Gamkarivier: Rivier in Suid-Afrika

Die Gamkarivier dreineer die oostelike deel van die Koup in die Karoo, vloei dan deur 'n bergengte in die Swartberge, en oor die westelike Klein-Karoo, voor dit by die Gamkaberg in die Gouritsrivier vloei.

Gamkarivier
Die swart lyn toon die Gamkarivier
Oorsprong	Nuweveldberge, Wes-Kaapprovinsie
Monding	Gouritsrivier
Stroomgebied	Suid-Afrika
Oorspronghoogte	1 700m

Die Gamkarivier ontspring in die Nuweveldberge en vloei dan suid deur Beaufort-Wes. In sy opvanggebied is die jaarlikse reënval slegs 203 mm, maar na wolkbreuke loop die rivier baie sterk. Die Koekemoers-, Leeu- en Gamkariviere vloei by die dorpie Leeu-Gamka saam, en vloei dan suid as die Gamka en teen die noordelike voetheuwels van die Swartberge suidweswaarts tot die Dwyka daarby aansluit.

Die Dwykarivier is die belangrikste sytak van die Gamka. Dit ontspring op 1 700 m in die Komsberg, sowat 16 km noord van Merweville en strek oor 'n 95 km afstand. 'n Neerslag wat wissel tussen 100 en 250 mm p.j. word hier as normaal beskou. Gevolglik is daar weinig sprake van waterbewaring en besproeiing. Die Koup is naamlik van die droogste dele in die halfwoestyn bekend as die Karoo. Hierdie riviere het gesamentlik 'n opvanggebied van 18 300 vk. km.

Die vergrote Gamkarivier vloei hierna deur die Gamkapoort, verby Gamkaskloof (Die Hel) deur die Swartberge, verby Calitzdorp tot waar die Olifantsrivier uit die ooste aansluit. Van hier af staan die rivier as die Gouritsrivier bekend. Die noordgrens van die Koup en Wes-Kaap vorm so rofweg die waterskeiding vir hierdie rivierstelsel. As die rivier deur die Swartberge gaan, verdeel hy die bergreeks in die Groot-Swartberge na die ooste en die Klein-Swartberge na die weste. Die gebied waardeur die Gamka en sy sytakke vloei, is warm en droog met gemiddelde dagtemperature wat wissel tussen 10°C tot selfs meer as 32°C. Die riviere vloei gewoonlik slegs van die laatsomer tot die winter, d.w.s. die reënseisoen. Die jaarlikse gemiddelde reënval is hier steeds minder as 500 mm.

 

Die ekonomiese aktiwiteit van hierdie streek wentel om die boerdery. Lusern, weiding, vrugte en wingerd word onder besproeiing verbou. Besproeiing word egter belemmer deur 'n gebrek aan water. Weens die brakkerige oppervlaktewater word boorgatwater vir die boerdery sowel as huishoudelike gebruik aangewend. Daar word geboer met volstruise en skape. Al hoe meer wildplase word gevestig, maar toerisme is nog beperk.

Hierdie streek het 'n bevolking van slegs 48 500, waarvan 80% in dorpe en kleiner nedersettings woon. Weens 'n gebrek aan 'n ekonomiese trekpleister word verwag dat hierdie getal nie sal styg nie. 'n Wegtrek van die plase na die dorpe sal waarskynlik voortduur. Op die hoofpad na die noorde, die N1 nasionale pad, lê Beaufort-Wes aan die oewers van die Gamka. Dit is die grootste dorp in die gebied. Prins Albertweg en Leeu-Gamka (voorheen bekend as Fraserburgweg) lê ook aan die N1. Calitzdorp en Prins Albert lê onderskeidelik aan die R62 en R407. Die pad na Merweville draai by Prins Albertweg noordnoordwes weg van die N1.

