Дебс, Иуџьин

Иуџьин Виктор (Џьин) Дебс (англ.

Eugene Victor «Gene» Debs; абҵарамза 5, 1855 ш., Терре-Xот, Индиана, ЕАА — жьҭаарамза 20, 1926 ш., Елмҳерст, Илиноис, ЕАА) – Еиду Америкатәи Аштатқәа рҟны аусуцәеи армаратә ҵысреи русзуҩы, Америка Асоциалисттә партиа (1900–1901 ш. рзы), иара убас (1905 ш. рзы) азанааҭеидгылатә еиҿкаара «Адунеи аиндустриалтә усзуҩцәа» аиҿкааҩцәа дыруаӡәкын. Асоциалисттә партиа аԥхьагыла, уи апартиа аҟынтәи алхрақәа раан хәынтә кандидатс иҟаз, 6% рҟынӡа америкатәи алхыҩцәа рыбжьқәа роура зылшоз.

Дебс, Иуџьин
Иуџьин Дебс (1912)

Абиографиа

Иуџьин Дебс далгеит 8 класск, 14 шықәса анихыҵуаз аусура далагеит, раԥхьа аихамҩа аусзуҩыс, нас амцаҭаҵаҩы ицхырааҩыс, аҵыхәтәаны 1870 ш. рзы афақьдәыӷба амцаҭаҵаҩыс аусура далагоит. Иуаажәларратә усура акәзар, уи хациркит алитературатә клуб Оксидентел, иқалақь гәакьа Терре-Хот аҟны, уахь еснагь ааԥхьара ала иқәгылон Роберт Грин Ингерсолли Сиузен Ентонии. Иуџьин Дебс иԥсҭазаара ахәҭак азаанаҭеидгылақәа раԥҵареи рырҭбаареи иазикит. Хыԥхьаӡара рацәала иаԥҵаз азанааҭеидгылақәа реидкылара дашьҭан. Аха игәҭакқәа зыҟамлеит. «Пульмановтәи ақәгыларақәа» рхыбгалара ашьҭахь – усҟантәи аамҭазы уи зегьы иреиҳаз амассатә қәгыларан, Дебс фымз иқәҵаны дҭаркуеит. Аӡбарҭаҿ уи дихьчон еицырдыруаз адукат Кларенс Дерроу. Дерроу (иара убасгьы америкатәи асоциал-демократцәа рԥыза Виктор Бергери) иоуп Дебс асоциалисттә ҵара дадзыԥхьалазгьы. Абахҭаҿ Едвард Беллами, Роберт Блетчфорд, Карл Каутски, Карл Маркс, асоциалистцәа русумҭақәа дрыԥхьон, Дебс еиликаауа далагеит, азаанаҭеидгыла ахаҭа, аполитикатә дгылара змам, аусуцәа рықәԥара аҟны ацхыраара дук аҟаҵара шзалымшоз. Раԥхьа Асоциал-демократиатә, анаҩс Еиду Америкатәи Аштатқәа Рсоциалисттә партиа аиҿкааҩцәеи аԥҵаҩцәеи ируаӡәкыз Дебс атәыла акәакьқәа акыр дырҭааны асоциализм атемала алекциақәа дрыԥхьон. 1904, 1908, 1912, 1920 - тәи ашықәсқәа рзы Иуџьин Дебс Америка Асоциалисттә партиа аҟнытә кандидатс дықәдыргылоит, Еиду Америкатәи Аштатқәа апрезидент иалхрақәа рзы алхратә компаниа аан. 1904 шықәса рзы акандидат Дебс 20-нызқьҩык рҟынӡа алхыҩцәа рыбжьы ирҭеит. 1908 шықәса рзы Дебс 500-нызқь инарзынаԥшуа абжьқәа иоуит. Аха апартиа иреиӷьыз алҵшәақәа аанарԥшит 1912 шықәса рзы апрезидент иалхрақәа раан, усҟан Дебс 901.551 бжьы иоуит – ари ишьақәнаргылеит 6% алхыҩцәа рыбжьы, абра иҳәатәуп ари иреиӷьыз лҵшәаны ишыҟаз «ахԥатәи апартиа» акандидат изы, америкатәи алхрақәа рымҩаԥысрақәа зегь раан. 1920 шықәса рзы Дебс икандидатура даҽа зныкгьы иқәыргылан, уи аамҭазы иара ашпионаж азы азакәан аилагаразы ахара идҵаны дышҭакызгьы, 913.664 бжьы иоуит – ари Асоциалисттә партиа акандидат изы зегьы иреиҳаз хыԥхьаӡаран алхрақәа рҭоурых аҟны. Анаҩс, 1921 шықәса рзы Дебс аполитика маҷк дацәхьаҵны агитациатә ус, асоциализм аларҵәара иазырхаз дазхьаԥшуеит. Иԥсҭазаара далҵаанӡа иара Америка ныҟәаҩык иаҳасаб ала дакәшон, уи аан иашьа Теодор Дебс идгылара иазырхаз алекциақәа мҩаԥигон. Иԥсҭазаара зегьы Дебс аԥара даргәаҟуан, ихазы, аиҿкаара азы, насгьы апартиатә газеҭи ажурнали рҭыжьразы, урҭ редакторцәас иаман иашьеи иареи. Абарҭқәа зегьы ракәын иара ирҳауаз зегьы зыхҭниҵоз. Азанааҭеидгыла ауалқәа раркразы Дебс иара ихьӡала акредитқәа анигозгьы ыҟан.

