Хүшэлтүрэгшэ
Хүшэлтүрэгшэ (Монгол: Хүчилтөрөгч, Англи: Oxygen, Грек: ὀξύς — «хүшэл» + Грек: γεννάω — «түрэнэб»-һээ гараһан) — химиин элемент, атомай дугаар 8, химиин тэмдэглэгээнь O.
| Хүшэлтүрэгшэ (O) | |
|---|---|
| Атомай дугаар | 8 |
| Атомай масса | 15.9994 г/моль |
| Үнгэ | Үнгэгүй (Хии), Сэнхир (шэнгэн) |
| Электроной бүридэл | 1s2 2s2 2p4 |
| Бүрхөөл дэхи электроной тоо | 2, 6 |
| Бодос зүйн шэнжэ шанар | |
| Бодосой түлэб | Хии |
| Нягта | 1,428 г/см³ |
| Хайлаха температура | (-218.79 °C), 54.36 K |
| Бусалха температура | (-182.95 °C), 90.20 K |
| Хайлалтын хубиин дулаан | (O2) 0.444 кЖ/моль |
| Ууршалтын хубиин дулаан | (O2) 6.82 кЖ/моль |
| Дулаан багтаамжа | (25 °C) (O2) 29.378 кЖ/(моль·K) |
| Атомай шэнжэ шанар | |
| Орондо тороной бүтэсэ (Сингони) | Куб |
| Эһэлдэлтын зэрэг | −2, −1 |
| Ионизациин энерги (эхинэй электроноор) | 1313.9 кЖ/моль |
| Атомай радиус | 60 пм |
| Ковалентай радиус | 73 пм |
| O | 8 |
| 15,9994 | |
| [He]2s22p4 | |
| Хүшэлтүрэгшэ | |
Үнгэ, үнэргүй хии. 1772 ондо анха нээгдэһэн.
Дэлхэй дээрэ хүшэлтүрэгшэнь ехэбшэлэн бусад химиин элементуудтэй ионай, эсэбэл ковалентай холбоогоор холбогдон оршоно. Жэшээнь, уһан (H2O), сахюурай дабхар эһэл (SiO2, элһэнэй үндэһэн бүрэлдэхүүн), түмэрэй уһан эһэл (Fe2O3) гэхэ мэтэ.
Аллотропи
- Хүшэлтүрэгшын хоёрлоһон атом (O2) ургамалай фотосинтезай үр дүнгээр үүдэдэг, агаарай үндэһэн бүрэлдэхүүн болоод бүхы түрэлэй аэробика амитад O2-оор амисхална.
- Озон гү, али хүшэлтүрэгшын гурбалһан атом (O3) дэлхэйн агаарай мандалай дээдэ дабхаргад байха ба наранай ультраягаан туяае шүүнэ.
- Хүшэлтүрэгшын дүрбэлһэн атом (O4) гү, али тетраоксиген-ые, O2 -ые үндэр даралтаар (20 ГПа) шахаха замаар гаргажа абана. Хүшэлтүрэгшын энэ аллотропинь улаан үнгэтэй, хатуу түлэбдэ оршохо ба пуужингиин түлшэндэ хэрэглэгдэхэ боломжыень һудлажа байна. Ушарань, O4 нь O2, O3 һээ элүү хүсэтэй эһэлдүүлэгшэ юм.
Изотопи
Хүшэлтүрэгшын 17 изотопи (атомай массань 12-28 хүрэтэр) мэдэгдэжэ байгааһаа 16O, 17O, болон 18O гэһэн 3 тогтобортой изотопитой. 16O хамагай үргэн тархалтатай (>99.7%) изотопи юм. Бусад бүхы изотопинуудынь тогтоборгүй болоод хахад задаралай хугасаань 3 минутаһаа бага байна.
Зүүлтэ
| Менделеевай химиин элементуудай үелхэ системэ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | «Хүшэлтүрэгшэ» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт! |
 | Энэ богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай. |
This article uses material from the Wikipedia Буряад article Хүшэлтүрэгшэ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Хэрбэеэ ондоо юумэнэй заагдаагүй һаа, CC BY-SA 4.0 зүбшөөрэлөөр удхыень хаража болохоор. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Буряад (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.