Angolese Oorlog Vir Onafhanklikheid

Die nuwe militêre bewind het onmiddellik alle militêre optredes in sy Afrika-kolonies gestaak. Die nuwe leiers het ook bekend gemaak dat onafhanklikheid gou aan die kolonies gegee gaan word.

Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid
Deel van die Portugese koloniale oorlog
Portugese troepe op patrollie in Angola
Datum 4 Februarie 1961 – 25 April 1974 (skietstilstand) 11 November 1975 (onafhanklikheid) Ligging Angola Resultaat Portugese militêre oorwinning; skietstilstand en onafhanklikheid na die Carnation-rewolusie: Ooreenkoms van Alvor; Angolese onafhanklikheid in 1975, begin van die Angolese Burgeroorlog. Gebieds- veranderinge Angola word van Portugal onafhanklik
Strydende partye
MPLA FNLA Unita FLEC Ondersteun deur:  Sowjetunie  Kuba  China  Verenigde State [[Lêer:{{{vlag alias-1965}}}|22x20px|border|Vlag van Demokratiese Republiek die Kongo|link=Demokratiese Republiek die Kongo]] Zaïre	Portugal Ondersteun deur:  Suid-Afrika
Aanvoerders
Agostinho Neto José Eduardo dos Santos Lúcio Lara Holden Roberto Jonas Savimbi	Francisco da Costa Gomes
Sterkte
90 000	65 000
Ongevalle en verliese
50 000+ gesneuweldes	2 991 dood (1 526 gesneuweldes & 1 465 nie-geveg betrokke) 4 684 met 'n permanente tekort (fisiese of sielkundige)
30 000–50 000 burgerlikes gedood

Dit was 'n uitgerekte guerilla-oorlog wat deur die Portugese gewapende magte teen gewapende insurgente in die yl bevolkte, maar baie uitgestrekte landelike gebied van Angola gevoer is. Grusame wandade is in dié vryheidstryd aan albei kante gepleeg.

Met die beëindiging van die Portugese oorlog het daar 'n bloedige konflik tussen die verskillende bevrydingsbewegings uitgebreek. Die oorlog het amptelik aan die einde van Januarie 1975 tot 'n einde gekom toe die Portugese regering met die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), die Volksbeweging vir die Bevryding van Angola (MPLA), en die Nasionale Bevrydingsfront van Angola (FNLA) die Alvor-verdrag onderteken het.

 

Op 3 Januarie 1961 staak die Angolese plaaswerkers van Baixa de Cassanje op die Cotonang-katoenplase waar hulle werk, en eis beter lone en beter werksomstandighede. Cotonang het aan Portugese, Britse en Duitse aandeelhouers behoort. Die werkers het hulle identiteitsdokumente verbrand en die Portugese handelaars aangeval. Die voorval staan bekend as die Baixa de Casanje-opstand. Die volgende dag het Portugese troepe teruggeslaan en omliggende dorpies gebombardeer, na bewering met napalm. Tussen 400 en 7 000 Angolese is dood.

Op 4 Februarie bestorm 50 militantes 'n polisiekantoor en die São Paulo gevangenis in Luanda en vermoor sewe polisiemanne. Veertig van die MPLA-aanvallers is dood en nie een van die gevangenes het daarin geslaag om te ontsnap nie. Die regering het 'n begrafnis vir die vermoorde polisiemanne gehou waartydens Portugese burgers die plaaslike bevolking in Luanda se plakkerskampe voor die voet aangeval het.

Op 15 Maart infiltreer tussen 4 000 tot 5 000 van die Volksunie van Angola (UPA), onder die leierskap van Holden Roberto, Angola vanuit hul basis in Zaïre. Die UPA val plase en regeringsbuiteposte aan, en vermoor staatsamptenare en burgerlikes. Die meeste slagoffers was "Ovimbundu" (kontrakwerkers). Die aanvallers het Noord-Angola binnegedring  en voortgegaan met die slagting. Meer as 1 000 wittes en 6 000 swartes (vroue en kinders ingesluit) is vermoor. Dit was die begin van die Portugese Koloniale Oorlog.

Die Portugese het hergroepeer en beheer oor Pedra Verde, die UPA se basis in Noord-Angola, oorgeneem. In die eerste jaar van die oorlog is tussen 20 000 en 30 000 Angolese burgers deur die Portugese magte doodgemaak,  en tussen 400 000 tot 500 000 mense het na Zaïre gevlug. Die UPA militantes het by die pro-onafhanklike vlugtelinge aangesluit en met die oorgrensaanvalle in Angola voortgegaan. Dit het meer vlugtelinge gelok en groter vrees onder die plaaslike gemeenskappe gesaai. In wat later bekend geword het as die "Ferreira-voorval" het 'n UPA-patrollie op 9 Oktober 1961 21 lede van die MPLA gevang en doodgemaak. Dit het wydverspreide geweld tussen die twee groepe laat losbars. Dit het so erg geraak dat die Verenigde Nasies se Veilgheidsraad 'n resolusie aanvaar het dat die Portugese regering hom moet weerhou van onderdrukkende maatreëls teen die Angolese bevolking.

