Jan Swanepoel: Suid-Afrikaanse skrywer en digter

Hy is bekend as digter.

Sy skoolopleiding ontvang hy vanaf 1957 tot 1963 aan die Laerskool Totiusdal in Pretoria en vanaf 1964 leer hy verder aan die Hoërskool Staatspresident C.R. Swart in Pretoria, waar hy in 1968 matrikuleer. Sy verpligte militêre diensplig doen hy in 1969. Hy studeer vanaf 1970 tot 1973 voltyds en daarna deeltyds aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys, waar hy eers die B.A.-graad en dan die M.A.-graad in Latyn verwerf, laasgenoemde met ’n verhandeling oor “Die roepingsmotief in die ‘Aeneïs’ van Vergilius – ’n Studie oor die ‘Aeneïs’ se uitwysing na die Augustynse renaissance”. Tydens hierdie studies is hy lid van die Potchefstroomse Studenteskrywerskring. Hy doseer Latyn aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys, terwyl hy steeds voortgaan om te studeer. In 1989 behaal hy die D.Litt. et Phil.-graad in Latyn met ’n proefskrif oor “Die gebed in die ‘Carmina Minora’ van Catullus: ’n literêre en metodologiese studie, toegespits op enkele probleme in verband met literêre interpretasie”. In 1996 sluit hy aan by die Regsfakulteit waar hy Regsfilosofie doseer en sy aandag toespits op die bestudering van die waardes en regte wat die nuwe grondwetlike bedeling in Suid-Afrika ten grondslag lê. Sy intreerede hier lewer hy onder die titel “Regswetenskap en regsfilosofie aan 'n waardegedrewe universiteit: ou wyn in nuwe sakke?” Hy is direkteur van onderrig by die Regsfakulteit, lid van die Fakulteitsraad vir Regte en ook vir Lettere en Wysbegeerte, asook ’n lid van die senaat van die universiteit. Hy is voorts voorsitter van die Literatorvereniging van Suid-Afrika en dien op die redaksie van die tydskrif Literator, voorsitter van Rebsa en ’n lid van die Afrikaanse Skrywersgilde. In 2005 word hy dekaan van die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte. Hy is getroud met M.C. Diederiks.

Hy maak sy debuut met die digbundel “My Rome brand so mooi”, wat beïndruk met suiwer woordgebruik en raak beelding, al is meeste van die gedigte slegs in onderdele gaaf. In die titelgedig kyk keiser Nero na die brandende Rome en die vuur- en brandmotief word regdeur die bundel ontgin, waar die vuur beide verheldering en vernietiging veronderstel. Die verse belig dan ook gereeld ’n oomblik van openbaring, wat gekontrasteer word met groter duursaamheid. Temas wat in die bundel aangeraak word sluit in veral die liefde en die sosio-politiek, met ’n sterk Grieks-Romeinse verwysingsveld, en die digterskap. Die gedig “Icarus” gebruik hierdie Griekse mite om te illustreer hoe die mens nie van sy ware aard kan ontsnap nie. T.T. Cloete beskryf die bundel as “’n uitsonderlike debuut van die sewentigerjare” en sê verder dat “’n debuutbundel (selde) soveel bedwonge ontroering, poësie van so ’n klassieke eenvoud en gaafheid” bevat.

“Wat ver is en naby” se titel lei reeds die tema van die paradoksale in, wat dan veral in die problematiek rondom God (wat tegelyk ver en naby is) in die bundel behandel word. Die paradoksale word ondersoek in sy universele en klein menslike fasette, met die tema van digterskap wat ook belig word. Die tematiek leen hom tot ’n vergelyking van die tydelike en die ewige en die gedigte betrek dan ook ’n groot aantal historiese en mitologiese figure (onder andere Dionysos, Atlas, Tutankamen, Konstantyn en Orpheus) wat elkeen hul eie tye ondersoek en bevraagteken. Hierdie geskiedenis en mitologie staan dan weer in kontras met die hede in Suid-Afrika. In “Kamikaze” verwys die titel na die benaming vir Japannese vlieëniers wat tydens die Tweede Wêreldoorlog selfmoordaanvalle op vyandelike teikens geloods het. Die spreker is so ’n vlieënier net voor sy dood, terwyl hy besig is om af te daal op sy teiken. In “Die ganse dag is ene God” word God gevind nie in die buitengewone tekens en gebeure nie, maar altyd in die hier en nou en alledaagse dinge wat met die sintuie ervaar kan word.

Hy betrek weer die antieke verwysingsveld, insluitende die Bybel, in “By wyse van skrywe”, waar hy ook ander kunstenaars en skrywers as onderwerp het in hierdie verse oor die digterskap en die universele temas van liefde en dood. Die titel is ’n vindingryke variant van die uitdrukking “by wyse van spreke”, waardeur te kenne gegee word dat hierdie bundel ten nouste met die skryfproses gemoeid is.

Sy verse word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Poskaarte”, “Goudaar”, “Woordpaljas”, “Voorspraak” en “Digters en digkuns”.

• 1975               My Rome brand so mooi
• 1980               Wat ver is en naby
• 1988               By wyse van skrywe

Boeke

• Cloete, T.T. (red.) “Die Afrikaanse literatuur sedert sestig” Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993

Tydskrifte en Koerante

• Pieterse, Henning “Poësie uit drie bloemlesings” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991

Resensies

By wyse van skrywe

• Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 29 no. 3, September 1989

• Schutte, Roswitha “Rapport” 12 Februarie 1989

• Van Vuuren, Helize “Die Burger” 29 Desember 1988: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1988/12/29/11/1.html^{[dooie skakel]}

My Rome brand so mooi

• Brink, André P. “Rapport” 8 Februarie 1976

• Cloete, T.T. “Beeld” 10 November 1975

• Cloete, T.T. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 16 no. 2, Junie 1976

• Johl, Johann “Standpunte” Nuwe reeks 125 Oktober 1976

Wat ver is en naby

• Brink, André P. “Standpunte” Nuwe reeks 154, Augustus 1981

• Cloete, T.T. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 21 no. 2, Junie 1981

• Swanepoel, P.H. “Die Transvaler” 10 November 1980