Обсе

ОБСЕ (англ.

Адунеи аҟны зегь реиҳа идуу регионалтә еиҿкаароуп, иара ашәарҭадара азҵаарақәа анапы алакуп. ОБСЕ еиднакылоит 57 тәыла, Аҩадатәи Америкеи, Европеи, Агәҭатәи Азиеи рҟны иҟоу.

Обсе
ОБЦЕ алого

Европа Ашәарҭадареи аусеицуреи рзы аиҿкаара (ОБСЕ) еиҿкаан нанҳәамза акы, 1975 шықәса рзы Финлиандиа, Хельсинки ақалақь аҟны, уи 35 ҳәынҭқарра рхадацәа алахәын уи аҽны рнапы аҵарҩит Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аилатәара Ахыркәшаратә акт.

Аҭоурых

«Европа Ашәарҭадареи аусеицуреи рзы аиҿкаара» аԥҵан еснагь аус зуа жәларбжьаратәи афорум европатәи аҳәынҭқаррақәа рхаҭарнакцәа зегьы злахәу (Албаниеи Андорреи уахь иаламҵакәа), иара убасгьы Еиду Америкатәи Аштатқәеи Канадеи рыбзоурала, уи ахықәкы хада Европа арратә еиҿагыларақәеи ашәарҭадара арӷәӷәареи роуп.

Аиҿкаара аԥҵаразы аилатәара х-етапкны имҩаԥысуан

1. Ԥхынгәымза 3 инаркны 7-нӡа – Хельсинки – Адәныҟатәи аусқәа рминистрцәа реилатәара;

2. Цәыббрамза 18, 1973 шықәса – ԥхынгәымза 21, 1975 шықәса – Женева – Ахыркәшаратә акт атекст аиқәыршаҳаҭра, арҽеирақәеи ажәалагалақәеи рыдгалара;

3. Ԥхынгәымза 30нанҳәамза 1, 1975 шықәса Финлиандиа аҳҭнықалақь Хельсинки аҟны 35 ҳәынҭқарра – ашьаҭаркыҩцәа рнапы аҵарҩит Европа Ашәарҭадареи аусеицуреи рзы аиҿкаара Ахыркәшаратә акт (Хельсинктәи аиқәышаҳаҭра).

Аиҿкаара аԥҵара аҭоурых

Обсе 
1975 СБЦЕ ассамит, Хельсинки, Финландиа: Гельмут Шмидт, Ерих Хоннекер, Џьеральд Форд и Бруно Краиски

Европа Ашәарҭадареи аусеицуреи рзы аиҿкаара (ОБСЕ) еиҿкаан нанҳәамза акы, 1975 шықәса рзы Финлиандиа, Хельсинки ақалақь аҟны. Уа 35 ҳәынҭқарра рхадацәа рнапы аҵарҩит Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аилатәара Ахыркәшаратә акт. Аҳәынҭқаррақәа рхаҭарнакцәа реизара иаку жәларбжьаратәи аполитика арегион аҟны ааԥхьара азыҟаҵара шьақәзыргыло раԥхьаӡа акәны иҳәан, уи аидеиа Бухарест 1966 шықәса рзы, ОВД аблок иалоу европатәи атәылақәа рсоциалисттә лагер ахаҭарнакцәа рыбжьара. Аамҭак анаҩс ари ажәалагала адгылара арҭеит Франциеи егьырҭ мраҭашәаратәи аҳәынҭқаррақәеи. Аха зегь реиҳа ари аус аҟны апозициа ӷәӷәан Финлиандиа. Ари атәыла ауп ажәалагала ҟазҵаз ас еиԥш аиԥыларақәа, иара аҳҭнықалақь Хельсинки амҩаԥгаразы.