Roberto het in Maart 1962 sy UPA laat saamsmelt met die Demokratiese Party van Angola om die Nasionale Front vir die Bevryding van Angola (FNLA) te vorm. 'n Paar weke later stig hy die Rewolusionêre Regering van Angola (GRAE) en stel Jonas Savimbi aan in die posisie van minister van buitelandse sake. Roberto het toe 'n politieke alliansie met Mobutu Sese Seko van Zaïre bewerkstellig deur sy eerste vrou te skei en met 'n plaaslike vrou uit Mobutu se vrou se familiedorpie te trou. Roberto het Israel besoek en van 1963 tot 1969 hulp van dié regering ontvang.

Die MPLA het in 1962 'n partykongres in Leopoldville (Kinshasa) gehou waar daar besluit is dat Viriato daCruz as leier te stadig, agterlosig en gekant teen beplanning is. Hy is toe deur Agostino Neto vervang. Tydens die verandering van leierskap is die organisasie se beleid vir 'n onafhanklike Angola aanvaar:

• Demokrasie
• Veelrassigheid
• Onverbondenheid
• Nasionalisme
• Nasionale bevryding van die hele land
• Geen buitelandse militêre basisse

Savimbi breek weg van die FNLA in 1964 oor Roberto se onwilligheid om die oorlog verder as die tradisionele Koningryk van die Kongo uit te brei en stig UNITA. Neto beraadslaag met die Marxistiese leier, Ché Guevara, in 1965 en kort daarna begin die hulp van Kuba, Duitse Demokratiese Republiek en die Sowjetunie instroom.

Op 25 Desember 1966 loods UNITA sy eerste aanval en blok die treine op die Benguela-spoorlyn by die stasie Texeira de Sosa, op die grens met Zambië. UNITA het ook die treinspoor in 1967 tweekeer opgeblaas. Dit het die Zambiese regering omgekrap aangesien al die land se koperuitvoere op die Benguela-lyn na die Angolese hawe vervoer is. Kenneth Kaunda het teruggeslaan en 500 van Savimbi se vegters uit die land geskop.

UNITA se hoofbasis was in die verafgeleë suidoos-Angolese provinsies waar die Portugese en die FNLA byna geen invloed kon uitoefen. UNITA was van meet af baie beter georganiseer en gedisiplineerd as die MPLA en FNLA. Sy vegters het ook 'n baie beter begrip van guerilla-oorlogvoering gehad.

In die laat 1960's het die MPLA en die FNLA ook teen mekaar geveg en die MPLA-magte het die Portugese troepe gehelp om die FNLA se stellings op te spoor.

1971–1972

 

In 1971 het die MPLA begin om sy magte in eskadrons van 100 tot 145 man te mobiliseer, en dié eenhede is met 60 mm en 81 mm mortiere bewapen. In 1972 het die Portugese met teeninsurgensie-operasies teen die MPLA begin en verskeie van hul kampe verwoes. Hierby het die Suid-Afrikaanse Weermag die MPLA in Februarie 1972 by Moxico aangeval en die kommunistiese teenwoordigheid in die gebied uitgewis. Die Portugese het 'n suksesvolle veldtog geloods om die totale Oosfront onder beheer te kry. Neto is verslaan en hy en 800 van sy manne het na die Republiek van die Kongo gevlug. Die verskillende faksies binne die MPLA het toe onder mekaar begin wedywer om beheer totdat die Sowjetunie ingegryp en kant gekies het met die Chipenda-faksie. Op 17 Maart muit 1 000 FNLA-vegters in Kinkuzu, maar die Zaïrse leër het die opstand namens Roberto onderdruk.

1973–1974

 

In 1973 breek Chipenda en 1 500 man weg van die MPLA en stig sy Oostelike Opstand. Die Tanzaniese leier, president Julius Nyerere, oortuig in 1973 die Volksrepubliek China, wat die MPLA sedert 1970 befonds, om eerder die FNLA in sy stryd teen die MPLA te ondersteun. In 1974 staak die Sowjetunie alle steun aan die MPLA toe die Revolta Activa afstig van die hoofstroom-MPLA. Die Sowjetunie herstel sy steun egter weer in November toe Neto sy leierskap kon herbevestig.

Die gesamentlike magte van die MPLA, UNITA en die FNLA het nie die stryd gewen omdat hulle goed gevaar het in die oorlog nie, maar eerder omdat die Portugese Movimento das Forças Armadas (gewapende magtebeweging) 'n staatsgreep in Portugal uitgevoer het. Die MFA was 'n groep laerangse offisiere in die Portugese Gewapende Magte wat op 25 April 1974 verantwoordelik was vir die sogenaamde Angelier Rewolusie wat 'n einde aan die Portugese Koloniale Oorlog gebring het. Dit het regstreeks aanleiding gegee tot die onafhanklikheid van die Portugese oorsese gebiede.