Дебс иҳәамҭақәа

«Иҟанаҵы иреиҵаӡоу акласс – сара урҭ срыҵаркуеит, иҟанаҵы ацәгьоуцәа – сара урҭ сыруаӡәкуп, аӡәы заҵәык иԥсы абахҭаҿы иҟанаҵы – саргьы схы сақәиҭым». Мшаԥымза 21, 1918 шықәса рзы – агазеҭ «Нью-Йорк колл» аҟны Дебс «Урыстәылатәи ареволиуциа аԥсы» захьӡыз астатиа икьыԥхьит, уа аусуцәеи, анхаҩцәеи, абольшевикцәеи – Урыстәыла ареволиуциа азаазгаз – дырзышәаҳәоит. «Ареволиуциа алахьынҵа зеиԥшразаалакгьы, – иҩуан Дебс, – уи амца зыӷроу аԥсы ԥсра ақәым, уи адунеи зегьы лашарала, хақәиҭрала, бзиабарала иарҭәуеит». Цәыббрамза 4, 1920 шықәса рзы. агазеҭ «Нью-дей» аҟны апрезиденттә алхратә компаниа аан Дебс иҩуан: «Еиҭакрак ҟаларц залшом, гәыԥҩык ауаа ҳтәыла рнапаҟны иҟанаҵы,уи амазара, аресурсқәа, аполитика хылаԥшра арҭонаҵы».

Иу. Дебс иԥсҭазаара ахроника

1855–1894 шш.

Абҵарамза 5, 1855 шықәса рзы ақалақь Терре-Хот (Индиана) диит Иуџьин Виктор Дебс. 1875 ш. – Дебс Адәыӷбақәа рымцеиқәҵаҩцәа Рыиашьара ашьаҭаркҩцәеи амаӡаныҟәгаҩцәеи дыруаӡәкхеит. 1875 ш. анҵәамҭазы – ақ. Терре-Хот аҟны иаԥҵаз алитературатә Оксидентал-клуб апрезидентс далхын. 1878 ш. – Ажурнал Адәыӷбақәа рымцеиқәҵаҩцәа Риашьара Амилаҭтә журнал аредактор ицхырааҩыс дҟаҵан. 1879 ш. – адемократцәа ралхратә сиа ала, раԥхьаӡа акәны ақ. Терре-Хот амуниципалитет амаӡаныҟәгаҩыс далхын. 1880 ш. – Адәыӷбақәа рымцеиқәҵаҩцәа Рыиашьара Амилаҭтә хеилак аҭакзыԥхықәу амаӡаныҟәгаҩыс дҟаҵан, иара убасгьы ари азанааҭеидгыла ажурнал аредакторс дҟалоит. 1884 ш. – ақ. Терре – Хот аҟнытә адемократцәа рхаҭарнак иаҳасабала, аштат Индиана азакәанԥҵаратә еизара алахәылас далхын. 1885 ш. – Протестк аҳасаб ала Ассамблеиа далҵуеит, избанзар иара игәаанагарала, уи аусзуҩцәа ринтерсқәа рымаҵ ауам. 1892 ш. – Адәыӷбақәа рымцеиқәҵаҩцәа Рыиашьара азанааҭеидгылақәа реизара ду аҟны Дебс азанааҭеидгыла аофициалтә орган – ажурнал аредакторс далырхуеит. 1893 ш., рашәарамза – Дебс Чикаго еиҿикаауеит аихамҩа аусзуҩцәа раԥхьатәи Америкатәи рхеилак. 1893 ш., нанҳәамза – Аихамҩа аусзуҩцәа Америкатәи ахеилак ақәгылара мҩаԥнагоит Аҩадатәи аихамҩа ду аҟны. Уи ақәгылара жәаа мшы ицон. Аихамҩа зтәыз аԥшәмацәа аусуцәа рыдҵақәа зегьы ирықәшаҳаҭхоит. 1894 ш., лаҵарамза – Дебс напхгара аиҭоит аихамҩа аусзуҩцәа рықәгылара ду, уи атәыла 23 еихамҩатә цәаҳәа аҵанакит (Пульмановская стачка). Усҟантәи Еиду Америкатәи Аштатқәа рхада Г. Кливленд идҵала афедералтә архәҭақәа ари ақәгылара рхәаҽит. 1894 ш., рашәарамза 23 – Дебси егьырҭ Америкатәи аихамҩа аусзуҩцәа рхеилак аԥхьагылацәеи ырбаандаҩын, анаҩс, 1895 шықәса, лаҵарамзазы, ахара рыдҵаны ақ. Вудстоктәи абахҭа иҭакын.

