Dalai Lama

Hierdie artikel handel oor die Dalai Lama in die algemeen. Vir die artikel oor die huidige Dalai Lama, sien Tenzin Gyatso.

Die Dalai Lama word beskou as die opvolger in ’n lyn van reïnkarnasies van Avalokitesvara, die bodhisattva van meelewing. Die term is ’n kombinasie van die Mongoolse woord dalai ("oseaan") en die Tibettaanse woord bla-ma ("ghoeroe, onderwyser, mentor"). Die 1ste Dalai Lama was Gendun Drup en die 14de en huidige Dalai Lama is Tenzin Gyatso.

Dalai Lama
Gendun Drup, die 1ste Dalai Lama.
Tibettaans	ཏཱ་ལའི་བླ་མ་
Transliterasie	tā la'i bla ma
Konvensioneel	Dalai Lama
Huis	Dalai Lama

Van 1642 tot die 1950's (buiten 1705 tot 1750) het die Dalai Lamas of hul regente aan die hoof gestaan van die Tibettaanse regering, wat oor die grootste deel van die Tibettaanse Plato regeer het. Die Ganden Tripa is egter in naam die hoof van die Gelug-Boeddhisteskool.

Karmapas

Die tradisie van gereïnkarneerde ghoeroes het in die Kagyu-skool van Tibettaanse Boeddhisme ontstaan. In 1252 het Koeblai, die toekomstige Mongoolse Khagan en heerser van Yuan-China, ’n oudiënsie verleen aan Drogön Chögyal Phagpa en Karma Pakshi, 2de Karmapa Lama (1203–1283). Karma Pakshi het egter die beskerming van Möngke Khan, die destydse leier en Koeblai se politieke teenstander, gevra en die khan se hof in die Boeddhisme-leringe onderrig.

Voor sy dood in 1283 het Karma Pakshi ’n testament geskryf om die belange van sy Kagyu-volgelinge te beskerm. Hy het sy dissipels aangeraai om ’n seun te soek wat die volgende karmapa kon word. Sy opdrag is geskoei op die veronderstelling dat die dharma ewigdurend is en dat die Boeddha emanasies sou stuur om die sendings wat hy begin het, voort te sit. Karma Pakshi se dissipels het sy wense uitgevoer en die reïnkarnasie van hul meester opgespoor.

Die formalisering van dié stelsel van karmapa-reïnkarnasies deur die Kagyu-skool in die vroeë 13de eeu het daartoe gelei dat ander skole van Tibettaanse Boeddhisme dieselfde praktyk aanvaar en hul eie reïnkarnasiestelsels begin het.

Dalai Lamas

 

In 1546, sowat 336 jaar nadat die 2de Karmapa amptelik erken is, is Sonam Gyatso op ’n soortgelyke manier deur die Gelug-Boeddhisteskool erken as ’n reïnkarnasie van hul onderwyser Gendun Gyatso, wat op sy beurt nieamptelik in 1487 erken is as die reïnkarnasie van sy voorganger, Gendun Drup, die hoofdissipel van die Gelug-stigter, Je Tsongkhapa.

In 1578, nadat Sonam Gyatso na Mongolië genooi is en die khan en die res van sy stam tot die Boeddhisme bekeer het (die eerste Mongoolse stam wat daartoe bekeer is), het die khan die titel "Dalai Lama" aan hom toegeken – "Dalai" is die Mongoolse vertaling van sy Tibettaanse naam, Gyatso, wat "see" of "oseaan" beteken. Binne 50 jaar het feitlik alle Mongole hulle tot die Boeddhisme bekeer, onder andere tienduisende monnike, feitlik almal volgelinge van die Gelug-skool en dus lojaal aan die Dalai Lama.

