Ԥачалиа, Шәарах Абзагә-Иԥа

Аацы ақыҭа — абҵарамза, 2000 ш., Аҟәа) – Аԥсуа, асоветтә театри, акинои рактиор, арежиссиор, адраматург. Уи дыруаӡәкуп аԥсуа милаҭтә профессионалтә театр раԥхьатәи аусзуҩцәа. Аԥсуа сценаҿы жәабала арольқәа наигӡахьан. 1940 шықәсазы ианашьахоит Аԥснытәи АССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ. 15 шықәса рышьҭахь, 1955 шықәсазы Қырҭтәылатәи ССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ихырҵеит, 1982 шықәсазы СССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ ҳаракы даԥсахеит. Шәарах Ԥачалиа 1976 шықәса инаркны 1988 шықәсанӡа С. Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа драматә театр хадара азиуан. Иара иоуп Тҟәарчалтәи акомедиатә театр ашьаҭаркҩы. 2001 шықәсазы Тҟәарчалтәи атеатр Шәарах Ԥачалиа ихьӡ ахҵан. Шәарах Ԥачалиа 150 инарзынаԥшуа еиуеиԥшым арольқәа дыхәмарит.

Шәарах Абзагә-иԥа Ԥачалиа
Аира	лаҵарамза 20, 1914 ш. Аацы
Аԥсра	2000 ш. Аҟәа
Атәылауаҩра	Урыстәылатәи аимпериа, Асовет Еидгыла, Қырҭтәыла, Аԥсны Аҳәынҭқарра
Азанааҭ	актёр, театральный режиссёр, драматург-режиссёр
Анашьамҭақәа	народный артист СССР народный артист Грузинской ССР Аԥснытәи АССР Жәлар рартист

Шәарах Абзагә-иԥа Ԥачалиа диит лаҵарамза 20, 1914 шықәсазы, Аԥсны, Гәдоуҭа араион Аацы ақыҭан.

1931 шықәсазы Шәарах далгоит Аҟәатәи адраматә студиа, анаҩс аҵара иҵон В. И. Домогарови К. Ф. Ӡиӡариеи рыҟны. 1939 шықәсазы Шьоҭа Русҭавели ихьӡ зхыз Қарҭтәи атеатр иатәыз атеатртә студиа далгеит. 1931–1961-тәи ашықәсқәа, нас 1966 шықәса инаркны Шәарах Абзагә-иԥа Ԥачалиа – Самсон Иаков-иԥа Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа драматә театр актоирси арежиссирси дыҟан. 1976 шықәса инаркны 1988 шықәсанӡа Аԥсуа драматә театр адиректорс аус иуан. 150 инарзынаԥшуа еиуеиԥшым арольқәа дыхәмарит.

1960-тәи ашықәсқәа ралагамҭазы шықәсқәак аус иуан Ижевск, уа Удмуртиатәи адраматә театр арежиссиорс дыҟан, иара убас, напхгара аиҭон Тҟәарчалтәи ашахтиорцәа ртеатр.

Дырмит Гәлиа ицхыраарала, усҟан Аԥсны аҟазара аусқәа рзы ахеилак аиҳабыс аус зуаз, Шәарах Ԥачалиа Москва И. М. Раевски иҟны ГИТИС арежиссиор икурсқәа дрылгоит.

Шәарах Ԥачалиа Аԥсуа ҳәынҭқарратә филармониа асахьаркыратә напхгаҩыс дыҟан. 1970-тәи ашықәсазы афилармониа аҟны иаԥҵаз аминиатиурақәа ртеатр «Чарирама» ашьаҭаркыҩцәа дыруаӡәкхеит, иара убасгьы, атеатр актиорс дыҟан, амоноспектакльқәа иманы дықәгылон. Аминиатиуратә театр арепертуар аҟны иҟан Д. Гәлиа, Б. Шьынқәба, И. Папасқьыр, М. Лакрба, Гь. Гәлиа, Шь. Ҷкадуа, А. Аргәын. П. Бебиа, Џь. Аҳәба, Н. Ҳашыг, А. Возба уҳәа аӡәырҩы рҩымҭақәа.

Шәарах иоуп иаԥызҵаз Тҟәарчалтәи аҳәынҭқарратә акомедиатә театр, насгьы ашьаҭаркҩыси анапхгаҩыси иҟаз.

Шәарах Ԥачалиа «Ачара ду» (1942), «Гәында» (1957), «ԥсра зқәым», «Мазлоу зегьы злоу», «Иҭахаз ақыҭа», «Салуман» уҳәа авторс дрымоуп. Акомедиа «Гәында» ықәыргылан Ужгород Закарпаттәи Украина амузыка-драматә театр асцена аҟны. Шәарах Ԥачалиа ҩ-шәҟәык – «Сара сзанааҭи» «Актиор имҩеи» авторс дрымоуп.