1895—1918 шш.

1895 ш. абҵарамза 22 – Дебси уи иҩызцәеи Пульмановтәи аихамҩаҟны ақәгыларақәа ицымҩаԥызгоз, ирықәырҵаз рыхганы рхы иақәиҭтәын. 1898 ш. – Дебс Америка Асоциал-демократиатә партиа аԥҵара активла далахәуп. 1900 ш. – Асоциалтә-демократиатә партиа Дебс Еиду Америкатәи Аштатқәа рпрезидентс икандидатура ықәнаргылоит. 1901 ш. – Дебс иҩызцәеи иареи Америка Асоциалисттә партиа аԥырҵеит. 1904 ш. – Дебс раԥхьаӡа акәны Еиду Америкатәи Аштатқәа рпрезидентс икандидатура ықәиргылоит Америка Асоциалисттә партиа аҟнытә. 1905 ш. – активла далахәуп Еиду Америкатәи Аштатқәа азанааҭеидгылатә еиҿкаара «Адунеи аиндустриалтә усзуҩцәа» (ИРМ) аиҿкаара. 1906 ш. – Ашахтиорцәа Мраҭашәаратәи рфедерациа аԥхьагылаҩцәа Моиереи Хеивуди, ирхарамкәа ауаҩшьра зықәҵаз, дрыдгыланы активла акьыԥхь аҟны анҵамҭақәа ҟаиҵон. 1907–1912 шш. рзы Дебс аус иуеит агазеҭ «Еппил ту ризон» аредактор ихаҭыԥуаҩыс, ақ. Джирарде, аштат Канзас. 1908, 1912 шш. – даҽа зныкгьы Еиду Америкатәи Аштатқәа рпрезидентс аҟаларазы икандидатура ықәдыргылоит Америка Асоциалисттә партиа аҟнытә. 1913 ш. – америкатәи архәҭақәа Мексикаҟа алагалара иазынархаз акомпаниа даҿагыланы дықәԥоит. 1914 ш. – Дебс дақәыӡбоит аштат Колорадо, ақ. Лудлоу аҟны ашахтиорцәа рықәгылара бџьаршьҭыхрала ахәаҽра; аусуцәагьы уи иаҿагыларц ааԥхьара рзыҟаиҵоит. 1914–1916 шш. – Иу. Дебс атәыла аҩныҵҟа атурне мҩаԥигеит. Иара убас Европа аибашьрақәа дырҿагыланы ақәгыларақәа мҩаԥигон, ажәларқәа рыбжьара аҭынчра ашьақәгылара дашьҭан. Еиду Америкатәи Аштатқәа Актәи адунеизегьтәи аибашьра аҽазыҟаҵара ианалага, уи аҽазыҟаҵара даҿагылон. 1917 ш. – активла аибашьра иаҿагылоз акомпаниа мҩаԥигон, Еиду Америкатәи Аштатқәа ари аибашьра ралахәхара даҿагылон. 1917 ш. абҵарамза – Дебс Урыстәыла аиааира згаз ареволиуциа рыдиныҳәалоит. Ари аиааира ала ибон аибашьра ахыркәшара, Еиду Америкатәи Аштатқәа рҟны асоциалисттә ҵысра аӷәӷәахара. 1918 ш., мшаԥымза 21 – агазеҭ «Ниуи-Иорк колл» аҟны Иу. Дебс астатиа «Душа русской революции» икьыԥхьуеит. 1918 ш., рашәарамза 16 – Иуџьин Дебс еицырдыруа иқәгылара мҩаԥысит асоциалистцәа реизара ду аҟны, ақ.Кантоне, аштат Огаио аҟны. Абарҭқәа рышьҭахь иаарласны Дебс дҭаркуеит, даҽа аамҭак анаҩс, иара иқәгыларақәа рзы, америкатәи акапиталисттә система ақәыӡбаразы, урыстәылатәи абольшевикцәа рықәгыларақәа рыдгыларазы, аштат Огаио, Кливлендтәи Афедералтә Ӡбарҭа, Иуџьин Дебс жәашықәса иқәҵаны дҭанакуеит.

