G.s. Nienaber

Nienaber (*12 November 1903, distrik Fauresmith, Oranje-Vrystaat, – † 10 Desember 1994, Pretoria, Suid-Afrika) was ’n Afrikaanse taalkundige en broer van die bekende letterkundiges P.J. Nienaber en C.J.M. Nienaber. Sy belangrikste bydrae is op die gebied van die taalgeskiedenis, en lewer verskeie belangrike werke in hierdie genre. Hy skryf fiksie onder die skuilnaam André Marais.

Gabriël Stephanus Nienaber is op 12 November 1903 op ’n plaas in die distrik Fauresmith in die Oranje-Vrystaat gebore. Sy ouers is Petrus Johannes Nienaber (1878–1950) en Jakoba Petronella van den Berg (1883–1966). Hy is die oudste van vyf kinders, vier broers en ’n suster. Die bekende letterkundiges P.J. Nienaber en C.J.M. Nienaber is twee van sy jonger broers. As jong kind pas hy bedags skape op en in die aande leer sy ma hom skryf en lees uit die Trap der Jeugd. Later ontvang hy vanaf sy sewende jaar onderrig deur medium Engels aan ’n plaasskool, waarvandaan hy na Petrusburg gaan en op Boshof matrikuleer. Hy studeer verder aan Grey-niversiteitskollege in Bloemfontein, waar hy die B.A.-graad en M.Ed.-graad met lof verwerf, asook die Hoër Onderwysdiploma. Gedurende 1925 neem hy ses maande lank professor D.F. Malherbe se klasse waar, waarna hy ’n jaar lank op Dealesville onderwys gee. Hy word in 1927 tydelike lektor aan die Hugenote Universiteitskollege op Wellington.

Sy aanvanklike ambisie was om predikant te word en hy skryf Grieks, Latyn en Nederlands reeds in sy voorgraadse studie af en in die jaar op Wellington neem hy deur private studie ook Hebreeus en Gewyde Geskiedenis en slaag in die Admissie B.A. Hy kan egter nie die finansiering vir die studies aan die Kweekskool bekom nie en aanvaar dan in 1928 ’n pos as dosent in Afrikaans, Nederlands en Duits aan die Natalse Universiteitskollege op Pietermaritzburg. Deur private studie behaal hy die M.A.-graad met lof, en gaan dan saam met sy vrou Marmion in 1932 na België, waar hy in 1933 aan die Staatsuniversiteit van Gent die D.Litt. et Phil.-graad verwerf met ’n proefskrif oor Die Afrikaanse Taal: ’n bydrae oor sy ontwikkeling na aanleiding van enige versterkingswyses. In België maak hy kennis met Cyriel Verschaeve, Stijn Streuvels en Gaston Burssens. Met sy terugkeer na Suid-Afrika hervat hy sy posisie aan die Natalse Universiteitskollege, waar hy na senior lektor bevorder word en in 1947 professor en hoogleraar word in die Departement Afrikaans en Nederlands. Hierdie pos beklee hy tot met sy aftrede aan die einde van 1968. D.J. Opperman is een van sy studente en hy is die eerste dosent aan wie Opperman sy gedigte wys vir kritiek, waarna ’n periode van samewerking begin, met Opperman wat verskeie bydraes lewer vir publikasies onder Nienaber se redaksie.

Na sy terugkeer van oorsese studie stel hy saam met M.M. Jansen (skrywer en eggenote van adv. E.G. Jansen, die latere goewerneur-generaal van die Unie van Suid-Afrika) die voortsettingsklasse vir spoorwegarbeiders in. Hy word voorsitter van die Raad van die Universiteit van Durban-Westville (die universiteit vir Indiërs) en is een van die taaladviseurs van die Afrikaanse Bybelvertaling (Nuwe Testament). Hy stimuleer ander tot publikasie deur sy stigting van die University Publication Committee, wat onder meer vir die Nama Woordeboek verantwoordelik is. Op grond van sy kennis van Ou-Hottentots word hy deur die Taalraad van Suidwes-Afrika versoek om te help met die vasstelling van die spelling van Nama en die Santaal !Kû. Sedert 1970 doen hy intensief navorsing oor Khoekhoense plekname en word op 1 April 1976 in die Suid-Afrikaanse Naamkundesentrum van die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing aangestel om hierdie werk voort te sit. In 1976 verhuis hy dan na Pretoria om hierdie werk te aanvaar. Die resultaat is die publikasie van Toponymica Hottentotica in drie omvattende dele. In Januarie 1970 word hy lid van die Nasionale Pleknamekomitee op grond van sy kennis van die Khoisantale. Saam met professor, T.J.R. Botha, dr. P.E. Raper en dr. L.A. Möller is hy ’n stigterslid van die Naamkundevereniging van Suider-Afrika en hy lewer referate by elkeen van die eerste ses Naamkundekongresse, wat almal in hierdie vereniging se tydskrif, die Nomina Africana, gepubliseer word.