• Gamkapoortdam
• Leeugamkadam
• Gamkadam
• Net buite Calitzdorp op die grondpad na Groenfontein, Matjiesrivier en die Kangogrotte lê die Calitzdorpdam. Dit het 'n kapasiteit van 4,8 miljoen kubieke meter water.
• By die noordelike ingang van Beaufort-Wes lê die Springfonteindam, ook bekend as die Beaufort-Wes-dam. Hierdie dam is reeds in 1869 in die Kuilsrivier, 'n sytak van die Gamka gebou. Teen 1879 is die dam vergroot en was hy daardie jaar vol. Verskeie plesierbote en selfs 'n stoomboot was op die dam en daar is geswem. In 1895 is die dam en omgewing tot natuurreservaat verklaar. In 1916 is die dam weer vergroot, maar hierdie dam ly ook aan die probleem van toeslikking. In 1940 was die dam nog redelik diep, maar as die dam nou vol is, is die diepste punt skaars 3 m. Dit gebeur slegs na swaar reën in die Karoo. Die dam speel tans slegs eintlik maar net 'n rol in die sosiale lewe van die dorp. Veral voëlkykers kom gereeld hierheen om veral die swaeltjies te bewonder.
• Oukloofdam
• Die Tierkloofdam by Zoar het 'n volume van 0,05 miljoen kubieke meter.
• Vier kilometer wes van Calitzdorp in die Gamka besit 50 boere die Buffelsvlei-Gamka-keerwal en –kanaal. Dit dateer uit 1915. Die bou van die Gamkapoortdam het die besproeiingsituasie hier baie verbeter.

Nie-standhoudende riviere in die Karoo het nie ’n watertafel naby genoeg aan die oppervlakte om die tipiese oewerplantegroei wat baie water vereis te onderhou nie. Plantegroei wat wel voorkom langs die riviere en spruite van die Karoo is gewoonlik digter of groei sterker as die plantegroei verder van die rivier. Ook is die plantsamestelling anders as in die omliggende gebied. Hierdie stroke langs die riviere is die habitat vir baie plante en diere en 'n groot verskeidenheid lewende organismes kom daar voor. Veral die Vachellia karroo (soetdoring) is volop langs die oewers. Dit vorm 'n korridor vir die beweging van diere. Sommige van die diere bly hul hele lewe afhanklik van die oewerplantegroei. Ander weer slegs sekere tye van die dag, in sekere seisoene of lewensstadia. Hierdie habitat verskaf voedsel, water, beskerming teen roofdiere en die harde klimaat van die Karoo, slaapplek en om nes te maak.

Die ekologiese toestand van die Gamkarivier word as redelik beskou. Opnames van die toestand van die Dwykarivier beskryf dit as goed.

Dwyka is 'n Khoi-woord met die betekenis “brak” of “souterig”. Die reisiger John Barrow is die enigste skrywer wat sê dat Dwykarivier vertaal moet word as Renosterrivier. Die rivier deel die naam Dwyka met die laagste (aldus vroegste) gesteentelaag van die Karoo-supergroep. Geoloë praat van die Dwyka-tilliet, wat naamlik uit 'n vroeë ystyd dateer. Gamka is die Khoi-woord vir “leeu”. In die dorpsnaam Leeu-Gamka kom dus 'n interessante toutologie (stylfiguur) voor.

• Vivier, W.G.H. en S.: Hooyvlakte. Die verhaal van Beaufort-Wes 1818–1968. Kaapstad: Nasionale Boekhandel, 1969.
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, dele 1 tot 12. Kaapstad: Nasou, 1970–1976
• Burman, J.: The Little Karoo. Kaapstad: Human en Rousseau, 1981 ISBN 0-7981-1214-X
• River Health Programme. State of Rivers of the Gouritz Water Management Area Geargiveer 30 Oktober 2015 op Wayback Machine. Pretoria. Departement van Waterwese en Bosbou, 2007.
• Departement van Waterwese en Bosbou. www.dwaf.gov.za
• Botha, C. Graham: Place names in the Cape Province. Kaapstad: Juta, 1926.

21°42′58″O / 33.68194°S 21.71611°O / -33.68194; 21.71611