Шәарах Абзагә-иԥа Ԥачалиа иԥсҭазаара далҵит 2000 шықәсазы. Анышә дамадоуп Аԥсны ауаажәларратә усзуҩцәеи ашәҟәыҩҩцәеи Аҟәатәи рпантеон аҟны.

Актиор иқәыԥшра шықәсқәа ҭәын ашкол аҟны еиҿыркаауаз атеатралтә қәгыларақәеи, иҩызцәеи иареи ашьапылампыл реицасрақәеи рыла. Усҟан ухаҿы иузаагомызт, Аацытәи ақыҭаҷкәын адунеи аҟны еицырдыруа, Асовет Еидгыла Жәлар рартистны дҟалоит ҳәа.

Шәарах актиортә мҩа данылеит Аҟәатәи атеатртә студиа аҟны. Ирҵаҩцәа дыруаӡәкын еицырдыруа аԥсуа милаҭтә кульутра аусзуҩы Кондрат Ӡиӡариа. Анаҩс, Ԥачалиа иҵара иациҵеит Шьоҭа Русҭавели ихьӡ зху Қарҭтәи атеатр иаҵанакуаз астудиаҿы. Ҳәарада, актиорра илахь ианын уҳәар ҟалоит, инаигӡоз арольқәа зегьы идыршаҳаҭуан абаҩхатәра ду шилаз. Иаԥхьаҟа изыԥшын хыԥхьаӡара рацәала арольқәа – атеатр аҟны еиԥш, акино аҿгьы.

Раԥхьаӡакәны аԥсуа хәаԥшцәа Ԥачалиа асценаҿы дырбеит 1931 шықәсазы, дшыстудентыз. Ԥачалиа аԥсуа хәаԥшцәа зегь реиҳа бзиа ирбоз актиорцәа дыруаӡәкын, иара изы анапеинҟьара еигӡомызт. Шәарах ирольқәа рҟынтә ахәаԥшцәа зегь реиҳа иргәаԥхоз – Иаго ироль акәын, Шекспир ипиеса «Отелло» аҟны ихадоу аперсонажцәа ируаӡәкыз.

Иааизакны, Ԥачалиа асценаҿы 150 инареиҳаны арольқәа наигӡеит. Асценаҿы ақәгылара адагьы, 1939 шықәса инаркны аспектакльқәа ықәиргылон, убасгьы атеатр азы иҩхьан апиесақәа, иаҳҳәап: «Ачара ду», «Гәында».

1940 шықәсазы ианашьахоит Аԥснытәи АССР Жәлар рартист ҳәа ахьӡ. 15 шықәса рышьҭахь, 1955 шықәсазы - Қырҭтәылатәи ССР Жәлар рартист ҳәа. 1966 шықәсазы Ԥачалиа дхынҳәуеит С. Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа драматә театр ахь, 1976 шықәса инаркны 1988 шықәсанӡа уи атеатр хадара азиуан.

Шәарах Ԥачалиа лымкаала бзиа дибон имаҭа заҵәы Марица Кәачаа, абык иеиԥш дылзыҟан. Иахьазы Марица дынхоит, аусгьы луеит Аҟәа. Лабду иԥсҭазаара даналҵуаз 16 шықәса ракәын илхыҵуаз.

Марица, лажәақәа рыла, лабду есымша дылзыџьбаран, аха даараӡа бзиа дибон. Иагьазгәалҭоит, зегьы рзы илеишәа шыцәгьаз, ихахьы иигоз аҭакԥхықәрагьы шырацәаз атәы. Лара иазгәалҭоит, лабду аламыс змаз, зтеатр бзиа избоз уаҩны дшыҟаз. Марица лажәақәа рыла, еицырдыруа артист абдус имазаара насыԥ дуӡӡоуп.

1992–1993 шықәсқәа рзтәи Аԥсны аџьынџьтәылатә еибашьра анеилга ашьҭахь, Шәарах Ԥачалиа Тҟәарчал атеатртә кружок еиҿикаауеит. Ҳәарада, уи агәыԥ иалахәыз зегьы апрофессионалтә актиорцәа ракәымызт, аха асцена гәыла иазнеиуан. Аибашьра ашьҭахьтәи Тҟәарчал азы атеатртә гәыԥ ацәырҵра – хҭыс дуун. Ауааԥсыра аспектакльқәа рахь иныҟәон, уажәгьы Тҟәарчал «ажәытә нхацәа» иргәалашәоит урҭ аамҭақәа. Уи атеатр иахьагьы аус ауеит.Иџьбараз, абаҩхатәра дуи, аламыси, ауаҩреи злаз Шәарах Ԥачалиа ухаҿы дааугарц азы иуҳәаша аепитетқәа рацәаӡоуп. Шәарах Ԥачалиа – аҟазареи ахӡырымгареи дырҿырԥшыгоуп. Иара иаҳзынижьит акы иуцәаламҩашьо аԥсуа театри акинои рдунеи. Тҟәарчал анкьа даара зегь рыла ибеиаз қалақьын, уи атәы рҳәоит знык иадамхаргьы аибашьра ҟалаанӡа уи аҭаара иахьӡаз зегьы. Ара аҿар рыԥсшьараамҭа ахьырхыргоз аҭыԥқәа еиҿкаан. Убас иҟаз иреиуан ашахтаргылаҩцәа рыклуб, араҟа еиҿкаан адраматә кружокгьы. Уи раԥхьаӡа еиҿызкааз, напхгара азҭоз 1955 шықәса инаркны Асҭамыр Цыба иакәын. Ари акружок иалаз раԥхьатәи актиорцәа иреиуан Шьалуа Ҵәыџьба (анаҩс Тҟәарчалтәи атеатр напхгара азҭоз), Даҭикәа Григолиа, Вианор Какоба, Заира Амқәаб, Арда Харчлаа, Вальтер ԥачлиа, Ҷыҷыкәа Харчлаа, Теренти Қәычбериа, Иура Џьынџьал уҳәа.

