Charles Baudelaire: Franse digter, essayis en kunskritikus (1821-1867)

Op soortgelyke wyse was sy ‘’Petits poèmes en prose’’ (1868; “Klein Prosagedigte”) die mees suksesvolste en mees innoverende vroeë eksperiment in prosa-poësie van die era.

Charles-Pierre Baudelaire
Charles Baudelaire deur Étienne Carjat, 1863
Gebore	9 April 1821 Parys
Sterf	31 Augustus 1867 Parys
Nasionaliteit	Frans
Beroep	Digter, vertaler, literêre kritikus

Baudelaire was die enigste kind van François Baudelaire en sy veel jonger tweede vrou, Caroline Defayis, met wie hy in 1819 getroud is. François het sy loopbaan as ‘n priester begin, maar het die beroep in 1793 gelos en uiteindelik ‘n welvarende staatsbeampte geword. Hy was ‘n skilder en digter van middelmatige talent, en het sy seun aan die kunste bekendgestel, of wat die jong Baudelaire later sy grootste, mees oorheersende, en vroegste passie sou noem, synde “die okkult van beelde.” Sy vader het in Februarie 1827 gesterf, en vir agtien maande daarna het Baudelaire en sy moeder saamgewoon aan die buitewyke van Parys in omstandighede wat die jong Baudelaire altyd sou bybly. Hierdie “ paradys van liefdes uit sy kinderdae” is egter skielik in November 1828 beëindig toe sy moeder getroud is met Jacques Aupick, ‘n soldaat wat sou rys tot die rang van generaal, en wat later sou dien as die Franse ambassadeur tot die Ottomaanse Ryk en Spanje voordat hy ‘n senator onder die Tweede Franse Ryk sou word. In 1831 was Aupick in Lyons gestasioneer, en Baudelaire het aldaar sy opvoeding by die Collège Royal in 1832 begin voordat hy by die gesin se terugkeer na Parys in 1836 verplaas is na die prestigeryke Lycée Louis-le-Grand. Baudelaire het as student belofte ingehou en het begin om van sy vroegste gedigte te skryf, maar vir sy onderwysers was hy die toonbeeld van ‘n voorbeeld van vrypostige verdorwenheid en sedeloosheid, en het hy; wat hulle “voorwendsels en aanstellerighede wat onvanpas was vir sy ouderdom” genoem het; getoon. Hy het ook ‘n geneigdheid ontwikkel om buie van intense melancholie te beleef, en hy het bewus daarvan geword dat hy van nature ‘n alleenloper was. Gereelde dade van ongedissiplineerdheid het daartoe gelei dat hy as gevolg van ‘n triviale insident in April 1839 uit die skool geskors is. Nadat hy sy baccalaureus eksamens geslaag het terwyl hy ingeskryf was by die Collège Saint-Louis, het Baudelaire ‘n nominale regstudent geword by die École de Droit terwyl hy in realiteit besig was om ‘n sorgelose en onverantwoordbare “vry lewe” te lei in die Latynse Kwartier. Daar het die jong Baudelaire die eerste kontakte in die literêre wêreld ontwikkel en ook die geslagsiekte opgedoen wat uiteindelik sy dood sou veroorsaak, waarskynlik van ‘n prostituut genaamd Sarah la Louchette, welke persoonlikheid hy sou vier in sommige van sy mees ontroerende en aangrypende vroeëre gedigte. In ‘n poging om sy stiefseun te weerhou van sulke berugte en skandelike geselskap het Aupick vir Baudelaire in Junie 1841 op ‘n uitgebreide seereis na Indië gestuur, maar Baudelaire het in Mauritius oorgebly, en na ‘n paar weke daar en in Réunion het hy in Februarie 1842 na Parys teruggekeer. Die reis het egter Baudelaire se verbeelding verryk, en sy vlugtige kontak met die tropiese wêreld sou sy skryfwerk verryk met ‘n menigte eksotiese beelde en sensasies, asook ‘n onuitputbare tema van nostalgiese verlange.

