wat internasionale bekendheid verwerf het met sy natuurbewaring en navorsing oor die see en al die lewensvorme daarin. Hierdie fokus stel die mens se posisie van oppermag oor die natuur in perspektief en beklemtoon sy gepaardgaande verantwoordelikheid vir beskerming en bewaring. Die vyfde afdeling fokus op ekologie en die wyse waarop die see die grense tussen mense ophef, soos veral treffend verwoord in “Op ver strande”. Afdeling ses bestaan uit ’n enkele gedig, “Save our planet”, waarin ’n sterk boodskap oor die mens se rol as verbruiker gegee word.

“Nomade” se titel beklemtoon die fokus op reis en suggereer terselfdertyd die rusteloosheid wat daarmee gepaardgaan. Die bundel word in agt genommerde afdelings verdeel. ’n Deurlopende motief is die gevoel van verlies aan natuurlike hulpbronne en natuurlewe, maar ook die persoonlike verlies van ’n gekoesterde wêreld. Die eerste afdeling open met “Oorsprong”, waarin die spreker aandui dat Afrika sy tuiste is, al het hy vele ander kontinente besoek, terwyl “Voortgang” en “Sonnewende” reis binne konteks van die tyd sedert die ontstaan van die aarde en die ruimte van die heelal plaas. In aansluiting by vorige bundels is daar verse oor die ekologie in afdelings wat handel oor bome en diere. Die tweede afdeling bevat gedigte oor Afrikabome, wat as antieke vorm van lewe telkens as baken dien vir die reisiger, terwyl die derde afdeling gedigte oor diere is waarmee die mens in besondere verhoudings verkeer. Die vierde afdeling bevat gedigte oor besondere historiese figure in Afrika, soos die Marokkaanse Ibn Battuta waardeur die Islam en hierdie kultuur ook ’n stem kry. Sommige gedigte betrek die geskiedenis, maar dit is nie net die blanke koloniale perspektief wat weergegee word nie, maar ook die aandeel van ander partye wat belig word. Die gedig “Cecil John Rhodes” vat die aarde se vernietiging en die einde van die ryk wat Rhodes in gedagte gehad het, mooi saam. Ander geskiedkundige figure wat aandag kry sluit in Leopold van België, Haile Selassie van Ethiopië, Mandela en De Klerk. Veral Kenia se geskiedenis en politiek kom onder die soeklig, met verse oor Dedan ­Kimathi, die onsigbare leier van die Mau Mau, en Tom Mboya wat doodgeskiet is in die strate van Nairobi. Die vyfde afdeling is gedigte oor plekke in Afrika, waar die spreker soos ’n reisiger of nomade deur die kontinent reis en plekke soos Nairobi, Lamu, Kaïro en Timboektoe aandoen. Sodoende word die ervaring en beeld waargeneem en ontleed, maar ook afgespeel teen die land van herkoms, terwyl daar ook verse is wat verslag doen oor die impak op die self deur die ervaring. Baie van die gedigte is verhalend, sodat die streek deur die stories lewendig word. Dit is bekend dat die profeet Mohammed besonder lief was vir katte, wat uiting vind in die vers oor Lamu se katte, terwyl “Lamu se meisies” in teenstelling ’n seksbehepte Sweed se voorliefde vir die skraal meisies van Lamu as tema het. “Heilige Skrif” beeld die uitsluiting van die reisiger uit. Wanneer die spreker die mooi Arabiese letters van die Koran wil aanraak, ontstig dit die Moslem-vrou, wat dit as heiligskending ervaar. Daar is ook verslae oor besoeke aan verskeie plekke in Kenia, soos die klein basiliek in Nairobi en Fort Jesus in Mombasa. Die sesde afdeling het gedigte wat verwant is aan reis per boot. In die sewende afdeling word museums in hoofsaaklik Kenia beskryf, insluitende in Nairobi die nasionale museum, die McMillan Gedenkbiblioteek en die Karen ­Blixen-museum. In die laaste afdeling oordink die spreker die ervarings en besin oor die betekenis en impak daarvan op sy eie lewe. Die kunstenaar Lynette ten Krooden verskaf illustrasies vir die bundel. Marais se gedigte word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”, “Die dye trek die dye aan”, “Kraaines”, “Goudaar”, “Honderd jaar later” en “Nuwe verset”. Van sy gedigte verskyn ook in letterkundige tydskrifte soos Standpunte, The bloody horse, Ensovoort en Tydskrif vir Letterkunde.

