Guido Gezelle

Hy is bekend om sy fynsinnige gedigte oor die natuur, sy beeldende taalgebruik en as virtuoos taalkunstenaar. O 't ruischen van het ranke riet en Het Schrijverke uit die digbundel Vlaamsche Dichtoefeningen (1858) is slegs twee van sy bekendste werke.

Guido Gezelle
Gebore	1 Mei 1830 Brugge
Sterf	Brugge, 27 November 1899

Die tematiek van sy gedigte is op tipiese wyse romanties, met onderwerpe soos die natuur, vriendskap en die dood.

Gezelle is gebore as die oudste kind van Monica Devrieze (1804-1875) en Pieter Jan Gezelle (1791-1871), 'n Vlaamse tuinier in 'n vroeëre landelike buurt aan die rand van Brugge. Sy geboortehuis is in 1926 as die Gezellemuseum ingerig. Hy het die teenstrydige kenmerke van sy netjiese, welsprekende vader en sy introverte, hipersensitiewe en godvrugtige moeder besit. Guido Gezelle was die oom van die beroemde Vlaamse skrywer Stijn Streuvels (Frank Lateur).

Hy het aan die Klein-seminarie in Roeselare studeer, waar hy as 'n halfbetalende student, belas met portiersdienste en -boodskappe, die hoërgeesteswetenskapklasse bygewoon het (1846-1849) en waar hy gedroom het om 'n sendeling in Brittanje te word, welke droom nooit vervul is nie. Van 1850 tot 1854 was Gezelle terug in Brugge, waar hy sy finale voorbereiding vir die priesteramp aan die groot-seminarie ontvang het.

Roeselare (1854-1860)

In 1854 is hy tot priester ingewy. Gezelle het 'n leraar aan die Klein-seminarie van Roeselare geword, waar hy vroeër studeer het. Aanvanklik het hy lesse gegee in boekhouding en natuurlike geskiedenis, maar later het hy ook taalonderwys opgeneem. In die skooljare 1857-1858 en 1858-1859 was hy hy tot sy groot genoegdoening titularis van die poësieklas. Hy het goeie verhoudinge met sy leerlinge gehad, onder andere met Eugène Van Oye, vir wie hy Dien Avond en die Rooze geskryf het. Hy het egter moeilikheid opgetel met sy eiesinnige wyse van lesgee wat nie altyd rekening gehou het met lesroosters, eksamen eise en die langsame tempo wat nodig was vir swakker leerlinge nie, so ook wat betref sy wyse van omgang met die leerlinge, met wie hy soms te goed vertroud was. Die toestand het mettertyd onhoudbaar geword en daar het 'n uiters gespanne atmosfeer ontstaan. Sowel dosente as leerlinge het gou kant gekies vir of teen Gezelle en in 1860 is hy van sy poësieklas ontneem. Kort daarna is hy oorgeplaas na Brugge, waar hy mederektor van 'n nuwe Engelse kollege geword het, welke kollege slegs vir 'n kort tyd bestaan het (1860–1861).

Gezelle se eerste digbundel was Vlaamsche Dichtoefeningen (1858). Dit was 'n ongewone en onortodokse bundel vir sy tyd, en in nie-verhewe taal geskryf, met die gevolg dat die bundel aanvanklik buite Wes-Vlaandere met verbystering begroet is. In die noorde van Nederland het lesers sy taalgebruik as te eg Vlaams beskou (en dus ietwat moeiliker verstaanbaar). Hy is ook vanaf die antiklerikale liberale kant af hewig aangeval op grond van die godsdienstig vrome karakter van vele van sy digwerk. Een van die weinige persone in Nederland wat wel aandag aan Gezelle se digkuns bestee het was die katolieke intellektueel Joseph Alberdingk Thijm, synde die vader van Lodewijk van Deyssel. Die digter het net soos Gezelle gestreef na 'n herwaardering en herlewing van die middeleeuse-christelike kuns en kultuur, so ook wat betref die argitektuur binne die neogotiek.

Brugge (1860-1872)

Na die opheffing van die Engelse-kollege het Gezelle 'n leraar geword in die wysbegeerte en is hy aangestel as vise-rektor aan die Seminarium Anglo-Belgicum (1861–1865). In 1865 is Gezelle benoem tot onderpastoor (Noord-Nederlands: kapelaan) van die Sint-Walburgakerk te Brugge. Gezelle se bundels Gedichten, Gezangen en Gebeden en Kerkhofblommen is tydens sy tyd as leraar in Brugge uitgegee.