Baudelaire het in April 1842 sy erfporsie ontvang en gou korte mette daarvan gemaak, aangehelp deur sy status as ‘n “man van lettere”. Hy het vryelik geld uitgegee op klere, boeke, skilderye, duursame kos en wyn, en veral marijuana en opium, laasgenoemde twee waarmee hy die eerste keer in die tydperk tussen 1843 en 1845 begin eksperimenteer het in sy Paryse woonstel by die Hôtel Pimodan (nou bekend as die Hôtel Lauzun) op die Île Saint-Louis. Dit was kort nadat hy teruggekeer het van sy reis in die suidelike seë dat Baudelaire vir Jeanne Duval ontmoet het wat, eers as sy minnares en daarna, na die middel 1850’s, as sy finansiële verantwoordelikheid, sy lewe vir die volgende twintig jaar sou oorheers. Jeanne sou die inspirasie wees agter Baudelaire se mees angsvolle en sensuele liefdesgedigte, met haar parfuum en bo alles, haar digte en pragtig-vloeiende swart haardos wat sulke meesterstukke van die eksoties-erotiese verbeelding soos La Chevelure (“Die Kop van Hare”) uit sy pen sou laat voortvloei. Baudelaire se voortgesette spandabelrigheid het binne twee jaar die helfte van sy erflating uitgeput; hy was ook die slagoffer van skelms en geldleners, en sodoende is die fondament vir ‘n opeenhoping van skuld wat hom vir die res van sy lewe sou kortwiek, gelê. In September 1844 het sy familie hom ‘n regsooreenkoms opgelê wat sy toegang tot sy erflating beperk het en wat hom effektiewelik minderjarig gemaak het wat sy regstatus betref. Die skamele jaarlikse toelaag wat hom voortaan gegun was, was onvoldoende om sy skuld te delg, en die resulterende staat van permanente finansiële probleme het daartoe gelei dat hy in al hoe groter wordende mate emosioneel en finansieel afhanklik geraak het van sy moeder, dit het ook sy groeiende verafskuwing van sy stiefpa vererger. Die kwellende buie van isolasie, wanhoop en vertwyfeling wat Baudelaire getref het in sy jeug het bygevolg teruggekeer en meer dikwels voorgekom.

Baudelaire het in 1842 teruggekeer vanaf die suid seë, meer vasberade as ooit om ‘n digter te word. Van toe af tot 1846 het hy waarskynlik die grootste deel van die gedigte geskryf wat uiteindelik die eerste uitgawe (1857) van Les Fleurs du mal sou uitmaak. Hy het hom egter daarvan weerhou om dit as aparte tekste te publiseer, wat daarop dui dat hy van die begin af ‘n samebindende versameling, wat verbind is deur hegte tematiese argitektuur, in die oog gehad het, eerder as ‘n eenvoudige opeenvolging van onafhanklike gedigte. In Oktober 1845 het hy die verskyning aangekondig van ‘n bundel getiteld Les Lesbiennes (“Die Lesbians”), wat in intervalle na 1848 gevolg is deur Les Limbes (“Limbo”), waarvan die verklaarde doelwit was om “die onrustighede en melancholieë van die moderne jeug te verteenwoordig.” Nie een van die twee bundels het egter ooit in boekvorm verskyn nie, en Baudelaire het hom eers aanvanklik in die Paryse kulturele milieu gevestig as ‘n kritikus van kuns, met sy resensies van die Salons van 1845 en 1846, en nie as digter nie. Hy was geïnspireer deur die voorbeeld van die Romantiese skilder Eugène Delacroix, wat in sy Salons uitgebrei het op ‘n wydlopende teorie van moderne skilderwerk, met skilders wat aangepor is om die “heroïsme van die moderne lewe” te vier. In Januarie 1847 het Baudelaire ‘n novelle getiteld La fanfarlo gepubliseer wie se held, of anti-held, Samuele Cramer, wyd gesien word, al is dit ‘n ietwat eenvoudige, simplistiese siening, as ‘n selfportret van die outeur - soos hy op kwellende wyse ossilleer tussen sy begeerte vir die ouerige en respektabele Madame de Cosmelly en ‘n erotiese aktrise-danser.