Заанаҵтәи аконсультациатә етап мҩаԥысуан абҵарамза 1972 шықәса инаркны, ԥхынгәымза 1973 шықәсанӡа. Аицәажәара мҩаԥыргон 33 европатәи ҳәынҭқарра рҟынтә аделегатцәа, иара убасгьы Канадеи Еиду Америкатәи Аштатқәеи рхаҭарнакцәа. Ари аетап аҟны иаку абжьгарақәа анаҩстәи аусеицура алкаара иазкын, ишьақәыргылан арегламенти, аиҿцәажәарақәа рымҩаԥгаразы амшхәаԥштә азҵаарақәа. Раԥхьатәи аиԥылара мҩаԥысит ԥхынгәымза, 1973 шықәса рзы. Ари арыцхә инаркны Европа Ашәарҭадареи аусеицуреи рзы аиҿкаара (ОБСЕ) аусуразы аҳасабрбақәа рыҟаҵара азгәаҭан. Ари аетап аҟны аилацәажәара иалахәын Албаниеи Аҩадатәи Америка аҳәынҭқаррақәа ҩбеи рнаҩсгьы, европатәи аҳәынҭқаррақәа рыдәныҟатәи аусқәа рминистрцәа зегьы. Иԥшаан ихадароу азҵаарақәа рзын еицырзеиԥшу адыррақәа, уи аныԥшит «Ахыркәшаратә абжьгарақәа» рҟны. Аҩбатәи аетап аҟны, уи Женева имҩаԥысуан цәыббрамза 1973 шықәса инаркны ԥхынгәымза 1975 шықәсанӡа, аиҿцәажәарақәа мҩаԥызгоз атәылақәа ишьақәдырӷәӷәон иаку аусеицуразы еиҳа ихадоу ахәҭақәа, уи иахьынӡауа ала, алахәцәа зегьы ринтересқәа ирықәшәон, насгьы аимак-аиҿак цәырызгоз азҵаарақәа рыла еиқәышаҳаҭхартә аҭагылазаашьа аԥнаҵон. Ахыркәшаратә акт анапаҵаҩра мҩаԥысуан ԥхынгәымза анҵәамҭеи нанҳәамза алагамҭеи рзы 1975 шықәса рзы Хельсинки. Уи аус рхы аладырхәт аиқәышаҳаҭра зыбжьазҵоз 35 тәыла реиҳабыра анапхгара. Алкаатә еиқәышаҳаҭра аофициалтә хьӡы аман «Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аилатәара Ахыркәшаратә акт» (аур. «Заключительный акт СБСЕ») ҳәа, иофициалтәымкәа ари аиқәышаҳаҭра «Хельсинсктәи аиқәышаҳаҭра» ҳәа иашьҭан.

Хельсинктәи аиқәышаҳаҭра ахәҭа хадақәа

Хельсинктәи аиқәышаҳаҭра ахәҭа хадақәа ахыркәшаратә документқәа рҟны официалла иарбан Аҩбатәи адунеизегьтәи аибашьра алҵшәақәа. Ара, иара убасгьы, жәларбжьаратәи азинтә еизыҟазаашьақәа апринцип хадақәа жәаба арбан. Урҭ рыбжьара иалкаатәуп европатәи атәылақәа ишьақәгылоу рҳәаақәа рыхмырбгалаеи, ахаламырхәреи апринцип, аҳәынҭқаррақәа реиҟарара, ауаҩы ихақәиҭрақәа рахьтә ихадоу ашьаҭақәа, амилаҭ ахатәы лахьынҵа аӡбаразы амилаҭқәа рзинқәа. Уи анаҩсангьы, аиқәышаҳаҭрақәа аус рыдулан акультуратә, арра-политикатә, азинтә, агәыҳалалратә хырхарҭақәа рыла реизыҟазаашьақәа. Абри инаркны Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Ахеилак лассы-лассы еиқәшәо иалагеит. Аиԥыларақәа мҩаԥысуан Белград (1977–1978 шш.), Мадрид (1980–1983 шш.), Стокгольм (1984 ш.), иара убасгьы Вена (1986 ш.). Зегь реиҳа иалкаатәу еилацәажәарахеит Париж цәыббрамза 1990 шықәса рзы имҩаԥгаз, уи рхы аладырхәт атәылақәа-алахәылацәа рнапхгара ҳаракы. Ари аилацәажәара аҟны ауп иахьрыдыркылаз еицырдыруа Парижтәи ахартиа, уи иабзоурахеит ихьшәашәаз аибашьра ахыркәшара, анапы аҵаҩын бџьарла аиқәыршәаразы аиқәышаҳаҭра, иара убасгьы адокумент аҟны ибжьаҩын ихадараз, анаҩстәи аконсультациақәа рзы аиҿкааратә зҵаарақәа.

1991 шықәса рзы Москва имҩаԥысыз аилацәажәараҿы ирыдыркылеит ауаҩы изинқәа рзы аҳәынҭқарра аҩныҵҟатәи азакәанқәа хазырҭәаауа ақәҵара. 1992 шықәса рзы Хельсинки имҩаԥысыз аилатәараҿы СБСЕ аусура аформат ԥсахын. Уаанӡа иара аҳәынҭқаррақәа-алахәылацәа рнапхгаҩцәа еиқәшәаны иахьцәажәоз форумызҭгьы, уи ари аамҭа инаркны еснагь аус зуа еиҿкаараны аҟалара иалагеит.