Hy trou met die Engelssprekende Marmion Hull, ’n onderwyseres van Durban wat Afrikaans soos ’n eerste taal bemeester en onder andere vir 32 jaar onderwys gee aan die Afrikaansmedium Hoërskool Voortrekker, Pietermaritzburg. Hulle het ’n seun. Sy vrou is op 2 Augustus 1970 oorlede. Hy trou dan in 1976 met Eileen van Schalkwyk, oudonderwyseres uit die Vrystaat en ’n studentevriend vanaf sy Grey-universiteitskollege dae, wat hom ses jaar later op 12 Mei 1982 na ’n beroerte-aanval ook ontval. In 1983 trou hy met Eva-Maria, wat hom oorleef.

Hy speel ’n besonder invloedryke rol in die kulturele lewe van Afrikaners in Natal. Meer as dertig jaar lank was hy Provinsieleier van die Natalse Voortrekkers en hy word lewenslange erelid van hierdie vereniging. As lid van die hoofbestuur van die Saamwerkunie is hy ’n vurige pleitbesorger vir die Afrikaanse taal en hy is redakteur van hierdie vereniging se blad Die Saamwerk, terwyl hy op weeklikse basis ook ’n rubriek skryf vir Die Natalse Afrikaner. Hy is sekretaris en penningmeester van die Komitee van Voortsettingsonderwys, waardeur honderde Afrikaanse werknemers van die Suid-Afrikaanse Spoorweë verdere skoolopleiding ontvang. Vir vyftien jaar is hy voorsitter van die Pietermaritzburgse Tegniese Kollege, waar een van die koshuise na hom vernoem word. Hy is lewenslange erelid van die Vereniging van Tegniese Kolleges in Suid-Afrika. In Pietermaritzburg is hy jare lank voorsitter van die Voortrekker Museumraad, die Natalse Museum en die Natalse tak van die Historiese Genootskap van Suid-Afrika, terwyl hy ook in die Argiefkommissie, die Van Riebeeck-Stigting en die Genootschap Nederland-Zuid-Afrika dien. Hy dien op die Fakulteitsraad van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en is lid van die Taalkommissie. Verder is hy voorsitter van die plaaslike Kleurlingraad.

Op Saterdag 10 Desember 1994 is hy in Pretoria aan kanker van die grootderm oorlede.

Nie-fiksie

Sy belangrikste bydrae is op die gebied van die taalgeskiedenis. Saam met S.P.E. Boshoff skryf hy Afrikaanse etimologieë. In Hottentots gaan hy die uitgestorwe Kaapse dialekte na en maak interessante vondste, onder meer ten opsigte van taalwette oor die variabiliteit van konsonante.

Sy Khoekhoense stamname is in 1992 op die kortlys vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys. Met hierdie twee publikasies maak hy ’n besonder waardevolle bydrae tot die boekstawing van hierdie dialekte op die ontwikkeling van Afrikaans.

In 1994 lewer hy ’n bydrae in die huldigingsbundel aan Edith Raidt, Nuwe perspektiewe op die geskiedenis van Afrikaans. Sy artikel is getiteld Die ontstaan van Khoekhoe-Afrikaans, waarin hy argumenteer dat Afrikaans met sewentiende-eeuse Nederlands as basis uit drie hoofstrome ontwikkel, naamlik Burger-Afrikaans, Khoekhoe-Afrikaans en Maleis-Afrikaans.

Van sy ander publikasies sluit in Afrikaanse woorde in Xhosa, Oor Afrikaans, Deel I en Deel II en Taalkundige belangstelling in Afrikaans tot 1900. Hy is redakteur van verskeie letterkundige en taalkundige bundels, wat insluit Die Afrikaanse Patriot (1974) (’n faksimilee-uitgawe van die eerste jaargang van hierdie tydskrif) en Vroeë opvattings oor Afrikaans as taal (1984).

Hy maak ook ’n belangrike bydrae met die navorsing van geskiedenis oor die letterkunde. Vir studente stel hy ’n beknopte oorsig saam oor die twee taalbewegings in Die Afrikaanse Beweging. Honderd Jaar Hollands in Natal speur die Hollandse en Afrikaanse geskiedenis in Natal na, sodat die persoonlikhede en aktiwiteite van hierdie vergete provinsie ook sy beskeie maar welverdiende plek in die Afrikaanse Bewegings kan inneem. Verder skryf hy boeke oor die bydraes van taalstryders of vroeë gebruikers van Afrikaans, soos Samuel Zwaartman (Die Afrikaanse geskrifte van Samuel Zwaartman), Arnoldus Pannevis en Gustav Preller (Twee taalstryders: Pannevis en Preller met hulle pleidooie vir Afrikaans), Louis Henri Meurant (Louis Henri Meurant: ’n vroeë Afrikaanse joernalis) en Charles Etienne Boniface (Van roem tot selfmoord).