Daarna is daar min van Baudelaire gehoor tot Februarie 1848; toe daar wyd gerapporteer is dat hy deelgeneem het aan die onluste wat Koning Louis-Philippe omvergewerp het en die Franse Tweede Republiek (Frankryk) tot stand gebring het. Een ongestaafde relaas vertel van Baudelaire wat ‘n geweer rondswaai en die moeilikheidmakers aanmoedig om Generaal Aupick, wat toe direkteur van die École Polytechnique was, te skiet. Sulke verhale het sommige daarna beweeg om Baudelaire se betrokkenheid in die rewolusionêre gebeurlikhede van 1848 tot 1851 te beskou as blote rebellie aan die kant van ‘n onvergenoegde, afvallige en onthutste (en steeds ongepubliseerde) bourgeois digter. Meer onlangse studies toon egter aan dat Baudelaire baie toegewyd was aan ‘n radikale politiese oogpunt wat waarskynlik die van die Anarchies-Sosialistiese Pierre-Joseph Proudhon gereflekteer het. Daar word op geloofwaardige wyse gerapporteer dat Baudelaire deelgeneem het aan beide die werkersklas opstand van Junie 1848 sowel as aan die weerstand teen die Bonapartiese militêre staatsgreep van Desember 1851. Baudelaire het kort daarna beweer dat laasgenoemde sy aktiewe belangstelling in politiek beëindig het. Voortaan sou hy eksklusief op sy skryfwerk fokus.

In 1847 het Baudelaire die werk van Edgar Allan Poe ontdek. Hy was oorweldig deur wat hy beskou het as die byna vreemde ooreenkomste tussen die Amerikaner se gedagtes en temperament en sy eie, en het hom begewe in die taak om die werke van Poe te vertaal, welke hom sou voorsien van sy mees gereelde werk en inkomste vir die res van sy lewe. Sy vertaling van Poe se ‘’”Mesmeric Revelation”’’ het so vroeg as Julie 1848 verskyn, en daarna het vertalings gereeld verskyn in resensies voordat dit gebundel is in boekvorm in die Histoires extraordinaires (1856; “Buitengewone Verhale”) en Nouvelles Histoires extraordinaires (1857; “Nuwe Buitengewone Verhale”). Elk is voorafgegaan deur ‘n belangrike kritiese inleiding deur Baudelaire. Dit is gevolg deur Les Aventures d'Arthur Gordon Pym (1857), Eurêka (1864), en Histoires grotesques et sérieuses (1865; “Groteske en Ernstige Verhale”). As vertalings was hierdie werke, op hul beste gesien, klassieke werke van Franse prosa, en die voorbeeld van Poe het aan Baudelaire groter selfvertrou verleen wat betref sy eie estetiese teorieë en ideale ten opsigte van poësie. Baudelaire het ook begin om die werk van die konserwatiewe teoris, Joseph de Maistre te bestudeer, wat saam met Poe se werk sy gedagtes gedraai het in ‘n groterwordende antinaturalistiese en antihumanistiese rigting. Van die middel van die 1850’s af sou Baudelaire homself beskou as Rooms Katoliek, alhoewel sy obsessie met oorspronklike sonde en die Duiwel nie vergesel is van geloof in God se vergifnis en liefde nie, en sy Christenskap was derhalwe tot op die punt van onbestaanbaarheid verarm. Tussen 1852 en 1854 het Baudelaire ‘n aantal gedigte aan Apollonie Sabatier gerig. Die gedigte het haar, ten spyte van haar reputasie as ‘n “hoë-klas gesellin”, as sy madonna en muse gehuldig, en in 1854 het hy ‘n vlugtige ongeoorloofde liefdesverhouding met die aktrise Marie Daubrun gehad. Intussen het Baudelaire se groeiende reputasie as die vertaler van Poe, en as ‘n kunskritikus, hom ten einde laaste in staat gestel om sommige van sy gedigte te laat druk. In Junie 1855 het die Revue des deux mondes ‘n opeenvolging van agtien van sy gedigte gepubliseer onder die algemene titel van Les Fleurs du mal. Diè gedigte, wat Baudelaire gekies het om hul oorspronklike styl en skokkende temas, het aan hom berugtheid besorg. Die volgende jaar het Baudelaire ‘n kontrak geteken met die uitgewer Poulet-Malassis vir ‘n vollengte digbundel om te verskyn onder bg. titel. Toe die eerste uitgawe van Les Fleurs du Mal in Junie 1857 gepubliseer was , was dertien van die honderd gedigte daarin vervat onmiddellik opgestel vir misdade tot godsdiens of die openbare moraliteit. Na ‘n verhoor van een dag op 20 Augustus 1857 was beveel dat ses van die gedigte onmiddellik van die boek verwyder word op grond van obseniteit, met Baudelaire wat beveel was om ‘n boete van driehonderd (later verminder na 50) francs te betaal. Die ses gedigte was eerste heruitgegee in België in die bundel Les Épaves (“Wrak”), en die amptelike verbod op hulle sou nie tot 1949 gelig word nie. Die frase Les Fleurs du Mal het grotendeels te danke aan hierdie omstandighede ‘n bywoord vir verdorwenheid, onsedelikheid, morbiditeit en obseniteit geword, en die legende van Baudelaire as die verdoemde afvallige andersdenkende en pornografiese digter, was gebore.

