Andrew Carnegie

Andrew Carnegie ([kɑrˈneɪɡi], maar meestal uitgespreek as [ˈkɑrnɨɡi]; (25 November 1835 in Dunfermline, Skotland - 11 Augustus 1919 in Lenox, Massachusetts, Verenigde State van Amerika) was 'n Skots-Amerikaanse nyweraar wat 'n leidende rol by die grootskaalse uitbreiding van die Amerikaanse staalbedryf in die laat 19de eeu gespeel het. Hy het die meeste van sy geld weggegee as een van die belangrikste filantrope van sy tyd in die Verenigde State en die Britse Ryk.

Carnegie het in 1848 saam met sy ouers na die Verenigde State geëmigreer en sy loopbaan as werker in 'n katoenspinnery begin. Later is hy deur 'n telegraafmaatskappy aangestel waar hy in sy loopbaan gevorder het. Hy het in die 1870's Pittsburgh se Carnegie Steel Company gestig en uitgebou. Hierdie maatskappy was in die 1890's die grootste en mees winsgewende industriële onderneming ter wêreld. Carnegie het dit in 1901 vir $480 miljoen ($65 miljard in huidige geldwaarde) aan J.P. Morgan verkoop wat dit met Elbert H. Gray se Federal Steel Company en 'n aantal kleiner maatskappye saamgesmelt het tot U.S. Steel.

Dikwels word na Carnegie as die tweede rykste man in die geskiedenis ná John D. Rockefeller verwys. Naas sy telegraafmaatskappy het hy sy belange tot in die 1860's uitgebrei na spoorweë, slaapwaens, brûe en olieboortorings.

Met die fortuin, wat hy in dié bedrywe gemaak het, het hy onder meer Carnegie Hall laat bou en het hom later tot filantropie en onderwys gewend om die wêreldvrede te bewaar en die stigting van biblioteke, onderwys en wetenskaplike navorsing te bevorder. Hy het instellings soos die Carnegie Corporation of New York, die Carnegie Endowment for International Peace, die Carnegie Institution of Washington, die Carnegie Mellon-universiteit en die Carnegie-museums te Pittsburgh gestig.

Carnegie het die meeste van sy geld aan die stigting van biblioteke, skole en universiteite in die Verenigde State, die Verenigde Koninkryk, Kanada en ander lande asook 'n pensioenfonds vir sy personeel bestee.

Andrew Carnegie is op 11 Augustus 1911 op die ouderdom van 83 op sy landgoed Shadowbrook in Lenox, Massachusetts oorlede. Hy het sy laaste rusplek in Sleepy Hollow Cemetery in Sleepy Hollow (tot 1996 North Tarrytown), New York gevind.

Museums

• The Andrew Carnegie Birthplace Museum, Dunfermline, Scotland

Visit Dunfermline

• Andrew Carnegie's Legacy

The Carnegie Club at Skibo Castle

• The Carnegie Club Experience