Adriaan Van Jaarsveld: Boerekommandant van die Eerste Grensoorlog

Hy is op 20 Junie 1745 gedoop in Drakenstein. In 1770 lei hy as vegskorporaal in die Nuweveld 'n geslaagde patrollie teen die San wat naby die huidige Beaufort-Wes beeste van ene Casper Scholtz gesteel het. Ses jaar later verhuis hy van die Sneeuberge na Bruintjieshoogte. In 1780, midde-in die Eerste Grensoorlog, stel die Kaapse regering hom aan as kommandant van die Oosgrens met militêre gesag oor al die grensboere. Hy bring die volgende jaar deur besliste optrede 'n einde aan die oorlog deur die Xhosas oor die Groot-Visrivier te verdryf. In 1795 heers groot ontevredenheid aan die Oosgrens weens landdros Honoratus Maynier se halfhartige optrede teen die Xhosas. Van Jaarsveld verskyn met 'n gewapende mag voor die drosdy op Graaff-Reinet en versoek Maynier om die distrik te verlaat. Die sogenaamde Republiek van Graaff-Reinet kom tot stand met Gerotz as landdros en Van Jaarsveld as president van die krygsraad. In 1796 is Van Jaarsveld een van die Boereleiers wat weier om Bresler, die nuwe landdros deur die Britse regering aangestel, te ontvang, maar hulle onderwerp hulle uiteindelik aan Britse gesag.

Op 1 Augustus 1775 het Adriaan van Jaarsveld 'n sending van 46 Vryburgers en 31 Khoe gelei wat 122 San vermoor en 21 gevange geneem het langs die Seekoeirivier. Sy kommando het voorgegee dat hulle seekoeie jag en die karkasse op die rivieroewer neergelê. Hy het gewag totdat die San die seekoeivleis versamel en het hulle toe doodgeskiet. In 1781 het hy 'n soortgelyke misleidingstaktiek teen die Xhosa gebruik. Hy het beveel dat tabak uitgeplaas moes word en terwyl die Xhosa geskarrel het om dit op te tel, het hy en sy mans hulle doodgemaak.

In 1799 word hy op Graaff-Reinet weens beweerde vervalsing van 'n skuldbewys in hegtenis geneem. Hy word egter deur Marthinus Prinsloo en 'n kommando bevry, wat lei tot die sogenaamde Van Jaarsveld-rebellie. Dit loop uit op sy en sestien ander se inhegtenisneming. Hulle word per skip na Kaapstad gebring en in die Kasteel die Goeie Hoop toegesluit. Die Hooggeregshof veroordeel hom en Prinsloo in 1800 ter dood, maar waarnemende goewerneur sir George Yonge en Francis Dundas, bevelvoerder van die Britse troepe aan die Oosgrens, vertraag die teregstelling. Van Jaarsveld sterf op 29 Junie 1801 in aanhouding.

• Albertyn, dr. C.F. (red.). 1972. Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.