Die mislukking van Les Fleurs du mal, waarvan Baudelaire so baie verwag het, was ‘n bittere slag, en die oorblywende jare van sy lewe was ingekleur deur ‘n groter wordende bewustheid van mislukking, ontnugtering en smart. Kort na die boek se verwerping het hy ‘n vlugtige en skynbaar verbroude ongeoorloofde liefdesverhouding gehad met Apollonie Sabatier, gevolg in 1859 deur ‘n enersyds vlugtige en ongelukkige hereniging met Marie Daubrun. Alhoewel Baudelaire van sy beste werk in hierdie jare geskryf het, was min daarvan in boekvorm gepubliseer. Na die publikasie van sy vroegste eksperimente in prosagedigte , het hy voortgegaan met die voorbereiding van ‘n tweede uitgawe van Les Fleurs du mal. Terwyl hy gewoon het saam met sy moeder in 1859 by Honfleur op die Seinrivier, waar sy moeder afgetree het na Aupick se dood in 1857, het hy in snelle opeenvolging ‘n reeks poëtiese meesterstukke voortgebring, beginnende met Le Voyage in Januarie; wat ‘n klimaks bereik het in wat beskou word as sy enkele grootste gedig, Le Cygne (“Die Swaan”) in Desember. Terselfdertyd het hy twee van sy mees uitlokkende essays in die kunstekritiek geskryf naamlik die Salon de 1859 en Le Peintre de la vie moderne (“Die Skilder van die Moderne Lewe”). Laasgenoemde essay, geïnspireer deur die tekenaar Constantin Guys, word wyd beskou as ‘n profetiese verklaring van die hoofelemente van die Impressionistiese uitkyk en styl, en wel ‘n goeie dekade voor die eintlike opkoms van daardie skool. Die jaar 1860 het die publikasie van Les Paradis artificiels voortgebring, te wete Baudelaire se vertaling van dele van die Engelse essayis Thomas De Quincey se “Confessions of an English Opium-Eater” (Afrikaans: Belydenisse van ‘n Engelse Opium-Eter) wat vergesel is van Baudelaire se eie ondersoekende analise en verwerping van dwelms. In Februarie 1861 was ‘n tweede, wesenlik vergrote en verbeterde uitgawe van Les Fleurs du Mal gepubliseer deur Poulet-Malassis. Gelyklopend en samevallend hiermee het Baudelaire belangrike kritiese essays gepubliseer oor Théophile Gautier (1859), Richard Wagner (1861), Victor Hugo en ander tydgenootlike digters (1862), asook Delacroix (1863), welke almal na sy dood gebundel sou word in L'Art romantique (1869). Die “watertand” outobiografiese fragmente getiteld Fusées (“Vuurpyle”) en Mon coeur mis à nu (“My Hart Blootgelê”) dateer ook uit die 1850’s en vroeë 1860’s. In 1861 het Baudelaire ‘n onbedagte en onberedeneerde poging gemaak om toegang tot die Franse Akademie te verkry. In 1862 is Poulet-Malassis bankrot verklaar; myns insiens was Baudelaire betrokke in sy uitgewer se mislukking, en sy finansiële moeilikhede het desperaat begin raak. Teen hierdie tyd was hy wat beide sy fisiese- en psigologiese toestand betref in ‘n kritiese toestand, by name dit wat hy op ontmoedigende wyse genoem het “die wind van die vlerk van onnoselheid” wat oor hom gaan. Hy het versgedigte as sy verkose medium laat staan, en het uitsluitlik gekonsentreer op die skryf van prosagedigte; in ‘n opeenvolging van twintig werke wat in 1862 in La Presse gepubliseer sou word.