1919—1926 шш.

Иуџьин Дебс Аҩны шкәакәа аанижьуеит иаарласны, абахҭа аҟынтә даноурыжь ашьҭахь, 1921 шықәса рзы. 1919–1920 шш. – Аштат Џьорджиа, ақ.Атланта афедералтә бахҭа аҟны даныҟазгьы акорреспонденциақәеи астатиақәеи рыла дықәгылон, урҭ пальмертәи аполициатә реидқәа ирықәыӡбон. 1920 ш., лаҵарамза – Иуџьин Дебс абахҭаҟны иҭаауеит Америка Асоциалисттә партиа аофициалтә хаҭарнакцәа, иагьиҳәоит рпартиа аҟнытә Еиду Америкатәи Аштатқәа рпрезидентс икандидатура ақәыргылара дақәшаҳаҭхарц. 1920 ш., жьҭаарамза 2 – Дебс агазеҭ «Нью-дей» аҟны астатиа «Бомба на Уолл-стрите» икьыԥхьуеит, уи аҟны иара америкатәи акапиталисттә система, ауаҩи ауаҩи ахәура иахьҭеибацало, аибашьреи азини реиҟарамра системаны иахьыҟоу дақәыӡбоит. 1920 ш., ԥхынҷкәынмза – агазеҭ «Нью-дей» аҟны иикьыԥхьыз астатиа «До и после» аҟны Иу. Дебс ҩ-партиакны иҟоу абуржуазиатә система акласстә ҵакы атәы дазааҭгылоит: ареспубликатәи аполитикатәи партиақәа – ари акапиталисттә партиоуп, уи финансла еиқәнаршәоит, насгьы иахылаԥшуеит акапиталистцәа дара рхатәы ҭахрақәа рзы ҳәа. 1921 ш., ԥхынҷкәынмза 26 – америкатәи аҳәаанырцәтәи апрогрессивтә еилазаара апрезидент Гардинг иқәымчрақәа ирылҵшәахеит Дебс иҿҳәара аанӡа абахҭа аҟынтә иоушьҭра, аха уи америкатәи атәылауаҩра имхын. Дебси Гардинги реиқәшәара Аҩны шкәакәа аҟны имҩаԥысит. 1921 ш., ԥхынҷкәынмза 28 – Дебс иҩныҟа, иқалақь гәакьа Терре-Хотҟа дгьежьуеит, ара иара зықьҩыла ауаажәларреи аусуцәеи иԥылеит. Абахҭа ашьҭахь Дебс игәабзиара уашәшәырахеит. 1922 ш., хәажәкырамза – Дебси «Белл Синдикати» аиқәышаҳаҭра рыбжьарҵеит Атлантатәи абахҭа аҟнытәи аԥсҭазаара атәы еиҭазҳәоз жәаҩа статиа рыҩразы. Иара инапы зҵеиҩыз аиқәышаҳаҭра неигӡеит, аха «Белл Синдикат» аиқәышаҳаҭра аҵыхәтәанынӡа иазынамыгӡеит. Уи иакьыԥхьыз астатиақәа жәба роуп. Дебс иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь ауп егьырҭ астатиақәа анкьыԥхьхаз. 1922 ш., хәажәкыра 24 – акьыԥхь аҟны ицәырҵуеит Дебс истатиа америкатәи аусуцәа «аҵыхәтәантәи рдоллар» ахҭнырҵарц Асоветтә Урыстәыла адгылара аҭаразы, уа ҭыԥ змаз аарҩара иахҟьаны акыр араионқәа рҟны амлакра ҟалеит. 1922 ш., лаҵарамза 19 рзы – даҽа зныкгьы Америка иқәынхо рахь ааԥхьара ҟаиҵоит имлагоз Асоветтә Урыстәыла ауааԥсыра ацхыраара рырҭаразы. 1922 ш., жьҭаарамзазы – Дебс астатиа икьыԥхьуеит, уа иаҳәоит иара игәы шыбзиоу, насгьы аусуцәа рыкласс амҵ аура дшазыхиоу. 1923 ш. – Аусуцәа рзанааҭеидгылатәи рсоциалисттәи ҵысра алахәхара, атәыла аҟны аныҟәарақәа, алекциақәа рыла ақәгыларақәа, аусуцәа азанааҭеидгылақәа акны рыҟаҵара атәы зҳәоз иқәгыларақәа мҩаԥысуан. 1923 шықәса анҵәамҭеи 1924 шықәса алагамҭеи рзы Дебс, игәабзиара акыр ишыуашәшәырахазгьы, иара иуаажәларратә усура иациҵоит. 1924 ш., Ажьырныҳәамза 22 рзы, Дебс В. И. Ленин иԥсра ақәҿиҭуеит абас еиԥш иҟаз ажәақәа рыла: «Ленин ари даара зыхшыҩҵак ҳаракыз уаҩын… Уи изызҳауа абиԥара ргәалашәара аҟны даанхоит ҳәынҭқарратә усзуҩны, дфырхаҵан, аусуцәа рзинқәеи рхақәиҭреи ирзықәԥоз иакәны». 1926 ш., жьҭаарамза 20 рзы Дебс иԥсҭазаара далҵуеит, анышә дамардоит ақ. Терре-Хот.