Gezelle het gedurende die tyd ook as hekeldigter ontpop. Hy het onder die skuilnaam Spoker gefigureer met sy satirestukke op die politieke toneel. As onderpastoor en priester het hy ook sy literêre gawes ingespan om die christelike deugde by te bring. Hy het die gesinsblad Rond den Heerd opgerig waarin hy geskryf het oor heilige - en liturgiese onderwerpe, flora, fauna en outydse volksgesegdes. Die volkskrywes van die blad en toenemende finansiële moeilikhede en rompslomp het egter soveel van hom opgeëis dat hy ongesteld geraak het. Toe hy bowendien gehoor het dat daar allerlei beskuldigings en skinderverhale oor hom die rondte doen het hy uit Brugge na Kortrijk na 'n vriend gevlug.

Kortrijk (1872-1899)

Die deken van Kortrijk het in 1872 aan Gezelle 'n aanstelling as kapelaan in die Onze-Lieve-Vrouwekerk in (Kortrijk) gegee, waar hy tot 1889 sou bly. Die leiding van Rond den Heerd is in 1871 oorgeneem deur Adolf Duclos. Gezelle het in 1890 'n nuwe tydskrif gestig getiteld Biekorf.

Na 'n tyd het hy sy digwerk hervat. Een van die publikasies uit die tyd is die populêre bundel Zielegedichtjes. Hy het langsamerhand as digter in aansien gestyg, hoewel sy werk buite Wes-Vlaandere nog altyd weinig aandag ontvang het. In 1880 het Liederen, Eerdichten et Reliqua verskyn, te wete 'n bundel met skoonheidsgedigte, humoristiese vertellings en vertaalde gedigte.

Gezelle het bly studeer, vernaam in literatuur. Die Vlaamse taal het hom veral naby aan die hart gelê. In Kortrijk het hy 'n nuwe blad begin getiteld Loquela en met 'n kring van getroue volgelinge het hy 'n groot versameling woorde aangelê. Na sy dood is 150 000 los papiertjies met woordverklarings gevind.

Hy het ook voortgegaan om vertaalwerk te doen, waaronder 'n bekende werk deur Longfellow genaamd The Song of Hiawatha. Ondanks sy werk as kapelaan was dit vir hom moontlik om genoegsame tyd aan sy literêre werk te bestee. Hy het geleidelik sy insinking te bowe gekom, en ook buite Wes-Vlaandere het die waardering vir sy werk begin toeneem. Hy het daarin geslaag om sy liriese poësie te hervat, waarmee sy poësie 'n tweede, meer deurleefde en volwasse bloeityd beleef het. Die gedigte uit die tydperk is in 1893 in Tijdkrans gebundel.

Daar was nog altyd kritiek betreffende sy taalgebruik gewees, maar dit het egter 'n pleitbesorger gekry in die figuur van August Vermeylen, wat Gezelle die grootmeester van de Vlaamse poëzie genoem het. Naas Alberdingk Thijm het ook Pol De Mont nou meer bekendheid aan die gedigte van Gezelle in die noordelike Nederlande verleen. Nadat die vernuwende beweging (Van Nu en Straks), wat die poësie in Vlaandere betref, asook De Nieuwe Gids in Nederland, 'n vars briesie in die literêre landskap gebring het, was daar meer algemene waardering vir die gedigte van Gezelle.

In 1896 het hy op 66-jarige leeftyd in totaal 87 gedigte geskryf, die meeste met 'n langdurige geworstel met woorde. In 1897 het die bundel Rijmsnoer om en om het jaar verskyn, waarin gedigte oor die skepping voorop staan, of beter gestel: die skeppingsorde; deur die seisoene deur middel van die opeenvolgende maande te beskryf. Ook Tijdkrans toon sy behoefte aan 'n weergawe van die ordening wat hy om hom bespeur. Beide bundels toon onder meer hoe intens Gezelle allerlei details en gebeurtenisse in die natuur kon geniet en hoe hy in woordspel dit wou vasvang wat hy met sy sintuie kon waarneem.