Иара убри ашықәс азы Стокгольм имҩаԥгаз аилацәажәараҿы иалагалан даҽа ҭыԥкгьы СБСЕ амаӡаныҟәгаҩ хада. 1993 шықәсазтәи аиԥылараҿы, уи Рим имҩаԥысит, Иааицмырҟаӡакәа есқьынагь аус зуа ахеилак аԥҵаразы аиқәышаҳаҭра рыдыркылеит, уахь атәылақәа-алахәылацәа ахаҭарнакра аарԥшразы рделегатцәа нарышьҭуан. Убри ала СБСЕ еснагь аус зуа еиҿкаарак аҳасаб ала ашьақәгылара иалагеит. Ахьӡи ауси форматк ахь акылгаразы, 1994 шықәса рзы Будапешт аӡбамҭа рыдыркылеит, СБСЕ ахьӡ аԥсахразы, уи Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара ҳәа иԥсахын (ОБСЕ). Ари ақәҵара амчра аиуит 1995 шықәса рзы.

Абарҭқәа рышьҭахь, даара акрызҵазкуаз Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) аделегатцәа реиԥыларақәа мҩаԥысуан Лиссабон (1996 ш.), Копенгаген (1997 ш.), Осло (1998 ш.), Сҭампыл (1999 ш.), Вена (2000 ш.), Бухарест (2001 ш.), Лиссабон (2002 ш.), Маастрихт (2003 ш.), Софиа (2004 ш.), Лиублин (2005 ш.), Асҭана (2010 ш.). Арҭ афорумқәа рҟны ирылацәажәан арегионалтә шәарҭадара, атерроризм, асепаратизм, ауаҩы изинқәа рзы иҟоу ауадаҩрақәа уҳәа реиԥш иҟоу азҵаарақәа. Иазгәаҭатәуп, 2003 шықәса раахыс Урыстәыла Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) акыр апозициа ӷәӷәа шааннакылаз, уи апозициа акыр атәылақәа-алахәылацәа реиҳарак рпозициа зынӡа еиԥшымызт. Абри иахҟьаны иаку азҵаарақәа акыр аԥыхын. Аамҭаказы иҟан убас еиԥш ацәажәарақәагьы, Урыстәылатәи Афедерациа Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) иалҵыр ҟалоит ҳәа.

Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) аҳасабтәқәеи ахықәкқәеи

Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) ахықәкы хадақәа иреиуоуп Европа иахьаҵанакуа аҭышәынтәалареи аҭынчреи рышьақәыргылара. Ари аҳасабтә анагӡаразы аиҿкаара активла аҳәынҭқаррақәеи, аҳәынҭқаррақәа-алахәылацәеи рыҩныҵҟа аҭыԥ зауа аимак-аиҿакқәа рҭышәныртәалара активла иалахәуп, иара убасгьы хылаԥшра анаҭоит абџьар аларҵәара, адипломатиатә усмҩаԥгатәқәа нанагӡоит апрофилактикатә ҟазшьа змоу, еиуеиԥшым аҭыӡшәақәа раԥырҟәҟәааразы. Аиҿкаара арегион аҟны аекономикатә ҭагылазаашьеи аекологиеи ирышьклаԥшуеит, насгьы Европа атәылақәа рҟны ауаҩы изинқәа рыхьчара хылаԥшра анаҭоит. Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) аусура азынархоуп атәылақәа-алахәылацәа рҟны алхрақәа рымҩаԥгара амониторинг рзура, уи азын алхрақәа ахьымҩаԥысуа атәылақәа рахь анаԥшыҩцәа дәықәнаҵоит. Аиҿкаара адемократиатә институтқәа рыҿиара иалкаан аус аднаулоит.

Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) иалоу аҳәынҭқаррақәа-алахәылацәа зегьы иаку, зегьы ирзеиԥшу астатус рымоуп, аӡбамҭақәагьы рыдыркылоит аконсенсус шьаҭас иҟаҵаны. Дара рзын ихадарам аиуристтә ҟазшьа аныҟәгара, аха акыр аполитикатә ҵак ду рымоуп. Аиҿкаара аштат иалоуп: аиҿкаара анапхгараҭаратә органқәа рҟны 370-ҩык ауаа, иара убасгьы 3500-ҩык инарзынаԥшуа аусзуҩцәа адәнытәи миссиақәа рҟны аус руеит.