Тҟәарчалтәи аҳәынҭқарратә акомедиатә театр ашьақәгылараҿы ацхыраара дуӡӡа ҟарҵеит еицырдыруа Аԥсны жәлар рартистцәа: Шәарах Ԥачалиа, Мираб Ҷыҭанаа, Нур Кәарҷиа, Нурбеи Камкьиа, Шьалуа Гыцба, Сырбеи Сангәылиа (иахьа атеатр арежиссиорс иҟоу). Аха зегь раԥхьаӡа иӡбахә ҳәатәуп ари атеатр аҳәынҭқарратә ҳәа ахьӡ аиура зыбзоурахаз Шәарах Абзагә-иԥа Ԥачалиа. Раԥхьаӡагьы ари жәлар ркомедиатә театр аҟны режиссиорс иҟалазгьы иара иоуп.

1957 шықәсазы иқәыргылан Ԥачалиа ииҩыз акомедиа "Ачара ду". 1958 шықәсазы иқәиргылеит Самсон Ҷанба идрама "Амҳаџьыр". Абри апиеса ықәыргылан Қарҭ, ахаԥшьгаратә гәыԥқәа рфестиваль аҟны 1961 шықәсазы, убасҟан ари адраматә кружок иаиуит ахьӡ Аԥсны жәлар рдраматә театр ҳәа. 1992 шықәсазы Тҟәарчалтәи акомедиатә театр ҳәа ахьӡ ахырҵеит. Уи инамадангьы атеатр апремиера ҿыц ақәыргылара аҽазыҟаҵара иаҿын, аха усҟан иаарылаҩит ахлымӡаах жәабжь, Аԥсны ақырҭцәа ақәлеит, аибашьра иалагеит ҳәа. Атеатр актиорцәа еибашьра ицеит: ари аибашьраҿы иҭахеит актиорцәа ҿарацәа Вахтанг Матуа, Ҭамаз Ҳаџьымба, Гена Кархалаа, еибашьуан егьырҭ атеатр амаҵ азызуазгьы. Аха ус шакәызгьы, аибашьра анцозгьы дара апозициақәа рҿы аскетчқәа ықәдыргылон.

Шәарах Ԥачалиа аҵыхәтәантәи исалам шәҟәқәа 1997, 1998 шықәсқәа рзы иҩу рҟны иааирԥшуеит Тҟәарчалтәи атеатр игәы шазыбылуа, уи ԥхьаҟатәи аԥеиԥшгьы игәы ишыҵхо, анапхгаҩи актиорцәеи ирабжьигоит русура шеиҿыркааша атәы, иара игәамбзиара иахҟьаны шьҭа Тҟәарчал дзаауамызт, анапхгареи азыҟаҵареи Шьалуа Ҵәыџьба ихәда иқәлоит. Анаҩс, ари атеатр акырынтә арежиссиорцәа рыԥсахит, аха Шәарах Абзагә-иԥа ихаантәи реизҳазыӷьара иахьагьы аӡбахә рҳәоит. Уи инапхгарала Тҟәарчалтәи атеатр имҩаԥнагеит Аԥсны анҭыҵтәи агастрольқәа жәпакы, Нхыҵ-Кавказтәи афестивальқәа рҟны аԥхьахәқәа ргон. 2001 шықәсазы Тҟәарчалтәи атеатр Шәарах Ԥачалиа ихьӡ ахҵан.

• Шәарах Ԥачалиа. Марица. Аҟәа. "Алашара", 1988ш.
• Михаил Лакербай. Очерки истории абхазского театрального искусства. Сухум. Абгосиздат, 1957г.
• А. Аргун. История абхазского театра. Сухум. «Алашара», 1978 г.
• Алексей Аргун-Театр абхазов конца ХХ века, Сухум. "Алашара", 2001