Ivan Illich: Oostenrykse filosoof en teoloog (1926-2002)

As skrywer van 'n reeks kritiese evaluasies van die instellings van die moderne kultuur en ontwikkeling, het hy oor vraagstukke soos onderwys, medisyne, arbeid, energie gebruik, ekonomiese ontwikkeling en geslag geskryf. Sy werk was veral bekend in die 1970’s, maar is nie meer algemeen beskikbaar nie.

Ivan Illich
Tekening van Ivan Illich
Gebore	4 September 1926 Wene, Oostenryk
Oorlede	2 Desember 2002 (op 86) Bremen, Duitsland
Nasionaliteit	Duitsland
Vakgebied	Filosofie van opvoeding filosofie van tegnologie
Beïnvloed deur	Arnold J. Toynbee, Everett Reimer, Jacques Maritain, Leopold Kohr, Jacques Ellul, Hugh of Saint Victor, Emmanuel Levinas
Invloed op	Everett Reimer, André Gorz, Lee Felsenstein, Wolfgang Sachs, Kevin Carson, Bob Black, John Zerzan

Illich word gebore in 'n gesin, waarvan sy vader uit Dalmasië, (Kroasië) kom en sy moeder 'n jodin van Spaans-Amerikaanse afkoms was. Hy beëindig sy middelbare skool in Florence, waarna hy van 1942 tot 1945 chemie bestudeer aan die Universiteit van Florence. Hy studeer tussen 1945 en 1951 geskiedenis, filosofie en teologie aan die Collegium Romanum (Gregoriana) in Rome. In 1951 word sy tesis oor die filosofiese grondslae van Arnold J. Toynbee se geskiedskrywing (Die philosophischen Grundlagen der Geschichtsschreibung bei Toynbee) aan die Universiteit Salzburg aanvaar.

Ivan Illich word in 1950 'n katolieke priester in New York Stad. Hy wou sy studies voortsit aan die Universiteit van Princeton maar word op pad na Princeton getref deur die armoede in Upper West Side in New York, waarna hy besluit het om aan te bly tot in 1956. In 1956 word hy vise-rektor van die Katolieke Universiteit van Santa Maria in Puerto Rico. Daar ontmoet Illich vir Everett W. Reimer. Hulle het saam hul rol as "opvoedkundige" leiers begin analiseer. In 1961, stig hy die interkulturele Centro de Información y Documentación del Consumo (CIDOC) in Cuernavaca in Meksiko. Dié sentrum bied opleiding en kursusse aan Noord-Amerikaanse sendelinge en steun die onderwys en teologiese denke van Paulo Freire en die bevrydingsteologie. Die aktiwiteite van die sentrum word gekritiseer en Illich kom in konflik met die Vatikaan. Nadat dit bekend word dat die kerk 'n ondersoek wou begin teen Illich, lê hy sy priesterlike amp neer.

Hy bly tot 1976 mede-direkteur van die CIDOC, waarna hy betrokke raak by ontwikkelingstudies in Pakistan, Indië en ander lande. Vanaf 1979 was hy as professor verbonde aan verskillende instellinge, onder andere die Pennsilvanië Staatsuniversiteit, Universiteit van Berkeley, Philipps Universiteit Marburg, Universiteit Kassel en die Universiteit Bremen.

Ivan Illich was by uitstek 'n pedagoog. Hy geniet onder meer bekendheid as 'n kritikus van geïnstitusionaliseerde vorme van onderwys. Die wyse waarop byvoorbeeld die universiteitonderwys georganiseerd is (naamlik as institute, waarin opvoeding geïnstitusionaliseerd word, het dieselfde in die breë samelewing tot gevolg en maak dit verkramp en rigied. Na 1970 word verskeie werke van Ivan Illich gepubliseer waaronder Deschooling Society (1971, oor die onderwys), Tools For Conviviality (1973, oor tegnologiese ontwikkeling), Energy And Equity (1974, oor energie, vervoer en ekonomiese ontwikkeling), Medical Nemesis (1976, oor die gesondheidsorg) en The Right To Useful Unemployment And Its Professional Enemies (1978) as ook Shadow Work (1981, beide werke oor arbeid). Hierdie werke dra sy kritiese menings oor. Die institusionalisering van menslike behoeftes met behulp van tegniese ontwikkeling vorm volgens Illich 'n bedreiging vir 'n vrye samelewing. So vervorm vervoer en verkeer die menslike beweeglikheid, is die onderwys 'n hindernis vir leer, verstedeliking ontneem die mens sy kapasiteit om 'n tuiste te skep en die mediese sorg maak mense siek.

Illich identifiseer twee soorte gevolge van tegnologiese ontwikkeling wat mekaar gewoonlik in twee fase opvolg. Die eerste gevolg is dat tegnologie vir 'n groot aantal mense toeganklik is en dra by tot 'n merkbare lotsverbetering en verbeterde selfgelding. Die tweede gevolg is egter dat tegnologie duur en hoogs gespesialiseerd raak. Die individu word uitgelewer aan "kenners" van wie die mens geweldig afhanklik word selfs vir elementêre lewensaktiwiteite. Die tweede gevolg lei ook tot skadelike newe-effekte, waarvolgens instansies wat oor die tegniek en samelewing waak, beantwoord met 'n nog verder gedrewe spesialisasie en kontrole, wat die mens nog meer afhanklik maak.