In April 1864 het Baudelaire Parys vir Brussel verlaat met die hoop om ‘n Belgiese uitgewer te oortuig om sy volledige werke te publiseer. Hy sou, verbitterd, ontnugter, ontgogel en verarm in België aanbly tot die somer van 1866 toe hy, na aanleiding van ‘n ongeluk in die Kerk van Sint-Loup, magteloos en verlam gelaat is. Hy sou nooit hiervan herstel nie. Baudelaire het op die ouderdom van slegs ses-en-veertig jaar beswyk in die Paryse sorgeenheid waarin hy vir die laaste jaar van sy lewe gehou is. By Baudelaire se dood het baie van sy werke ongepubliseer gebly, en dit wat wel gepubliseer was, was nie meer in druk nie. Die toekomstige leiers van die Simboliese Beweging wat sy begrafnis bygewoon het, het hulself alreeds as volgelinge beskryf, en teen die 20ste eeu was Baudelaire wyd erken as een van die grootste Franse digters van die 19de eeu.

Baudelaire se poëtiese meesterstuk, die 1861 uitgawe van Les Fleurs du mal, bestaan uit 126 gedigte wat rangskik is in ses afdelings van wisselende lengte. Baudelaire het altyd daarop aangedring dat die versameling nie ‘n blote “eenvoudige album” was nie, maar dat dit “‘n begin en ‘n einde gehad het,” - elke gedig wat sy volle betekenis slegs openbaar wanneer dit in verhouding tot die ander gelees word binne die “enkele raamwerk” waarin dit geplaas is-. ‘n Inleidende gedig maak dit duidelik dat Baudelaire se belang by die algemene menslike verknorsing of penarie lê, waarvan sy eie verknorsing verteenwoordigend van is. Die bundel mag dalk die beste opgesom word in die afsluitende gedig, Le Voyage, as synde ‘n reis deur die “self” en die beskawing op soek na ‘n onmoontlike bevrediging wat altyd die reisiger sal ontkom. Die eerste gedeelte, genoem “Spleen et idéal,” open met ‘n reeks gedigte wat teenstellende beskouinge van kuns, prag, en die kunstenaar dramatiseer, welke kunstenaar op alternatiewelike wyse voorgestel word as martelaar, visioenêr, opvoerder, verstoteling en pateet. Die fokus skuif dan na seksuele en romantiese liefde, met die eerstepersoons verteller van die gedigte wat wissel tussen uiterstes van ekstase (“idéal”) en angs (“spleen”), soos hy poog om bevrediging te vind deur ‘n opeenvolging van vroue ten opsigte van wie dit moontlik, en tog simplisties is, om hul te identifiseer met Jeanne Duval, Apollonie Sabatier, en Marie Daubrun. Elke stel liefdesgedigte beskryf ‘n erotiese siklus wat lei vanaf intoksikasie deur konflik en afkeer tot ‘n uiteindelike dubbelsinnige rustigheid wat gebore is uit geheue, herinnering en die transmutasie van lyding na kuns. Tog kom die poging om alledaagshede deur liefde te vind op die einde tot niks nie, en “Spleen et idéal” eindig met ‘n opeenvolging van angstige gedigte, met verskeie van die gedigte wat die titel “Spleen” dra, waarin die “self” getoon word as sou hy binne homself vasgekeer wees, met slegs die sekerheid van lyding en die dood waarop hy kan uitsien. Die tweede