Die titel is terugwerkend toegeken aan Gendun Drup en Gendun Gyatso, omdat geglo is hulle is Sonam Gyatso se vorige inkarnasies. Hulle het dus onderskeidelik die 1ste en 2de Dalai Lama geword, hoewel nie een van hulle in hul tyd amptelik erken of bekragtig is nie. Toe Sonam Gyatso dus in 1578 as die 3de Dalai Lama bekragtig word, is die reïnkarnasiestelsel van Dalai Lamas amptelik gevestig as ’n voortsetting van ’n ouer, hoewel informele, opvolgingstradisie.

Ná Sonam Gyatso is al die Dalai Lamas amptelik erken en seremonieel bekragtig. ’n Nuwe Dalai Lama erf ook sy voorganger se kloostertuiste, ander besittings, personeel ens.

Identifikasie met Avalokiteshvara

Die geloof in Tibet en ander Sentraal-Asiatiese Boeddhistelande dat die bodhisattva van meelewing, Avalokiteshvara, ’n spesiale verhouding met die mense van Titet het en hul lot help verbeter deur te inkarneer as gunstige heersers en onderwysers soos die Dalai Lamas, het reeds in die 11de en 12de eeu posgevat, volgens geskrifte soos Die Boek van Kadam, die hoofgeskrif van die Kadampa-sekte waartoe Gendun Drub aanvanklik behoort het. Die geskrif het volgens sommige die fondament gelê vir die Tibettane se identifikasie van hul Dalai Lamas met inkarnasies van Avalokiteshvara; dit speur die legende van die bodhisattva se inkarnasies selfs verder terug, na vroeë Tibettaanse konings en keisers soos Songsten Gampo en Dromtönpa (1004–1064); meer as 60 mense voor die 1ste Dalai Lama word as inkarnasies van Avalokiteshvara beskou.

 

Ná die dood van ’n Dalai Lama en raadpleging van die Nechung-orakel begin die soektog na die Lama se yangsi, of reïnkarnasie. Dit is tradisioneel die verantwoordelikheid van die hoëlamas van die Gelug-tradisie en die Tibettaanse regering om sy reïnkarnasie op te spoor. Dit kan twee tot drie jaar duur – in die 14de Dalai Lama, Tenzin Gyatso, se geval was dit vier jaar. Die soektog is histories tot Tibet beperk, hoewel die 3de Dalai Lama in Mongolië gebore is. Tenzin Gyatso het egter verklaar hy sal nie in die Volksrepubliek China herbore word nie; hy het ook gesuggereer hy kan dalk glad nie herbore word nie, wat daarop dui dat die funksie van die Dalai Lama as verouderd beskou word. Die Chinese regering het verklaar hy wil die alleengesag wees in die opsporing van die volgende Dalai Lama.

Die hoëlamas gebruik verskeie maniere om die kans te vergroot om die reïnkarnasie te vind. Hulle besoek dikwels Lhamo La-tso, ’n meer in Sentraal-Tibet, en soek vir ’n teken uit die meer self. Dit kan óf ’n visioen wees óf ’n aanduiding van die rigting waarin gesoek moet word; dit is hoe Tenzin Gyatso opgespoor is. Daar is beweer Palden Lhamo, die vroulike gees van die heilige meer, het Gendun Drup, die 1ste Dalai Lama, in ’n visioen belowe sy sal die reïnkarnasielyn van die Dalai Lamas beskerm.

 

Dit is hier waar die Reting Rinpoche in 1935 ’n duidelike visioen gekry het van drie Tibettaanse letters, ’n klooster met ’n liggroen-en-goue dak en ’n huis met turkoois dakteëls, en dit het gelei tot die opsporing van Tenzin Gyatso.

Hoëlamas kan ook ’n visioen in ’n droom kry of as die Dalai Lama veras word, kan die rigting waarin die rook trek ’n aanduiding wees van waar om te soek.

Wanneer die hoëlamas die huis en seun kry wat hulle glo die reïnkarnasie is, moet die seun ’n klomp toetse aflê om die hergeboorte te bevestig. Een daarvan is om vir hom ’n klomp artefakte te wys waarvan net sommiges aan die vorige Dalai Lama behoort het; die seun moet dan die regte voorwerpe kies.

