Frantza

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

Sa Frantza (in frantzesu: France) o a manera prus longa dae su 1875 Sa Repùblica Frantzesa (in frantzesu: La République Française) est un'Istadu soberanu trascontinentale e su territòriu metropolitanu (in frantzesu: territoire métropolitain) suo s'agatat in Europa Otzidentale. Tenet làcanas terrinas cun su Bèlgiu, su Lussemburgu, sa Germània, s'Isvìtzera, s'Itàlia, s'Ispania sos duos printzipados de Andorra e de Mònaco. Sa Frantza tenet duos litorales mannos subra s'Atlànticu e su Mediterràneu. Su territoriu frantzesu addae de s'Europa (territoires d'outres mers in frantzesu) s'agatat in sos ocèanos Indianu, Atlànticu e Pacìficu e fintzas in Sud-Amèrica ue làcanat cun su Brasile, su Suriname e sos Paìsos Bàscios.

Frantza République française
(detàllios) (detàllios) (FR)Liberté, Égalité, Fraternité (SC)Libertade, Agualidade, Fraternidade
Sa Frantza (birde iscuru) in s'Unione europea (birde craru)
Datos amministrativos
Nùmene intreu	Frantza République française
Nùmene ufitziale	République française
Limbas ufitziales	frantzesu
Capitale	Parigi  (2.229.095 ab. / 2018)
Polìtica
Forma de guvernu	Repùblica semi-presidentziale
Presidente de sa Repùblica	Emmanuel Macron
Primu ministru	Jean Castex
Proclamatzione	4 santugaine 1958
Intrada in s'ONU	24 santugaine 1945 Membru permanente de su Cussìgiu de Seguresa
Intrada in s'UE	25 martzu 1957
Mannària
Totale	petzi sa Frantza metropolitana: 543 965 km² (49º)
% de sas abbas	0,26%
Populatzione
Totale	68 303 234 ab. (2019) (20º)
Densidade	101 ab./km²
Nùmene de sos abitantes	frantzesos
Geografia
Continente	Europa, Amèrica Tzentrale (Guadalupa, Martinica, Saint-Martin), Amèrica de su Sud (Gujana Frantzesa), Amèrica de su Norte (Saint-Pierre e Miquelon), Àfrica (Reunione, Mayotte), Otzeània (Terras australes e antàrticas frantzesas, Polinèsia Frantzesa, Wallis e Futuna, Noa Caledònia, Ìsula Clipperton)
Làcanas	Bèlgiu, Lussemburgu, Germània, Isvìtzera, Itàlia, Printzipadu de Mònaco, Andorra, Ispagna, Regnu Unidu (làcana suta-marina in su Tunnel de sa Mànica); sa Gujana Frantzesa est a làcana cun su Brasile e su Suriname; Saint-Martin est a làcana cun Sint Maarten (Paisos Bàscios)
Fusu oràriu	UTC+1 UTC+2 in ora legale; UTC-4 (Martinica e Guadalupa); UTC-3 (Guyana frantzesa); UTC+4 (Riunione)
Economia
Valuta	Èuru e francu CFP
PIB (numenale)	2,775,252 milliones de $
PIB pro capite (nominale)	42,877 $ (2018 istima) (22º)
PIB (PPC)	2,962,799 milliones de $ (9º)
PIB pro capite (PPC)	45,775 $ (2018 istima) (27º)
Fecundidade	2,5 (2018)
Vàrias
Còdighes ISO 3166	FR, FRA, 250
TLD	.fr
Prefissu tel.	+33
Sigla autom.	F
Innu natzionale	Sa Marsigliesa
Festa natzionale	14 de trìulas
Evolutzione istòrica
Istadu antepostu	Sa de bator Repùblica

Sa Frantza est una repùblica costitutzionale unitària chi tenet unu regìmene semi-presidentziale. Dae su 1875 su motu de sa Repùblica est «Liberté, Égalité, Fraternité» (Libertade, Agualidade, Fraternidade) e sa bandera est cumposta de sos tres colores natzionales: biaitu, biancu e ruju. S'innu natzionale est La Marseillaise (sa marsilliesa), cantu patriòticu eredadu dae sa Rivolutzione Frantzesa. Su printzìpiu costitutivu suo est sa democratzia: le «gouvernement du peuple, par le peuple et pour le peuple» (su guvernu de su pòpulu, [fatu] dae su pòpulu e pro su pòpulu). Sa capitale sua est Paris (o Parigi, dae s'italianu) e sa limba ufitziale cosa sua est su frantzesu dae su 1539, in tames de su latinu. Sas monedas suas sunt s'èuru dae su 2002 in sa parte prus manna de su territòriu e su Francu Patzìficu in sos territòrios de s'Otzèanu Patzìficu. Sas tzitades printzipales sunt: Marsìllia, Lione, Tolosa, Lilla, Bordeaux, Strasburgu, Nitza, Nantes, Rennes, Montpellier.