Аҳәынҭқаррақәа-алахәылацәа

Атәылақәа-алахәылацәа рахьтә аиҿкаара аҟны еиҳарак аҭыԥқәа змоу Европа атәылақәа роуп. Иааизакны ОБСЕ иалоу атәылақәа-алахәылацәа 57 ыҟоуп. Европа анаҩс ари аиҿкаара иалахәуп ҩ- ҳәынҭқаррак Аҩадатәи Америка аҟнытә (Канадеи Еиду Америкатәи Аштатқәеи), иара убасгьы азиатәи атәылақәа жәпакы (Монголиа, Узбекисҭан, Таџьикисҭан, Туркментәыла уҳәа егь.). Аха алахәыла истатус – ари ак акәӡам аиҿкаараҿы иҟоу. Аусеицуразы партниорцәас иԥхьаӡоуп Афганистан, Тунис, Марокко, Израиль уҳәа акыр аҳәынҭқаррақәа.

Анапхгара

Ахантәаҩыс иҟоу (англ. Chairperson-in-Office, CiO; уи ахантәаҩыс иалырхуа, атәыла- ахантәаҩыс иҟоу Адәныҟатәи аусқәа рминистр иоуп) – напхгара аиҭоит ОБСЕ аусура. Насгьы акоординациа азиуеит аусбарҭақәа русуреи ОБСЕ аинститутқәеи. Аиҿкаара адгылара мҩаԥигоит, хылаԥшра аиҭоит, акризистә ҭагылазаашьа аҟны аконфликтқәа рыӡбара дацхраауеит.

2010 шықәса рзы ОБСЕ ахантәаҩыс дыҟан Ҟазахсҭан ахаҭарнак, 2011 шықәса рзы – Литва Адәныҟатәи аусқәа рминистр Аудрониус Ажубалис. 2012 шықәса рзы ОБСЕ анапхгараҭара Ирландиа ашҟа ииасит, 2013 шықәса рзы ОБСЕ анапхгараҭара Украина ашҟа ииасит. 2014 шықәса рзы ОБСЕ ахантәаҩыс иалхын Швеицариа. Афедеративтә Республика Германиа адәныҟатәи аусқәа рминистр Франк-Вальтер Штаимаиер ОБСЕ дахагылеит 2016 шықәса рзы. 2017 шықәса рзы – Австриа Адәныҟатәи аусқәа рминистр Себастиан Курц. 2018 шықәса рзы ОБСЕ анапхгараҭара Италиаҟа ииасит. ОБСЕ ахантәаҩыс дҟалеит Италиа Адәныҟатәи аусқәа рминистр Анџьелино Алфано, рашәарамза нахыс уи диԥсахит Енцо Моаверо-Миланези.

Амаӡаныҟәгаҩ хада

Амаӡаныҟәгаҩ хада - Амаӡаныҟәгарҭа дахагылоуп. Иара аминистрцәа Рхеилак ауп амаҵура дахазыргыло, ҿҳәарас хышықәса аҭаны:

  • Вильгельм Хиоинк (1993–1996 шш.)
  • Джанкарло Арагона (1996–1999 шш.)
  • Иан Кубиш (1999–2005 шш.)
  • Марк Перрен де Бришамбо (2005–2011 шш.)
  • Ламберто Заниер (2011–2017 шш.)
  • Томас Гремингер

ОБСЕ аилазаара

Обсе 
ОБСЕ асаммит, Вена, 2005

Аиҿкаара аорган хадақәа иреиуоуп:

  • Асаммит – аамҭа-аамҭалатәи еиԥылароуп, аҳәынҭқаррақәа рхадацәеи ОБСЕ атәылақәа рнапхгареи злахәу;
  • Адәныҟатәи аусқәа рминистрцәа рхеилак – ОБСЕ аҳәынҭқаррақәа- алахәылацәа рыдәныҟатәи аусқәа рминистрцәа есышықәсатәи реиԥыларақәа роуп;
  • Еснагьтәи ахеилак, ахантәаҩы инапхгарала шықәсык аҩныҵҟа имҩаԥысуа (англ бызшәа Chairperson-in-Office, CiO), аполитикатә консультациақәеи аӡбамҭақәа рыдкылареи ирзынархоуп;
  • Ашәарҭадара ахырхарҭа аҟны аусеицуразы афорум – Вена есымчыбжьа имҩаԥысуа еиԥылароуп МБД-еи, насгьы абџьараларҵәара хылаԥшра аҭареи азҵаарақәа ирылацәажәоит;
  • Амилаҭ маҷқәа русқәа рзы Иреиҳаӡоу акомиссар;
  • Адемократиатә институтқәеи ауаҩы изинқәеи рзы ОБСЕ абиуро;
  • ОБСЕ Апарламенттә ассамблеиа;
  • Амассатә информациа ахархәагақәа рхақәиҭра азҵаарақәа рзы ахаҭарнак – амассатә информациатә хархәагақәа рҟны аҭагылазаашьа аҿиашьа дахылаԥшуеит ОБСЕ иаҵанакуа 56 ҳәынҭқарра-лахәыла рҟны.