Gezelle se laaste jare

 

Tydens die laaste paar jaar van sy lewe het Gezelle hom toenemend aan die openbare lewe onttrek. Hy het onder meer op die werk uit die 14de eeuse mistieke skrywer Jan van Ruusbroec gekonsentreer. Sy kragte het geleidelik minder geword. Die voltooiing van 'n groot vertaling van 'n teologiese werk, welke opdrag hy van die regering ontvang het, het baie van hom geëis. Hy het weer 'n aanstelling as geestelike raadgewer in 'n Engelse klooster in Brugge gekry. Hy het die pos en verhuising gedwee aanvaar (April 1899), alhoewel hy eintlik nie meer die krag daarvoor gehad het nie. 'n Kort tydjie daarna het hy ongesteld geraak. Op 27 November 1899 het hy, siek en verswak, op 69-jarige ouderdom gesterf. Sy laaste woorde is opgeteken deur sy neef, die priester Caesar Gezelle, wat teenwoordig was by sy sterfbed:

" 'k Geloof dat ik altijd geleefd hebbe in eenvoud en oprechtheid des harten."
En: " 'k Hoorde zo geerne de veugelkens schufelen!"

Laaste verse

Die gedigte wat na sy dood gevind is, is in 1901 postuum gepubliseer. Hierdie bundel is Laaste verse genoem. Dit bevat onder meer gedigte oor Gezelle se persepsie van die skoonheid van die Skepping, welke aan vorm gegee word deur Gezelle se kenmerkende sensitiwiteit en visuele krag; geïnspireer deur sy diepe emosie en godsdienstige verwondering oor die skoonheid in alles wat leef wat hy as eerbetoon aan God gesien het; wie ingevolge sy innerlike oortuiging alles geskep het. Dié lewensuitkyk word egter ook uitgedruk in een van sy vroeëre gedigte, Als de ziele luistert:

Inspirasie

 

• Baie ander digters is geïnspireer deur die bronne wat Gezelle in die taal vir hulle beskikbaar gemaak het, soos Felix Timmermans in Desember 1908 geskryf het in die tydskrif Dietsche Warande & Belfort:

Voor Guido Gezelle
Zooals een koning zijt gij langs het land gegaan,
gekroond met 't blauw der lucht, gemanteld met het groen
der boomen en beladen met het lied der vooglen,
- omwierookt van den geur der nooit getelde bloemen.
Beglansd van zon en maneschijn en sterrenlicht,
die aureolen kringden rond uw peinzend hoofd.
- Bemind van al wat roert in kruid en lucht en water...
En in die weelde droegt ge uw koningsstaf, uw ziele,
het beeld van God, den Schepper van uw rijk, zoo vroom
en heerlik dat ge een bloem in 's Heeren handen wierd !

Gezelle en musiek

• Tot op hede is meer as 3400 komposisies op sy tekste gekomponeer. Dit maak hom die digter van die Lae Lande wie se gedigte die meeste getoonset is.
• Meer as 700 komponiste het Gezelle se tekste getoonset. Die oorgrote meerderheid hiervan kom van Vlaandere en Nederland. Baie buitelandse komponiste (VSA, Australië, Finland, Italië, Duitsland en ander) het ook hul hand gewaag aan 'n komposisie, meestal gebaseer op vertalings. Van die Vlaamse komponiste is Alfons Mervillie, Johan De Stoop, Lodewijk Mortelmans en Marinus de Jong.
• Die eerste komposisie is reeds in 1849 deur Edward Mechelaere, leraar aan die Klein-seminarie in Roeselare op die gedig de Belg in 1848 gemaak.
• Die gedig Moederken is met 96 weergawes die mees getoonsette gedig.
• Die gedig Het mezennestje, getoonset deur Cornelis Dopper, is opgeneem in die Nederlandse liederebundel Kun je nog zingen, zing dan mee (eerste druk in 1906). Deur die gewildheid en lang drukgeskiedenis van die liedereboek (41ste druk in 1986) is dit reeds vir meer as 200 jaar 'n baie bekende liedjie.
• Will Ferdy het in 1960 die teks van Gezelle se beroemde gedig Het Schrijverke tot 'n lied verwerk.
• 'n Mechelse kleinkunstegroep is genaamd "Guido en Gezellen".

Leerlinge van Guido Gezelle

Tot die kring van leerlinge van Guido Gezelle word gereken: Hugo Verriest, Gustaaf Verriest, Karel De Gheldere, Karel Callebert en Eugeen Van Oye.

• Guido Gezelle is op 20 September 1859 tot die ere-kanoniek van Jerusalem benoem.
• In 1886 het Gezelle lid geword van die Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde.
• Die Katolieke Universiteit Leuven het in 1887 aan hom 'n eredoktoraat toegestaan.
• Hy het die kerklike onderskeiding Pro Ecclesia et Pontifice (1888) en die Belgiese onderskeiding van Ridder in die Leopoldsorde (1889) ontvang.