Hy rig sy kritiek teen die deur tegnologie afgedwonge norme, wat verder lei tot byvoorbeeld prestasiedruk in die onderwys en verbruikersdwang in die gesondheidsorg. Een van sy sentrale waarnemings is dat voortdurend 'n bepaalde gedrag opgelê word deur 'n struktuur, deurgaans by monde van kenners.

As alternatief stel Illich conviviality voor, wat vry vertaal 'saam-leef' beteken. Dié samelewingsvorm word gekenmerk deur 'n afgedwonge, maar ook vrywillige beperking op tegnologiese ontwikkeling met die doel om 'n selfbepaalde lewe in vryheid te vestig. In sy kritiek op die onderwys, Deschooling Society, maak Illich ook voorstelle vir die herinstel van opvoeding in die gemeenskap en ook deurlopend deur elke individu se leeftyd. (Sien ontskoling) Hy doen byvoorbeeld ook 'n beroep op die instel van die gebruik van gevorderde tegnologie vir die instel van wat hy noem "learning webs". Die oproep wat in 1971 gedoen is, is besonders profeties in die lig van die huidige gebruik en ideale van Wikipedia, en die internet in die algemeen.

Ivan Illich kritiseer die industriële samelewing aangesien hy van mening was dat die moderne samelewing nie op instemming gefundeer is nie. Vandag word hy gesien as een van die vroeë stemme wat 'n waarskuwing rig teen die ongebreidelde optimisme en vertroue in die vooruitgang. In sy tyd word Illich as 'n radikaal linkse kritikus gesien. Maar tegelykertyd laat sy uitsprake oor die "miskende waarde van die romantici" en sy opvattings dat die pre-verligtingdenke in menigte fasette superieur was teen ons moderne manier van lewe ook sommiges hom as reaksionêr beskryf. Erich Fromm het die mening gehuldig dat Ivan Illich 'n radikale humanis was.

Bibliografie (seleksie) Werke deur Ivan Illich

• Deschooling Society (1971) ISBN 0-06-012139-4
• Celebration of Awareness: a call for institutional revolution (1971)
• Tools for Conviviality (1973) ISBN 0-06-080308-8
• Energy and Equity (1974) ISBN 0-06-080327-4
• Medical Nemesis (1976) ISBN 0-394-71245-5
• Toward a History of Needs (1978) ISBN 0-394-41040-8
• The Right of Useful Unemployment and its professional enemies (1978) ISBN 0-7145-2628-2
• Shadow Work (1981) ISBN 0-7145-2711-4
• Gender (1982) ISBN 0-394-52732-1
• H2O and the Waters of Forgetfulness (1985) ISBN 0-911005-06-4
• ABC: The Alphabetization of the Popular Mind (1988) ISBN 0-86547-291-2
• Im Weinberg des Textes. Ein Kommentar zu Hugos "Didascalicon" (1991) ISBN 3-630-87105-4
• Was macht den Menschen krank? 18 kritische Analysen (1991) ISBN 3-7643-2583-6
• Ivan Illich in Conversation (1992) ISBN 0-88784-524-X (gesprekke met die Kanadese joernalis David Cayley)
• In the Mirror of the Past: lectures and addresses, 1978–1990 (1992) ISBN 0-7145-2937-0
• In the Vineyard of the Text (1993) ISBN 0-226-37235-9
• Hommage à Jacques Ellul (1994)

Oor sy denke en werk

• Rainer Flöhl (red.): Maßlose Medizin? Antworten auf Ivan Illich. Berlin: Springer, 1979.
• Lee Hoinacki en Carl Mitcham (red.): The challenges of Ivan Illich: a collective reflection. Albany (NY): State University of New York Press, 2002.
• Arnold Kopcke-Duttler: Ökologie und Gerechtigkeit für die Armen: Konturen eines konvivialen Lebens von Ivan Illich bis José Lutzenberger. Oldenburg: Verl. Dialogische Erziehung, 2003.

• Hansom, Paul (2001). Twentieth-century European cultural theorists. Detroit, Mich.: Gale Group. p. 212. ISBN 978-0-7876-4659-2.
• Illich, Ivan (1973). Tools for Conviviality. New York, Harper & Row. ISBN 978-0-06-080308-7.
• Illich, Ivan (1974). Medical Nemesis. London: Calder & Boyars. ISBN 978-0-7145-1096-5. OCLC 224760852.
• du Plessix Gray, Francine (April 25, 1970). "Profiles: The Rules of the Game". The New Yorker: 40–92.
• Postman, Neil (1992). Technopoly: The Surrender of Culture to Technology. New York: Knopf. OCLC 24694343.

• Brown, Jerry (March 2003). "A Voice for Conviviality". Utne Reader.
• Derber, Charles; Schwartz, William A.; Magrass, Yale (1990). Power in the Highest Degree: Professionals and the Rise of a New Mandarin Order. Oxford University Press.
• Gabbard, D. A. (1993). Silencing Ivan Illich: A Foucauldian Analysis of Intellectual Exclusion. New York: Austin & Winfield. ISBN 978-1-880921-17-3.
• Winkler, J.T. The intellectual celebrity syndrome. Lancet, 1987 Feb.21, 1: 450.
• Wright, Pearce (January 11, 2003). "Obituary: Ivan Illich". The Lancet. 361 (9352): 185. doi:10.1016/S0140-6736(03)12233-7. ISSN 0140-6736.
• Wtp.org: Ivan Illich with Jerry Brown — KPFA, 22 March 22, 1996.
• The Challenges of Ivan Illich: A Collective Reflection, by Google Books