Saam met P.J. Nienaber skryf hy Die geskiedenis van die Afrikaanse beweging, Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde en Die opkoms van Afrikaans as kultuurtaal. Afrikaanse letterkundige kritiek is ’n eerste oorsig oor hierdie onderwerp in boekvorm, waarvoor hy ruim gebruik gemaak het van ander gepubliseerde en ongepubliseerde bronmateriaal, onder andere D.J Opperman se ongepubliseerde M.A.-verhandeling Die Afrikaanse letterkundige kritiek tot 1922

Fiksie

Sy kreatiewe werk onder sy eie naam is beperk van omvang. In 1937 publiseer hy die kortverhaalbundel Die kalfie en ander verhale en later volg die roman Die heldin van Klipspruit.

Onder die skuilnaam André Marais skryf hy verskeie werke, soos die jeugverhaal Peit op die plaas.

Wagter is ’n verhaal oor ’n hond en sy baas, wat eers in die stad woon en daarna op ’n plaas.

Die rooikop raak benoud en Die pos bring die dood word ook onder hierdie skuilnaam geskryf.

Wagter in die ruimte is wetenskapfiksie, met die Wagter wat honderde kilometers bo die aarde wentel om oorlog op aarde te verhoed. ’n Fanatieke Rus neem egter die bevel oor en die Kremlin beoog om Wagter te gebruik as die springplank tot wêreld-oorheersing. Kaptein Hendrik Reynders, lid van die Verenigde Wêreldbond se bemanning, word met hierdie scenario gekonfronteer toe hy op Wagter aankom.

G.S. Nienaber word twee kere deur die Akademie met die Stalsprys bekroon, in 1947 en 1967, en ontvang ook die Akademie se Erepenning vir Afrikaanse Taal en Letterkunde.

Die Saamwerk-Unie vereer hom met ’n Erepenning.

In 1968 ken die Universiteit van Natal ’n eredoktorsgraad aan hom toe, waarna hy in 1970 op soortgelyke wyse deur die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en later ook deur die Universiteit van Durban-Westville en die Universiteit van Pretoria vereer word.

Op sy sestigste verjaarsdag ontvang hy die huldigingsbundel Taal en teken, onder redaksie van T.J.R. Botha.

Met sy sewentigste verjaarsdag in 1973 word ’n spesiale huldigingsaand vir hom gehou deur kollegas, studente en vriende en die huldigingsbundel Sewentiger G.S. Nienaber aan hom oorhandig.

Die Afrikaanse Skrywersvereniging vereer hom op 29 Maart 1979 met erelidmaatskap.

By die Eerste Naamkundekongres in Durban in 1981 word hy die eerste ontvanger van erelidmaatskap van die Naamkundevereniging van Suid-Afrika.

Op sy tagtigste verjaarsdag in 1983 word die huldigingsbundel G.S. Nienaber – ’n huldeblyk onder redaksie van Andries Sinclair aan hom oorhandig.

Werke uit sy pen sluit in:

Boeke

• Botha, T.J.R. (red.) Taal en teken. Academica Kaapstad en Pretoria Derde uitgebreide druk 1968
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. D.J. Opperman: ’n Biografie. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1986
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Opperman, D.J. Verspreide opstelle. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1977
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste uitgawe 1968

Tydskrifte en koerante

• Botha, Amanda. ’n Natalse vriendekring wat ver gereik het. Boekewêreld, 17 November 1999
• Eie beriggewer. Nóg ’n Nienaber se liefde roes nie. Die Volksblad, 20 Maart 1976
• Eksteen, Louis. Geluk Oom Gawie, en baie sterkte! Rapport, 24 Junie 1984
• Ester, Hans. Gabriël Stephanus Nienaber. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse  Letterkunde. 1996
• Groenewald, E.P. Prof. G.S. Nienaber het enduit genade geken. Die Kerkbode, 3 Februarie 1995
• Kain, D.N.E.: Tribute to a 'Word Detective'. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 13, nr. 3, Maart 1964
• Meyer, Alfreda. Prof. G.S. (Gawie) Nienaber. NALN-Nuusbrief, April 1995
• Raper, P.E. Huldigingswoord: Professor G.S. Nienaber. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 3, Augustus 1979
• Van Heerden, Johan. Oom Gawie se saad lê dik gesaai op die Boerebodem. Die Vaderland,  8 November 1973