• Talle strate en pleine in Vlaandere en ook 'n aantal in Nederland dra die naam van Gezelle, insluitende die Guido Gezellelaan en die Guido Gezelleplein in Brugge en die Guido Gezellelaan in Torhout.
• Die grafmonument by die Centrale Begraafplaats (kerkhof in Brugge), Kerkhofblommenstraat te Assebroek.
• Die geboortehuis aan die Rolweg te Brugge, ingerig as die skrywersmuseum Guido Gezellemuseum sedert 1926.
• Die nuut-aangelegde residensiële wyk van die jare 1930, op die hoveniergronde wat vroeër deur Jan Gezelle bewerk is, het die naam 'Gezellekwartier' gekry.
• 'n Bronsbeeld by die Guido Gezelleplein in Brugge (1930).
• 'n Borsbeeld vir die Onze-Lieve-Vrouwe Kerk in Kortrijk.
• 'n Gedenkmonument by die Guido Gezelleplein in Ieper

• Die Nederlandse skrywer Antoon Coolen (1897-1961) het aan sy tweede seun wat in 1932 gebore is die voornaam Guido gegee in herinnering aan Guido Gezelle.
• Guido Gezelle kon ten minste 15 tale lees en praat.
• Antisemitisme het baie voorgekom in die kring rondom Gezelle, verhale oor gasheerontduiking is byvoorbeeld in Rond den Heerd versprei.

• Hoger dan de sterren. Die mees onlangse bloemlesing deur Matthijs de Ridder, Polis 2018.
• Verzameld dichtwerk. Onder redaksie van Jozef Boets, met medewerking van K. De Busschere e.a. Antwerpen/ Amsterdam, De Nederlandsche Boekhandel, 1980-1991. 8 dele. Laaste en mees volledige werkuitgawe
• Gezelles Cortracena deur J. Boets, Antwerpen-Utrecht, De Nederlandsche Boekhandel, 1972.
• Gezelles Leermaren. Journalistiekwerk uit 1881, deur J. Boets, Antwerpen-Utrecht, De Nederlandsche Boekhandel, 1975.
• Spreuken en gezegden, samestelling J. Boets, Antwerpen, Coda, 1993.
• B. De Leeuw, P. De Wilde, K. Verbeke, onder leiding van A. Deprez (red.), De briefwisseling van Guido Gezelle met de Engelsen 1854-1899, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandsche Taal- en Letterkunde, 1991, 3 dele.