Аинтерес зҵоу афактқәа

Виктор Иуџьин Дебс 1918 шықәса рзы Чикаго аибашьра иаҿагылоз ажәахә ала дықәгылоит. 1920 шықәса лаҵарамзазы Дебс абахҭаҟны даныҟаз иҭаауеит Америка Асоциалисттә партиа аофициалтә хаҭарнакцәа, иагьиҳәоит рпартиа аҟнытә Еиду Америкатәи Аштатқәа рпрезидентс икандидатура ақәыргылара дақәшаҳаҭхарц. Уи еиԥш ажәадгала иара дақәшаҳаҭхеит. Еицырдыруа ашәҟәыҩҩы Курт Воннегут Иуџьин Дебс дишьҭрақәлаҩны ихы иԥхьаӡон (Дебс иԥсҭазаара далҵит Воннегут ԥшьышықәса анихыҵуаз).

Азхьарԥшқәа

Tags:

Дебс, Иуџьин АбиографиаДебс, Иуџьин Дебс иҳәамҭақәаДебс, Иуџьин Иу. Дебс иԥсҭазаара ахроникаДебс, Иуџьин Аинтерес зҵоу афактқәаДебс, Иуџьин АзхьарԥшқәаДебс, Иуџьин18551900190119051926Абҵарамза 5Англыз бызшәаЕиду Америкатәи АштатқәаЖьҭаарамза 20

🔥 Trending searches on Wiki Аԥсуа:

Џьексон, МаиклҲ. ҟ. 1368Агагауз бызшәаБагаԥшь, Сергеи Уасил-иԥаАнхәаЛӀКубаABBAЏьопуа, Беслан Циба-иԥаЛаҵарамза 17ЕрмитажЛос-АнџьелесСамцхе-ЏьавахеҭиАботаникатә баҳча427Ҳаџьымба, Рауль Џьумка-иԥа811РумыниаФранциаАҳҭнықалақьНанҳәамза 18Ҭарба, Асҭамыр Борис-иԥа20132006Шекспир, УильиамАмшын ЕиқәаАԥсуааБеиӡинБаҳреинТрамп, Дональд ЏьонИеменБелоруссиа ақалақьқәа рсиаҲ. ҟ. 869Гыцба (аҵакырацәара)1981Брежнев, Леонид Илиа-иԥаАдгьылԤхынҷкәынмза 6БырзентәылаМалиа (аҵакырацәара)ГватемалаЕиду Арабтә ЕмиратқәаУ́Ахәаша593🡆 More