Brexit: Die Verenigde Koninkryk se onttrekking uit die Europese Unie

Die VK is die enigste lidstaat wat die EU verlaat het, nadat hy 47 jaar deel was van die unie — die EU en sy voorganger die Europese Ekonomiese Gemeenskap (EEG) — sedert 1 Januarie 1973. Na Brexit, het EU-wetgewing en die Hof van Justisie van die Europese Unie nie meer voorrang bo Britse wette nie, behalwe in sekere gebiede met betrekking tot Noord-Ierland. Die Europese Unie (Onttrekking) Wet 2018 behou relevante EU-wetgewing as binnelandse wetgewing, wat die VK nou kan wysig of herroep. Ingevolge die bepalings van die Brexit-onttrekkingsooreenkoms, gaan Noord-Ierland voort om deel te neem aan die Europese interne mark met betrekking tot goedere, en om 'n de facto lid van die EU Doeane-unie te wees.

Na aanleiding van 'n konsultatiewe referendum, wat op 23 Junie 2016 gehou is en waarin 51,9 persent van die uitgebragte stemme ten gunste van 'n onttrekking was, het die Britse eerste minister Theresa May op 29 Maart 2017 met 'n formele brief aan die president van die Europese Raad, Donald Tusk, Artikel 50 van die Verdrag oor die Europese Unie (dikwels Lissabon-verdrag genoem) in werking gestel. Dié artikel reël die onderhandelingsproses tussen die Europese Unie en 'n lidstaat wat hom uit dié organisasie wil onttrek en maak voorsiening vir 'n onderhandelingstydperk van twee jaar.

Volgens die Oxford Dictionary, wat Brexit as trefwoord in die derde uitgawe van sy gesaghebbende aanlyn-woordeboek lys, is die term vir die eerste keer op 15 Mei 2012 deur Peter Wilding in blog-bydrae vir EurActiv gebruik. Vyf maande later het dit in 'n artikel van die invloedryke Amerikaanse dagblad Christian Science Monitor voorgekom.

Die Verenigde Koninkryk het oorspronklik in 1973 by die Europese Ekonomiese Gemeenskap (EEG), die voorloper van die Europese Unie, aangesluit. Sy lidmaatskap in dié organisasie is in 1975 in 'n referendum met 67 persent van die uitgebragte stemme bevestig. Historiese meningspeilings, wat tussen 1973 en 2015 gepubliseer is, het getoon dat 'n meerderheid van Britse kiesers in dié tydperk nog ten gunste van 'n voortgesette lidmaatskap van die EEG, Europese Gemeenskap of die Europese Unie was.

In die 1970's en 1980's het enkele lede van die Britse Arbeidersparty en van vakbonde hulle ten gunste van 'n onttrekking uit die EEG uitgespreek. Vanaf die 1990's was dit hoofsaaklik sommige konserwatiewe politici asook lede van die nuutgestigte UK Independence Party (UKIP) wat krities teenoor die VK se EU-lidmaatskap gestaan het.

Die Verenigde Koninkryk het op 31 Januarie 2020 die eerste lidstaat geword wat die EU amptelik verlaat.

Die Verenigde Koninkryk se toetreding tot die EEG in 1973 is uitsluitlik deur ekonomiese oorwegings bepaal. So was die land nooit bereid om sy nasionale soewereiniteit ten gunste van toenemende politieke integrasie aan enige sentrale EU-liggame op te offer nie. In ooreenstemming met hierdie beleid was die land ná onderhandelinge met die EU geregtig op uitsonderings ten opsigte van drie belangrike beleidsterreine:

• Die Verenigde Koninkryk was nooit betrokke by die derde fase van die EU se ekonomiese en monetêre unie nie. Weens die negatiewe ervarings gedurende die Eurokrisis het alle groot politieke partye die toetreding tot die Eurosone summier verwerp. David Cameron het as eerste minister 'n ooreenkoms met die EU bereik waarvolgens daar in die Eurosone nie teen Britse ondernemings gediskrimineer moes word nie.

• Die tweede groot uitsondering was die sogenaamde Schengensone (waarbinne nasionale grense tussen EU-lidstate feitlik geen rol meer speel nie) en die EU se binnelandse en justisiebeleid. Danksy Londen se weiering om Britse binnegrense te open, is die land in mindere mate deur die vlugtelinge-krisis geraak. Die EU se ooreenkoms met Turkye om vlugtelinge regstreeks in EU-lidstate toe te laat (en eweredig tussen hulle te verdeel) is in die Verenigde Koninkryk nie in werking gebring nie. Ten opsigte van die EU se binnelandse en justisiebeleid het die Verenigde Koninkryk die reg gehad om self te bepaal watter wette oorgeneem sou word. So het die land maatreëls aanvaar om misdaad en terrorisme op EU-vlak te bestry, maar geen gemeenskaplike EU-standaarde (soos op die gebied van asielreg) nie. Die EU se Handves van basiese regte was eweneens nie verpligtend vir die Verenigde Koninkryk nie.

