Die Landsdiensbeweging

Die Landsdiensbeweging het sy ontstaan te danke aan mnr. D. Stone van Johannesburg, wat in 1914 'n bedrag van R200 aan die Departement van Landbou geskenk het. Die geld moes as prys aan die kinders wat die grootste mielie-opbrengs op 'n halfmorg produseer, toegeken word. Die gemiddelde mielie-opbrengs op daardie tydstip was 6,1 sak per halfmorg. Die doel met hierdie skema was om die ouer, deur middel van die kind, te oorreed om beter landboumetodes toe te pas. Om vir so 'n prys in aanmerking te kom, moes die kind aandag skenk aan doelmatige grondbewaring en –bewerking, gebalanseerde bemesting, kwaliteit van saad en onkruidbestryding. Ten einde leiding aan die kinders te verskaf, is 'n Landbouvoorligtingsbeampte aangestel.

Die poging was so suksesvol dat die kompetisie al hoe gewilder geword het. Terselfdetyd het dit die mielieproduksie aansienlik verhoog. In so 'n mate dat die gemiddelde opbrengs per halfmorg teen 1920 reeds tien sakke was. Dit het aanleiding gegee tot die stigting van die Mieliebouklubs. Sedert 1929 het die klubs as die Voorspoedbond bekend gestaan.

Die naam Voorspoedbond is in 1935 deur die benaming Landbouklubs vervang. Gedurende die tydperk 1914 tot 1934 het die inskrywings vermeerder van 60 tot 100 lede. Dit het die Departement van Landbou genoodsaak om 'n addisionele voorligtingsbeampte vir die Oranje-Vrystaat en Noord-Kaap aan te stel. Teen 1940 het die belangstelling reeds so gegroei dat daar 10 000 lede in die Landbouklubs was. Die lede van Landbouklubs was hoofsaaklik skoolgaande jeugdiges en hulle het deurgaans voorligting van die Voorligtingsbeamptes ontvang. In die klubs is nadruk gelê op Landbou. In 1939/1940 is die Landbouklubs in 'n volwaardige jeugbeweging omskep. Hiermee het die klem verskuif en het die kind hoofsaak geword en die produk slegs 'n middel tot 'n doel, naamlik om mee te help tot die vorming van beter landsburgers.

In Junie 1943 het 'n organisasie vir naskoolse jeug , bekend as die Landsdiensbeweging, tot stand gekom, met C.F. Visser as tydelike organiseerder in diens van die Departement van Landbou. Gevolglik was daar toe 'n Landboubeweging vir skoolgaande jeugdiges en 'n Landsdiensbeweging vir die naskoolse jeugdiges. Albei bewegings het hulle eie kampe gereël. Tot en met 1946 het die Afdeling Landbou-onderwys en –voorligting gesorg vir tegniese voorligting. Na die instelling van die Afdeling Grondbewaring, Landbou en Voorligting is Landbouklubwerk en Landsdienswerk egter by laasgenoemde ingeskakel.

Intussen het die gedagte om die twee bewegings onder een naam te konsolideer, ook begin posvat. Op 5 Februarie 1951 is goedkeuring van die Sekretaris van die Tesourie daarvoor verkry en is die benaming "Landsdiensbeweging" vir klubs in skole asook naskoolse klubs in gebruik geneem. Op 9 November 1953 het die Departement van Landbou volle verantwoordelikheid vir die Landsdiensbeweging aanvaar.

Aangesien die Landsdiensbeweging die jeug in daardie stadium op 'n wye terrein betrek het, was dit noodsaaklik dat die Departement van Landbou 'n vaste ooreenkoms met die verskillende onderwysdepartemente moes aangaan.

Aangesien die Landsdiensbeweging met 'n omvattende kultureel-opvoedkundige taak, aanvullend by die formele onderwys, besig was, is op Parlementêre vlak besluit om hierdie Beweging met ingang van 1 September 1968 vanaf die Departement van Landboutegniese Dienste na die Afdeling Opvoeding Buite Skoolverband van die Departement van Kultuursake, oor te plaas. Volgens die 1968-jaarverslag van die Departement van Kultuursake is daar in daardie jaar landswyd 29 kampe vir Landsdienslede gehou.

In 1970 is die Departement van Hoër Onderwys en van Departement van Kultuursake verenig as die nuwe Departement van Nasionale Opvoeding en ressorteer die Landsdiensbeweging onder die Tak Kultuurbevordering van genoemde Departement.

Gedurende die sewentigerjare het daar 'n sterk uitwaartse beweging in Landsdiens plaasgevind met die stigting van beskerm- en skakelkomitees.

'n Nuwe benadering wat die laat sewentigerjare kenmerk, is die beplanning van Landsdiensaktiwiteite rondom 'n spesifieke tema. Die temabenadering het die klem besonder sterk laat val op die rol wat die Landsdiensbeweging in omgewingsopvoeding te speel het.

Om die taak van die Landsdiensbeweging doeltreffend uit te voer, word Landsdiensklubs onder leiding van 'n volwasse persoon/persone by skole gestig. Klubs kan ook op naskoolse vlak by universiteite, technikons, onderwys kolleges en verskeie ander private instansies gestig word.

Die Landsdiensbeweging is een van die kanale waardeur die noodsaaklikheid van bewaring onder die aandag van die jeug gebring kan word, terwyl alle geleenthede, kultureel en andersins, aan die kind gebied word om tot volle ontplooiing te kom – ontplooiing wat ook sinvolheid van bestaan insluit, verantwoordelikheid, goeie burgerskap en opregte vaderlandsliefde.

In 1984 is die Departement van Onderwys en Kultuur, Administrasie Volksraad in die lewe geroep en ressorteer die Landsdiensbeweging onder die Direkotraat Kultuursake.

In 1987 is die eerste stap in die demokratiseringsproses van die Landsdiensbeweging geneem. Hierdie proses bereik in 1992 die hoogtepunt met die eerste vergadering van 'n verkose Hoofbestuur. Die klem val gedurende hierdie jare veral op omgewingsopvoeding, en samewerking met verskeie vennote op die terrein geniet voorrang.