As daar net een seun gevind word, sal die hoëlamas lewende boeddhas van die drie groot kloosters en ander amptenare nooi om die bevindings te bevestig, en aan die sentrale regering verslag doen. Die seun sal dan na Lhasa geneem word, gewoonlik na die Drepung-klooster, om die Boeddhistiese soetras te bestudeer as voorbereiding vir sy rol as die spirituele leier van Tibet.

As daar verskeie moontlike reïnkarnasies is en dit moeilik is om een te kies, sal belangrike amptenare, monnike en die minister vir Tibet die seuns se name in ’n vaas sit en ’n naam sal in die openbaar getrek word.

Daar was reeds 14 erkende inkarnasies van die Dalai Lama:

	Naam	Foto	Lewe	Erken	Bekragtig	Tibettaans	Sjinees/ Tibettaanse pinyin	Alternatiewe spellings
1	Gendun Drup		1391–1474			དགེ་འདུན་འགྲུབ་ dge 'dun 'grub	根敦朱巴 Gêdün Chub	Gedun Drub Gedün Drup
2	Gendun Gyatso		1475–1542			དགེ་འདུན་རྒྱ་མཚོ་ dge 'dun rgya mtsho	根敦嘉措 Gêdün Gyaco	Gedün Gyatso Gendün Gyatso
3	Sonam Gyatso		1543–1588	1546	1578	བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་ bsod nams rgya mtsho	索南嘉措 Soinam Gyaco	Sönam Gyatso
4	Yonten Gyatso		1589–1617	1601	1603	ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ་ yon tan rgya mtsho	雲丹嘉措 Yoindain Gyaco	Yontan Gyatso, Yönden Gyatso
5	Ngawang Lobsang Gyatso		1617–1682	1618	1622	བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ blo bzang rgya mtsho	羅桑嘉措 Lobsang Gyaco	Lobzang Gyatso Lopsang Gyatso
6	Tsangyang Gyatso		1683–1706	1688	1697	ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་ tshang dbyangs rgya mtsho	倉央嘉措 Cangyang Gyaco	Tsañyang Gyatso
7	Kelzang Gyatso		1707–1757	1712	1720	བསྐལ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ bskal bzang rgya mtsho	格桑嘉措 Gaisang Gyaco	Kelsang Gyatso Kalsang Gyatso
8	Jamphel Gyatso		1758–1804	1760	1762	བྱམས་སྤེལ་རྒྱ་མཚོ་ byams spel rgya mtsho	強白嘉措 Qambê Gyaco	Jampel Gyatso Jampal Gyatso
9	Lungtok Gyatso		1805–1815	1807	1808	ལུང་རྟོགས་རྒྱ་མཚོ་ lung rtogs rgya mtsho	隆朵嘉措 Lungdog Gyaco	Lungtog Gyatso
10	Tsultrim Gyatso		1816–1837	1822	1822	ཚུལ་ཁྲིམས་རྒྱ་མཚོ་ tshul khrim rgya mtsho	楚臣嘉措 Cüchim Gyaco	Tshültrim Gyatso
11	Khendrup Gyatso		1838–1856	1841	1842	མཁས་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་ mkhas grub rgya mtsho	凱珠嘉措 Kaichub Gyaco	Kedrub Gyatso
12	Trinley Gyatso		1857–1875	1858	1860	འཕྲིན་ལས་རྒྱ་མཚོ་ 'phrin las rgya mtsho	成烈嘉措 Chinlai Gyaco	Trinle Gyatso
13	Thubten Gyatso		1876–1933	1878	1879	ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་མཚོ་ thub bstan rgya mtsho	土登嘉措 Tubdain Gyaco	Thubtan Gyatso Thupten Gyatso
14	Tenzin Gyatso		geb. 1935	1939	1940 (tans in ballingskap)	བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ་ bstan 'dzin rgya mtsho	丹增嘉措 Dainzin Gyaco	Tenzin Gyatso

•   Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wiki

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Dalai Lama.