• Die laaste groot uitsondering is kort voor die referendum oor die Britse EU-lidmaatskap in 2016 aan Londen toegestaan. Die Verenigde Koninkryk het eksplisiet enige deelname aan verdere politieke integrasie van EU-lidstate in die afsienbare toekoms uitgesluit.

Die Europese Unie se gemeenskaplike mark maak tans nog nie voorsiening vir die onbeperkte vrye handel wat dienste betref nie. Dit moet die Britse ekonomie, waar die verskaffing van dienste tagtig persent van die interne handelswaarde uitmaak en sowat driekwart van uitvoere verteenwoordig, 'n uiters belangrike rol speel en die land noodwendig in 'n nadelige posisie plaas. Die VK se konsep van vrye markte en handel met goedere én dienste, wat sterk verskil van Duitsland en Frankryk se tradisionele handelsbeleid, sou van die land, net soos die gemeenskaplike taal en kultuur, volgens sommige Brexit-voorstaanders 'n moontlike kandidaat vir toetreding tot die Noord-Amerikaanse Vryehandelsone (NAFTA) gemaak het — 'n voorstel wat al jare voor die Brexit-referendum deur sommige analiste gemaak is en deel van die post-referendum-debat geword het. Handel met die VSA verteenwoordig sowat 'n kwart van alle Britse uitvoere en 'n vyfde van die VK se invoere.

NAFTA is intussen deur 'n nuwe handelsooreenkoms (USMCA) tussen die VSA, Kanada en Mexiko vervang. Die Verenigde State is daarnaas, soos ontleders verskeie kere opgemerk het, nóg vir verdedigings- nóg vir ekonomiese doeleindes enigsins aangewese op samewerking met die Verenigde Koninkryk. Met sy uittrede uit die Europese Unie sal die Verenigde Koninkryk nie meer in staat wees om gemeenskaplike standpunte te verdedig nie. Grootskaalse beleggings van Amerikaanse ondernemings in die Verenigde Koninkryk, wat gemaak is om van daar af markte in die hele Europese Unie te bedien, sal eweneens weens Brexit herwaardeer moet word.

Terwyl oorsese handelsvennote soos Indië, Nieu-Seeland en Kanada reeds ingestem het om so gou moontlik handelsooreenomste met die VK te onderteken, bly die insluiting van dienste in sodanige ooreenkomste van fundamentele belang vir die Britse ekonomie. Ontevredenheid met die EU het onder meer uit die feit voortgespruit dat bestaande strukture handel met goedere bevoordeel, waaruit lande soos Duitsland en Frankryk groter voordeel kan trek as die VK met sy sterk diensgebaseerde ekonomie. Sedert sy toetrede tot die Europese Gemeenskap in 1973 het die land 'n handelstekort met ander lidstate ondervind wat steeds verder gegroei het omdat verwerkte goedere makliker na ander lidlande uitgevoer kan word as dienste.

Bron: House of Commons Library Briefing Paper Number 06091, 13 June 2016: In brief: UK-EU economic relations. By Dominic Webb and Matthew Keep;
Full Fact: Everything you might want to know about the UK's trade with the EU. Besoek op 21 Maart 2019

Artikel 50 van die Lissabon-verdrag

Artikel 50 van die Europese Unie se sogenaamde Lissabon-verdrag reël die modaliteite vir die onttrekking van 'n lidstaat. Teen die einde van Maart 2017 het die eerste minister Theresa May die Europese Raad formeel daarvan in kennis gestel dat haar land van voorneme is om uit die Unie te onttrek. Artikel 50 bepaal dat onderhandelinge oor 'n sodanige onttrekking binne 'n tydperk van twee jaar moet geskied. Die Verenigde Koninkryk sou dus op 29 Maart 2019 amptelik uit die EU onttrek het. Die tydperk van twee jaar mag egter, indien nodig, verleng word. Nadat die Britse Laerhuis nie bereid was om die ooreenkoms oor die VK se onttrekking, wat tussen die eerste minister Theresa May namens die Britse regering en die EU gesluit is, goed te keur nie, is 12 April as nuwe datum vasgestel.

Oorgangsfase

Die Britse regering en Brussel het ooreengekom dat die Verenigde Koninkryk gedurende 'n oorgangsfase tot en met 31 Desember 2020 toegang tot die EU se binnemark en doeane-unie sal hê, terwyl onderhandelinge oor die toekomstige wedersydse betrekkinge plaasvind. Gedurende hierdie tydperk, wat verleng mag word, sal EU-reëls vir die VK verpligtend wees.