Est un'istadu chi s'est formadu a su cumintzu de s'Artu Medioevu. Su nùmene suo benit deretu de su pòpulu de sos Francos. Dae su cumintzu de su de XVII sèculos a sa prima metade de su de XX sèculos, at possèdidu un'ampru imperu coloniale. In sa segunda metade de su sèculu est istadu unu de sos istados fundadores de s'Unione Europea. In prus, est sa de tres potèntzias nucleares mundiale, unu de sos membros permanentes de su Cunsìgiu de Seguridade de sas Natziones Unidas e un'istadu aderente a sa NATO. In manera aguale est membru de su G7, de su G20, de sa Zona Èuru, de s'Ispàtziu Schengen e acasàgiat sa sede de su Cunsìgiu de Europa, de su Parlamentu Europeu e de s'UNESCO. Sa Frantza possèdit una certa influèntzia in matèria polìtica, econòmica, militare e culturale in Europa e in su mundu comente a mèdia potèntzia.

Est, in su 2014, sa de tres potèntzias econòmicas europea a pustis de sa Germània e su Rennu Unidu, e sa de sete potèntzias econòmicas mundiales pro produtu internu lordo nominale (sa de noe a paridade de pòdere de achistu) e possèdit unu livellu de vida artu meda. Su 1º ghennàrgiu 2021 sa populatzione totale de sa Frantza est de belle 67,4 miliones de abitantes, segundu sas istimas publicadas dae s'INSEE, de cale 65 250 000 in sas regiones metropolitanas, 2 172 000 in sas chimbe provìntzias ultramarinas (Départements d'Outre-Mer). Est su segundu istadu prus pobuladu de s'Unione europea a pustis de sa Germània. Est fintzas s'istadu prus estèndidu de s'Unione europea e su de tres paisos prus ampros de s'Europa a pustis de sa Russia e de s'Ucraina.

Localizatzione e làcanas

Sa parte europea de sa Frantza si narat France métropolitaine (Frantza metropolitana). S'agatat a s'estremidade otzidentale de s'Europa e sas làcanas suas non sunt cambiadas dae sa Segunda Gherra mundiale e su tratadu de Paris in su 1947. In inghìriu s'agatant: su Mare de su Nord in sa parte prus setentrionale de su Pas-de-Calais, sa Mànica (in frantzesu: Manche) intre sas costeras de s'Inghilterra e sa Normandia, su Mare Cèlticu a Nord-Ovest ue s'agatat su Finistèrru (Finistère in frantzesu, Penn Ar-Bed in brètone), su Golfu de Gascògna (una parte de s'Ocèanu Atlànticu) a ovest e su Mare Mediterràneu a sud-est ue b'at sas costeras de sa Regione Otzitània (Région Occitanie in frantzesu) e sa Regione Proventza-Alpas-Costa Asula (PACA o Provence-Alpes-Côte d'Azur in frantzesu). Làcanat cun su Bèlgiu a su nord-nord-est, cun su Lussemburgu a su nord-est, cun sa Germània a s'est-nord-est, cun s'Isvìtzera a est, cun s'Itàlia a est-sud-est, cun Mònaco a sud-est e cun s'Ispagna e s'Andorra a sud-sud-ovest.

Sas làcanas a est, a sud-est e a sud-ovest de su territòriu metropolitanu sunt istabilidas pighende in cunsìderu sos rios, sos frùmenes, sos lagos e sas cadenas de montes, est a nàrrere su frùmene Rhin, sos montes de su Jura, su lagu Léman, sas Alpas e sos Pireneos, mentras a nord-est sa làcana non s'est istabilida sighende s'impostatzione de sos elementos naturales.

Sa Frantza est fintzas cumpostas de unos cantos territòrios in foras de su continente europeu: est sa Frantza Ultramarina (France d'Outre-Mer in frantzesu). Custu permìtit a sa Frantza de istare in totu sos continentes de su mundu in foras de s'ocèanu Àrticu.

Custos territòrios tenent istatutos diversos in s'amministratzione de sa Frantza e s'agatant:

• In America de su Nord: Saint-Pierre-et-Miquelon;
• In America de su Sud: sa Gujana Frantzesa;
• In sas Antillas: sa Guadalupa, sa Martinica, Saint-Barthélemy e Saint-Martin;
• In s'ocèanu Patzìficu: sa Caledònia Noa, sa Polinèsia frantzesa, Wallis e Futuna e s'ìsula Clipperton;
• In s'ocèanu Indianu: sa Reunione e Majota, sas ìsulas Isparghinadas (îles éparses in frantzesu), sas ìsulas Kerguelen, s'artzipèlagu de Crozet e sas ìsulas Saint-Paul e Amsterdam Noa qui formant sas Terras Australes e Antàrticas Frantzesas (TAAF);
• In s'ocèanu Atlànticu: sas domìnios frantzesos de Saint-Hélène;
• In s'Oriente Mèdiu: su domìniu natzionale frantzesu in Terra Santa (crèsia Saint-Anne de Jerusalem)
• In Antàrticu: sa Terra Adélie, inclùdida issa puru in sos TAAF.