ОБСЕ аофициалтә бызшәақәа

Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара аҿы ахархәара змоу официалтә бызшәақәоуп: англыз бызшәа, аиспан бызшәа, аиталиан бызшәа, анемец бызшәа, аурыс бызшәа, афранцыз бызшәа.

ОБСЕ абиуџьет

ОБСЕ еизаку абиуџьет ҩ-хәҭакны ишоит: амаӡаныҟәгарҭеи аинституқәеи рбиуџьети адәнытәи операциақәа рбиуџьети ҳәа. 2013 шықәса рзы аиҿкаара абиуџьет ишьақәнаргылеит 145 миллион евро.

Апарламенттә ассамблеиа

ОБСЕ Апарламенттә ассамблеиа иалоуп атәылақәа зегьы рхаҭарнакцәа. Ари аилазаара аԥҵан 1992 шықәса рзы апарламентбжьаратә еиҿкаараны. Уи аилазаараҿы иҟоуп 300-ҩык адепутатцәа, урҭ уахь иназышьҭуа атәылақәа-алахәылацәа роуп. Ари аусбарҭа аштаб-квартира Копенгаген иҟоуп. Апарламенттә ассамблеиа ахадараҿ иҟоуп ахантәаҩи амаӡаныҟәгаҩ хадеи. ПАСЕ аҳәаақәа ирҭагӡаны аус руеит иааиԥмырҟьаӡакәа аус зуа ҷыдалатәи акомитетқәа хԥа.

ОБСЕ аҵакы Акыр агхақәа амазаргьы, ОБСЕ аҵакы мыцхә иҳаракны ашьара залыршахом. Ари аиҿкаара дууп, уи атәылақәа-алахәылацәа аимак- аиҿак зцу азҵаарақәа рзы аӡбамҭақәа рыԥшаар ахьрылшо, иалкаау проблемак азы ӡбамҭак адкылара ахьрылшо еиҿкаароуп. Убри анаҩсангьы, аиҿкаара акыр аџьабаа аднабалоит европатәи атәылақәеи адемократиатә еилазаарақәеи рҟны ауаҩы изинқәа рыхьчарагьы.

Азхьарԥшқәа

Tags:

Обсе АҭоурыхОбсе Европа ашәарҭадареи аусеицуреи рзы Аиҿкаара (ОБСЕ) аҳасабтәқәеи ахықәкқәеиОбсе Аҳәынҭқаррақәа-алахәылацәаОбсе АнапхгараОбсе Амаӡаныҟәгаҩ хадаОбсе ОБСЕ аилазаараОбсе ОБСЕ аофициалтә бызшәақәаОбсе ОБСЕ абиуџьетОбсе Апарламенттә ассамблеиаОбсе АзхьарԥшқәаОбсеАнглыз бызшәаАфранцыз бызшәаАҩадатәи АмерикаЕвропа

🔥 Trending searches on Wiki Аԥсуа:

Аисланд бызшәаАԥсуа АҳраАжьырныҳәамза 666019551992Аҩнуҵҟатәи ҚарҭлиҲ. ҟ. 10719602020298Канада1937Куба1847Ажьырныҳәамза 1КрасноиарскАҟәа1623Куритиба1595Багаԥшь, Сергеи Уасил-иԥаКахеҭиМшаԥымза 7КитаиБританиаду2005Ҳ. ҟ. 247АдинГонконгАжьырныҳәамза 2392 (ахыԥхьаӡара)Лаҵарамза 11Лаҵарамза 18АԥсныО́1428427ЧилиАрӡынба, Владислав Григори-иԥаАжьырныҳәамза 17Ҵаҟатәи ҚарҭлиГәыриаЖәабранмза 15Асловак бызшәаАжьырныҳәамза 27ИтерзенЖәабранмза 10АладаМадридԤхынгәымза 16АԥсуааМшаԥымзаАвстралиаThe Beatles705ЧехиаАбелорус бызшәаАжьырныҳәамза 13Аукраин бызшәаАмшын ЕиқәаСҭампыл1596АшықәсЏьамтәыла🡆 More