Ooreenkoms tussen die VK en die EU

In November 2018 het die Verenigde Koninkryk en die Europese Unie 'n ooreenkoms gesluit waarin die modaliteite van die Britse onttrekking uit die Europese Unie bepaal word. Belangrike reëlings sluit in:

• Londen se finansiële verpligtinge teenoor die EU wat nog nagekom moet word;
• die regte van EU-burgers wat tans in die Verenigde Koninkryk bly; en
• kwessies in verband met die grens tussen die Republiek Ierland en Noord-Ierland (wat na die VK se onttrekking tegnies as EU-buitegrens beskou word).

Toe die ooreenkoms in Januarie 2019 aan die Britse Laerhuis voorgelê is, is dit met 432 teen 202 stemme verwerp. Afgevaardigdes was onder meer ontevrede met die voorlopige bepalings ten opsigte van die Ierse grens wat prakties beteken dat die VK vir 'n onbepaalde tydperk lid van die EU se doeane-unie sal bly - en nie in staat sal wees om sy eie handelsooreenkomste met ander lande aan te gaan nie.

Politieke voorneme

Bogenoemde ooreenkoms bly beperk tot die modaliteite van die Britse onttrekking uit die EU. Die land se toekomstige ekonomiese en politieke betrekkinge met die EU sal eers later die onderwerp van bilaterale onderhandelinge word. Die ooreenkoms bevat as laaste bepaling 'n politieke verklaring waarin albei partye hul voorneme te kenne gee om onderhandelinge oor 'n vryehandelsooreenkoms te begin waardeur grenskontroles en invoertariewe oorbodig sal word. Verder sal alternatiewe maatreëls getref word om 'n sogenaamde "harde grens" op die eiland Ierland te vermy. Vir EU- en Britse burgers sal geen visumplig vir kort verblywe ingestel word nie.

No Deal

Indien Londen en Brussel geen ooreenkoms oor die modaliteite van die Britse onttrekking bereik wat deur Britse afgevaardigdes goedgekeur word nie, sal die land vanaf die dag van sy ontrekking uit die EU handel dryf volgens die reëls van die Wêreldhandelsorganisasie (WHO) waarin 164 lande verteenwoordig is. Lidstate, wat geen wedersydse vryehandelsooreenkoms aangegaan het nie, mag self hul invoertariewe bepaal. Volgens WHO-reëls mag geen enkele handelsvennoot egter bevoordeel word nie. Al is baie invoertariewe en ander handelsbeperkings binne die WHO-raamwerk reeds afgeskaf, is daar nog steeds noemenswaardige beperkings wat vrye handel belemmer. So sal op die eiland Ierland en in Britse seehawens grens- en doeanekontroles ingestel moet word.

Die No Deal-opsie is egter deur die Britse Laerhuis verwerp. Die nuwe eerste minister Boris Johnson het na 'n No Deal-uitkoms as 'n "vae moontlikheid" verwys.

Die Verenigde Koninkryk se uittreding op 31 Januarie 2020 en begin van die oorgangsfase

In die algemene verkiesing van 12 Desember 2019 het die Konserwatiewe Party 'n algehele meerderheid setels in die Britse Laerhuis behaal. Premier Boris Johnson was sodoende in staat om in Januarie 2020 die parlement se toestemming vir die Brexit-ooreenkoms met die EU te verkry. Die EU-parlement het die ooreenkoms, waarvolgens die Verenigde Koninkryk op 31 Januarie 2020 om 23 uur UTC sy lidmaatskap in die Europese Unie en die Europese Gemeenskap vir Atoomenergie beëindig het, eweneens goedgekeur. Gedurende 'n oorgangsfase tot die einde van 2020 sal die Verenigde Koninkryk nog deel uitmaak van die Europese Binnemark en Doeane-unie.

Analiste wys daarop dat die Europese Unie moontlik kosbare tyd met Brexit-onderhandelinge verspil terwyl die Volksrepubliek China as tweede grootste ekonomie ter wêreld die grootste uitdaging bly. China is blykbaar besig om sy ondernemings met massiewe staatsubsidies tot wêreldmarkleiers te ontwikkel, terwyl die belangrikheid van Chinese maatskappye in die staatsektor - onder regstreekse beheer van die regering in Beijing - blykbaar weer toeneem. Dit is andersins 'n belangrike afsetmark vir ondernemings uit die Europese Unie en 'n belangrike vennoot vir onderhandelinge oor klimaatbeskerming en die hervorming van die Wêreldhandelsorganisasie (WHO).

• The Guardian, 28 Maart 2017: Brexit heartlands: pro-leave Havering – a photo essay