F.v. Lategan

Lategan (1907–1998) was ’n letterkundige en lektor in Afrikaans-Nederlands aan die Universiteite van Wes-Kaapland en die Vrystaat.

 

Felix Vincent Lategan is op 12 September 1907 op Burgersdorp gebore as die seun van Jan Casper Gerhardus Lategan en Elizabeth Botha. Later trek die gesin na Aliwal-Noord, waar hulle op die oewer van die Grootrivier woon en hier begin hy sy skoolloopbaan op negejarige ouderdom. Die gesin vestig hulle dan op Parys in die Vrystaat, waar hy sy hoërskoolopleiding kry. Vanaf 1927 studeer hy in Bloemfontein verder aan die Grey-universiteitskollege, waar hy tuisgaan in die Abraham Fischer-koshuis. In 1928 gaan hy na die Normaalkollege in Bloemfontein, waar hy die Hoër Primêre Onderwysdiploma verwerf. Hierna gee hy vanaf 1929 vir vier jaar skool in die laerskole van Odendaalsrus en Ladybrand. Hy studeer deeltyds verder en skryf in vir die tweede jaar B.A. aan die Universiteit van Suid-Afrika. In 1933 keer hy terug na die Grey-universiteitskollege in Bloemfontein om sy derde jaar en B.A. studies te voltooi. In hierdie jaar loop hy onder andere klas by D.F. Malherbe, Elizabeth Conradie en H. van der Merwe Scholtz. Hy blink hier uit in atletiek en is lid van die universiteit se eerste span. Hy behaal sy B.A.-graad met onderskeidings in beide sy hoofvakke, Afrikaans en Nederlands (destyds Hollands genoem) en Sielkunde en verower hiermee ’n prys vir verdere studie in Afrikaans en Nederlands. In 1935 verwerf hy dan ook die M.A.-graad met lof. Tot aan die einde van 1936 is hy onderwyser aan die hoërskool op Ladybrand, waarna hy in 1937 senior lektor in Afrikaans word aan die Pretoria Tegniese Kollege. Hy beywer hom hier vir die bevordering van Afrikaans as medium van onderrig in Tegniese en Handelsonderwerpe en stig die Tegnologiese Studiekring met die doel om Afrikaanse vakterme vir die Tegniek en Nywerheid te versamel en te skep. As redaksielid van die Collegium Serie is hy behulpsaam met die publikasie van tegniese handboeke in Afrikaans. In hierdie tyd tree hy ook op as medewerker van verskeie tydskrifte, insluitende Ons Eie Boek.

Van 1945 is hy senior dosent in Afrikaans aan die Bloemfontein Onderwyskollege, wat later deel uitmaak van die Fakulteit Opvoedkunde aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat. Al die eerstejaars, ook dié van die Onderwyskollege, het Afrikaans-Nederlands I as vak gehad. Hier is hy in 1946 medestigter van die Teatergroep. Sy studies handel veral oor die roman en kortverhaal en hy promoveer (D.Litt.-graad) in 1956 aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat met ’n proefskrif oor “Die kortverhaal en sy ontwikkeling in Afrikaans”, wat later gepubliseer word. Na die vroeë dood van professor De Wet word Felix aangestel as vise-prinsipaal van die Onderwyskollege. Met die stigting van die Universiteit van Wes-Kaapland word hy in 1960 aangestel as die eerste hoogleraar in Afrikaans, ’n pos wat hy tot aan die einde van 1963 beklee. Hy dien ook op die Universiteitsraad en Senaat. Hierna tree hy vanaf die begin van 1964 vir nege jaar tot met sy aftrede aan die einde van 1972 op as Direkteur van Ontwikkeling en Openbare Betrekkinge van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat, waar hy aan die hoof staan van die beplanning vir geldinsamelingspogings.  Vir die laaste vier jaar van sy termyn word hy ook toegelaat om op te tree as senior dosent in Afrikaanse Letterkunde aan die universiteit.