• Gustaaf Verriest, Beeld, woord en dicht bij Gezelle, Gent, 1900
• Karel De Flou, Guido Gezelle, levensbericht, Gent, 1901
• Lodewijk Scharpé, Gezelle als spoker, Antwerpen, 1904
• Seraphijn Dequidt, Guido Gezelle, zijn leven en zijn werken, Amsterdam, 1911
• Caesar Gezelle, Guido Gezelle, Amsterdam, 1918
• Aloïs Walgrave, Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter, 2 dele, Amsterdam, 1923-1924
• Frank Baur, Uit Gezelle's leven en werk, Brugge, 1930
• Bernard Verhoeven, Guido Gezelle, Antwerpen, 1930
• René van Sint-Jan, Het West-Vlaamsch van Guido Gezelle, Antwerpen, 1930
• Henriette Roland Holst, Guido Gezelle, Amsterdam, 1931
• Hermine J. Van Nuis, Guido Gezelle, New York, 1941
• Urbain Van de Voorde, Gezelles eros, Antwerpen, 1943
• J. Van Dijck, De andere Gezelle, Antwerpen, 1950
• Henri Bruning, Guido Gezelle de andere, Den Haag, 1954
• René van Sint-Jan, Guido Gezelles avonturen in de journalistiek, Tielt/ Den Haag, Lannoo, 1954
• Anton van Duinkerken, Guido Gezelle, Brussel, 1958
• Jan J. M. Westenbroek, Van het leven naar het boek, Kapellen, 1967
• Bernard Van Vlierden, Guido Gezelle tegenover het dichterschap, Kapellen, 1967
• R. F. Lissens, Gezelles briefwisseling, Antwerpen, 1970
• A. Demeulemeester, Notities bij een vriendschap. Gezelle en Jozef van Caloen, in: Biekorf, 1972.
• Robert Lagrain, De moeder van Guido Gezelle, Tielt, 1975
• Emiel Janssens, Gezelles wonderjaar 1858, Antwerpen, 1976
• Albert Westerlinck, De innerlijke wereld van Guido Gezelle, Nijmegen, 1977
• Jozef Boets, Gezelles zelfstandige publicaties, Antwerpen, 1979
• Stijn Streuvels, Kroniek van de familie Gezelle, Brugge, 1980
• Karel De Busschere, Guido Gezelle, Brugge-Nijmegen, 1980
• Albert Westerlinck, De oude taaltovenaar Guido Gezelle, Beveren-Nijmegen, 1981.
• Jan Geens, Guido Gezelle en 't Jaer 30, Leuven, 1983
• Robert Lagrain, Gezelles godsdienstlessen in het Engels klooster, Brugge, 1983.
• Fernand Bonneure, Guido Gezelle, in: Brugge Beschreven. Hoe een stad in teksten verschijnt, Brussel, Elsevier, 1984.
• Piet Thomas, Bidden met Guido Gezelle, Tielt-Roeselare, 1985
• Jozef Boets: Gij ..., met uw zwart habijt en uwen bek van goud. Spreuken, gezegden en korte verzen, Kapellen, De Nederlandsche Boekhandel, 1986
• Christine D'haen, De wonde in 't hert. Guido Gezelle, een dichtersbiografie, Tielt, 1988
• Michel van der Plas: Mijnheer Gezelle. Biografie van een priester-dichter (1830-1899), Tielt/ Baarn, Lannoo/ Anthos, 1990
• Paul Claes, Gezelle gelezen, Leiden, Dimensie, 1993
• Johan Van Iseghem, Kroniek van de jonge Gezelle, 1993
• Ludo Vandamme (dir.), Reizen in den geest. De boekenwereld van Guido Gezelle, 1999
• Johan Van Iseghem, Guido Gezelle als humorist, 1999
• Johan Van Iseghem, e.a., Guido Gezelle. Tien reken en een toovertik, 1999
• Julien Vermeulen, Guido Gezelle, dichte buur en goede vriend, Kortrijk, 1999.
• M. De Schepper & L. Fonteyne, Gezelle beschreven, 1899-1999: selectieve bibliografie van een eeuw Gezellestudie, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2000
• N. Bakker, Guido Gezelle: opbouw en analyse van zijn Bastaardwoordenboek, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 2000
• Johan Van Iseghem: Gezelle vertaald. Een meertalige bloemlezing. Kapellen, Pelckmans, 2003. 'n Seleksie van gedigte met telkens 'n Franse, Duitse, Engelse en/of Latynse vertaling. Die inleiding bevat 'n kort oorsig van Gezelle se evolusie
• E. van Boven & M. Kemperink, Literatuur van de moderne tijd: Nederlandse en Vlaamse letterkunde in de 19e en 20e eeuw, Uitgeverij Coutinho, 2006.
• Fernand BONNEURE, Gezelle terminaal ?, in: Brugge die Scone, 2010.
• [Guido Gezelle], La Fleur. Vingt-sept poèmes traduits du flamand par Paul Claes, Antwerpen, Via Libra 2011.
• Jan Verdonck, Gezelle herlezen, Loppem, 2011.
• Els Depuydt, Guido Gezelle en de duivensport: bij een ongekende brief aan Sylvain Wittouck (1890), in: Biekorf, 2014.
• Bart Vandekerkhove en Marec, Niet ver van myne deur, heb ik een raren gebeur... Gezelle in 170 raadsels, Guido Gezellekring 2018.

• Gezellekroniek, bydrae en mededelings van die Guido Gezellegenootskap. Kapellen, Guido Gezellegenootschap, 1963-1987, 18dln.
• Gezelliana, mededelings van Centrum voor Gezellestudie bij de Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius, Antwerpen, Centrum voor Gezellestudie, 1970-1986.
• Gezelliana, kroniek van die Gezellestudie, Antwerpen, Centrum voor Gezellestudie, 1989-
• Rijmtijd, tyskrif vir liefhebbers van die poësie van Guido Gezelle

• Die Gezelle-webtuiste van die Guido Gezelle-argief (Openbare Biblioteek Brugge) en van die Guido Gezelle-sentrum (Universiteit Antwerpen), beide instellings kan besoek word met die nodige afspraak.
• Gezelliana, tydskrif uitgegee deur die Gezelle-sentrum van die Universiteit Antwerpen in samewerking met die Guido Gezelleigenootskap.
• Die luisterboek Librivox en Winterstille luisterboek Librivox
• Die Gezelle-sangboek databank http://www.gezellegezongen.be/databank, te wete 'n oorsig van die musikale oeuvre op die tekste van Gezelle
• Die Guido Gezelle-kring http://www.guidogezellekring.be gee 3x per jaar hul ledeblad 'Rijmtijd' uit.