1975

Die drie partyleiers ontmoet op 5 Januarie 1975 in Mombassa, Kenia en kom ooreen om die onderlinge gevegte te staak. Voorts is die trant van die grondwetlike onderhandelings met die Portugese bespreek. Hulle vergader weer met Portugese regeringsamptenare van 10 tot 15 Januarie in Alvor, Portugal, en op 15 Januarie onderteken die drie leiers die Alvor-verdrag wat die weg baan vir onafhanklikheid en die stig van 'n oorgangsregering.

Deel van die ooreenkoms bepaal dat die drie militêre magte in een nuwe militêre mag, die Angolese Verdedigingsmagte, moet integreer. Dit sou bestaan uit 48 000 aktiewe personeel, waarvan 24 000 Portugese troepe en die res van 8 000 vegters uit die geledere van die drie partye sou kom. Elke groep bly in hul eie kasernes en buiteposte en elke militêre besluit moet gesamentlik op hoofkwartier- en gesamentlike militêre vlak geneem word. Die Portugese magte het nie behoorlike toerusting en die toewyding vir die taak gehad nie, terwyl die Angolese nasionaliste antagonisties teenoor mekaar was en geen behoorlike opleiding gehad het nie. Die Front vir die Bevryding van die Cabinda-enklave is nie by die verdrag ingesluit nie, en die seperatiste van die Cabindaprovinsie het nooit ingestem dat dié eksklave as 'n ononderhandelbare deel by Angola gevoeg word nie. Die seperatiste het die verdrag as 'n skending van Cabinda se regte tot selfbeskikking beskou.

Al drie partye het gou sterker gevegsmagte as die Portugese opgebou. Dit het die vrese laat ontstaan dat die Portugese mag in Angola nie die vrede tussen die groepe sal kan handhaaf nie. Faksiegevegte het opgevlam en erger geraak namate daar al hoe meer wapens uit die buiteland na die drie strydende faksies gestroom het. In Februarie waarsku Kuba die Oosbloklande dat die Alvor-verdrag nie gaan slaag nie. Kort hierna het die African National Congress (ANC) en die South West Africa People's Organization (SWAPO) die Kubaanse kommer beaam.

In Julie breek gevegte uit en die MPLA slaag daarin om die FNLA uit Luanda te dryf. UNITA onttrek vrywilliglik uit die Angolese hoofstad en keer terug na sy vesting in die suide, waarvandaan Savimbi die stryd voortsit. Teen Augustus het die MPLA reeds 11 van die 15 provinisiale hoofstede onder sy beheer, insluitende Luanda en Cabinda. Suid-Afrikaanse gevegsmagte steek die grens op 23 Oktober 1975 uit Suidwes-Afrika (nou Namibië) oor, en tussen 1 500 en 2 000 troepe beweeg in die geheim in die suide van Angola in. Die gesamentlike gevegsmagte van Suid-Afrika, die FNLA en UNITA verower binne drie weke vyf provinsiale hoofstede, insluitende Novo Redondo en Benguela. Op 10 November gee die Portugese finaal pad uit hul voormalige kolonie. Op 11 November verklaar Neto die onafhanklikheid van die Volksrepubliek van Angola. Die FNLA en UNITA verklaar op hul beurt 'n eie regering in Huambo. Die Suid-Afrikaanse Weermag trek terug en, met die hulp van die Kubaanse magte, slaag die Angolese mag daarin om groot dele van die suide onder die MPLA se beheer te kry.

Die toestande in Angola het gou 'n bron van kommer geword vir 'n aantal buitelandse moondhede, veral vir Portugal se militêre bondgenote in NAVO. Die VSA was besorgd oor die moontlikheid van 'n Marxistiese regering in Luanda. Dit was die rede dat die Amerikaners begin het om wapens aan die UPA te voorsien wat intussen gegroei en met die Demokratiese Party saamgesmelt het om die FNLA te vorm.

Rhodesië en Suid-Afrika

 

Afgesien van die VSA, het twee ander lande ook by die oorlog in Angola betrokke geraak. Dit was Rhodesië (nou Zimbabwe) en Suid-Afrika, wat albei wit minderheidsregerings gehad het. Albei die lande was bekommerd oor hul toekoms indien die Portugese die stryd verloor. Rhodesië en Suid-Afrika het aanvanklik hul hulp tot die verskeping van wapens en voorrade beperk, maar in 1968 het die Suid-Afrikaners Alouette III helikopters en bemanning aan die Portugese Lugmag begin voorsien. Later is verskeie afdelings infanteriesoldate van die Suid-Afrikaanse Weermag in suid- en sentraal-Angola ontplooi.

Sowjetunie

Die Sowjetunie het in die laat 1960's ook by die konflik in Angola betrokke geraak, hoewel dit eksklusief net hulp aan die MPLA was. Terwyl die FNLA beperkte hulp van die VSA ontvang het, het UNITA baie min buitelandse hulp gekry. Die MPLA baie goeie betrekkinge met Moskou opgebou en baie gou wapentuig en voorrade via Tanzanië en Zambië gekry. In 1969 het die MPLA 'n ooreenkoms gesluit dat, met onafhanklikheidswording, die Sowjetunie militêre basisse in die land mag vestig.