In 1967 word hy deur die Vrystaatse Adviserende Biblioteekkomitee as lid van ’n ad hoc-komitee aangestel om die stigting van ’n Vrystaatse Skrywersbiblioteek te ondersoek, wat na samesprekings met die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing ’n nasionale projek word en eindelik uitloop op die stigting van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Navorsingsentrum en Museum (NALN). Hy is in 1935 getroud met Myra Müller (1904–1994), oorspronklik van Lindley. Die egpaar het vier kinders, drie seuns (Jan Felix, Bernard en Andries) en ’n dogter (Bea). Hulle oudste seun, Jan Felix, is op 19 Januarie 1957 in ’n ongeluk op die berg by Kleinmond oorlede. Na aftrede gaan bly hy en sy vrou op Kleinmond.  Felix Lategan is op Woensdag 15 April 1998 in sy huis in Klein-Berlyn op Kleinmond aan hartversaking oorlede.

Saam met Gerhard J. Beukes skryf hy “Skrywers en rigtings”, waarin hulle poog om ’n voëlvlug oor die Afrikaanse letterkunde te verskaf. Hierin behandel Beukes die poësie en drama, terwyl hy oor die Afrikaanse prosa skryf. Hierdie boek word verskeie kere hersien en herdruk. Sy proefskrif, “Die kortverhaal en sy ontwikkeling in Afrikaans” word ook gepubliseer. Hy het ’n hegte vriendskap met P.J. Schoeman, wat lei tot sy samestelling van “Skrywers in woord en beeld: P.J. Schoeman”, waarin hy hierdie skrywer se lewe en geskrifte in oënskou neem, terwyl hy dieselfde vir D.F. Malherbe doen in “D.F. Malherbe in woord en beeld”. Saam met M.C. Botha skryf hy die skoolhandleiding “Nuwe taalboek” vir verskeie standerds en saam met I.E. Cooke skryf hy ’n “Afrikaanse tikskrifhandleiding vir aanvang en gevorderde studie”. Hy het ’n waardevolle versameling gewere besit en sy belangstelling op hierdie gebied lei tot ’n reeks radiopraatjies, wat later as “Die boer en sy roer” gepubliseer word. Hierdie boek word later opgevolg met “Die boer se roer tot vandag”, ’n boek wat hy saam met dr. Lucas Potgieter skryf en handel oor die ontwikkeling van die vuurwapen in Suid-Afrika.

As redakteur en samesteller, hoofsaaklik gerig op die jeug, maak hy ook ’n belangrike bydrae. Saam met P.J. Nienaber stel hy ’n bloemlesing “Afrikaanse natuurpoësie” saam. Sy belangstelling in die kortverhaal sorg vir verskeie versamelbundels, insluitende “Kortpad”, “Son en saffier” (’n keur uit jeugkortverhale), “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal”, “Dekade” (resente kortverhale) en “Voorsmaak uit ons beste jeugverhale” asook “Afrikaans short stories” en “More Afrikaans short stories”. Hy help D.F. Malherbe met die samestelling van die omvattende versamelbundel uit die Afrikaanse poësie, “Afrikaanse verse”, wat hy na Malherbe se dood in 1975 weer hersien en uitbrei. Hy vertaal W.B. Yeats se drama “Land of heart’s desire” in Afrikaans as “Moeder Ierland”(ongepubliseer) en ook Sheila Miller se “My boek omtrent Hudson”.

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “Groot wapenkenner op Kleinmond oorlede” “Die Burger” 20 April 1998
• Lategan, F.V. “In my dae...” “Die Bult” April 1986
• Liebenberg, Otto “Proff. Beukes en Lategan... en NALN” “NALN-Nuusbrief September 1998

Internet

• Eggsa: http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=744710
• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Felix_V._Lategan
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3ALategan%2C+Felix+Vincent%2C&qt=hot_author

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Lategan, prof. dr. Felix Vincent – Biografie”

Resensies