afdeling, “Tableaux parisiens,” was bygevoeg tot die 1861 uitgawe, en beskryf ‘n 24-uur siklus in die lewe van die stad waardeur die Baudelairiaan reis, welke abstraksie nou verander het in ‘n flaneer, en op soek is na bevryding van die ellende en nood van “self”, net om by elke draai beelde van lyding en isolasie te vind wat hom op pertinente wyse aan sy eie ellende herinner. Die afdeling sluit sommige van Baudelair se mees meesterlike gedigte in, veral kan genoem word Le Cygne, waar die herinnering aan ‘n swaan wat in totale verwaarlosing naby die Louvre gestrand is, die simbool word van ‘n eksistensiële toestand van verlies en verbanning wat tyd en ruimte te bowe gaan. Die reisiger wat deur die stad flaneer het en die heeltyd in homself vasgeloop het soek sy heil, in die aansienlik korter afdelings wat volg, in groterwordende mate in drank (Le Vin), seksuele sedeloosheid en perversiteit (Fleurs du mal), en Satanisme (Révolte) op soek na die ontwykende ideaal. Sy soektog is op voorspelbare wyse tevergeefs, welke op treffende wyse in die finale afdeling getiteld La Mort geopenbaar word: Sy reis is vernaam ‘n eindelose, oop-kantige Odusseia wat voortgaan tot na die dood, en wat hom sal neem na die dieptes van die onbekende, altyd op soek na die “nuwe”, wat ironies genoeg en op paradoksale wyse per definisie hom vir ewig sal ontwyk.

As beide digter en kritikus staan Baudelaire in verhouding tot die Franse en Europese poësie op soortgelyke wyse as wat Gustave Flaubert en Édouard Manet in verhouding staan m.b.t. fiksie en skilder; as respektiewelik ‘n noodsaaklike skakel tussen die Romantiek en modernisme en as ‘n uitstekende voorbeeld; wat beide sy lewe en werk betref; van wat dit beteken om ‘n moderne kunstenaar te wees. Sy geweldige invloed was in die 19de eeu deur persone soos Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Stéphane Mallarmé, en Algernon Charles Swinburne herken, en in die 20ste eeu deur Paul Valéry, Rainer Maria Rilke, en T.S. Eliot. In Baudelaire se soeke na ‘n “stemmingsvolle goëlery” of “stemmingsvolle toorkuns” van beelde en klanke, en sy vermenging van intellek en gevoelswaarde, ironie en lirisme, asook sy doelbewuste verwerping van retoriese uitspraak, het hy van die Romantiese poësie van verklaring en emosie wegbeweeg na die moderne digkuns van simbool en suggestie. Hy was, soos sy dissipel Jules Laforgue dit gestel het, die eerste digter om van Parys te skryf soos een wat daartoe veroordeel was om dag-tot-dag daarin te leef; sy grootste oorspronklikheid, soos Verlaine so vroeg as 1865 sou skryf, was om “die moderne man, op kragtige wyse, en gestroop tot op die been, voor te stel” in al sy fisiese, psigologiese en morele ingewikkeldheid. Hy is ‘n uiters belangrike persoon wat die Europese literatuur en denke betref, en sy invloed op moderne poësie is enorm.

• Wiki Afrikaans  Wiki Commons het meer media in die kategorie Charles Baudelaire.