Marais kan bestempel word as die belangrikste Afrikaanse digter wat hom vernaam met die ekologie bemoei en hy stel dan ook die bloemlesings met ekologiese gedigte, “Groen” en “Ons klein en silwerige planeet”, saam. Laasgenoemde bundel verskyn in samewerking met die Amsterdamse digter en letterkundige Ad Zuiderent en sewentig digters uit Suid-Afrika, Nederland en Vlaandere se werk word hierin opgeneem. Vir hierdie bundel skryf hy ook die insiggewende opstel “Natuur, omgewing en letterkunde”. In die vroeë tagtigerjare is hy die dryfveer agter die oprigting van die poësietydskrif Ensovoort, wat vir etlike jare daarna steeds onder sy redakteurskap verskyn. Hy is ook erepresident van die Eugène Marais Skrywersvereniging. Saam met Ronel de Goede begin hy Poësie-Net op LitNet, met die doel om gedigte op die Internet te versprei. In 2006 en 2007 is hy lid van die besprekingspan wat gedigte van nuwe digters in die digBy-poësieprojek evalueer en in 2009 is hy die leier van die poësieslypskool by die Volksblad-Kunstefees. Om die verskyning van die gedig “Winternag” van Eugène Marais in 1905 (allerweë beskou as die gedig wat die ernstige digkuns in Afrikaans inlei) te gedenk, stel hy ook die bloemlesing “Honderd jaar later” in 2005 saam. Verder behartig hy vir ’n tyd ’n rubriek in ’n tydskrif waarin hy raad gee aan voornemende digters. Hy tree ook gereeld op by letterkundige byeenkomste soos die Woordfees waar hy van sy gedigte voorlees.

Prosa

“Lae wolke oor Mosambiek” is ’n beskrywing oor die reis wat hy in 1997 as navorser saam met ’n paar kollegas onderneem het. In hierdie boek slaag hy daarin om die ontwikkeling en die probleme van die land in historiese en hedendaagse perspektief te plaas, afgewissel deur sy eie beskrywings en ervarings. Hierdie teks is aanvullend tot die amptelike verslag (“Cross-border migration: report on a research visit to Mozambique”) wat hy vir die RGN saamgestel het.

In 2012 vereer die Cordis-trust hom met ’n Goue Pen-toekenning vir sy bydrae tot die taal en kultuur van Afrikaans. Hy word in 2013 aangewys as die eerste feesdigter van die Innibosfees in Nelspruit.

Boeke

• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. (red.) “Kraaines” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006
• Weideman, George “Johann Lodewyk Marais (1956-)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “‘Lieg’-stukkies maak gedig sommer goed” “Die Vaderland” 23 Julie 1985
• Anoniem “Marais is die eerste feesdigter” “Beeld” 11 Mei 2013
• Bouwer, Anna-Retha “Reis totdat jy wegraak” “Beeld” 25 Junie 2013
• Engelbrecht, Theunis “Die argeologie van herinnering” “Beeld” 15 Februarie 1990
• Marais, Johann Lodewyk “Terug na die plaas” “Insig” Oktober 1987
• Prins, Jo “Voëlvry” “Plus” 18 Mei 2002
• Prins, Jo “Almal saam in die woord-ark” “By” 24 November 2012
• Prinsloo, Koos “Jy kan hulle nie kategoriseer nie” “Beeld” 29 Oktober 1985
• Stehle, Rudolf “Op ’n woordreis deur digte Afrika” “Beeld” 21 Januarie 2015

Internet

• LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/johann-lodewyk-marais-22b02697^{[dooie skakel]}
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 20 Augustus 2009: www.litnet.co.za
• LitNet: http://www.litnet.co.za/author/johann-lodewyk-marais/
• Prins, Jo Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/05/21/6/9.html^{[dooie skakel]}
• Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/johann-lodewyk-marais/ Geargiveer 6 Januarie 2017 op Wayback Machine
• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-n85-35858/

Resensies